"Türkmen dünýäsi" gazeti

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-60-45, 38-60-40, 38-60-44
Email: turkmendunyasi@sanly.tm

Gazeti PDF görnüşinde ýükläp almak

Habarlar

Saç bezegleri

Halkymyzyň milli mirasy bolan zergärçilik, ussaçylygyň gadymdan gelýän iň inçe hem-de çylşyrymly görnüşidir. Gadymy zergärler öz senetlerinde altyn bilen kümşi, gymmat bahaly daşlary örän ussatlyk bilen utgaşdyryp ulanypdyrlar. Olaryň ýasan bezeg şaýlary sungatyň aňrybaş nusgasyna öwrülip, özüniň gaýtalap bolmajak üýtgeşik reňki, birkemsiz ýasalyşy, gaşdyr-haşam çyzgylarynyň örän takyklygy, şelpe-düwmeleriniň sünnälik bilen ýasalyşynyň, dakylyşynyň üýtgeşik özboluşlylygy bilen dünýä halklaryny häli-häzirem haýran galdyrýar. Bezeg şaýlarynyň ýasalyş, dakylyş usullary boýunça has nepis we köpdürli görnüşleriniň bir bölegi saç (saçlyklar) bezeg şaýlarydyr. Gelin-gyzlaryň ýaraşygy bolsa uzyn saçlarydyr. Gyz-gelinler uzyn saçlaryny iki, dört örüpdirler. Zenan örüm saçlarynyň arasyndan saçbaglyk dakyp, saçbaglyga bolsa kümüşden ýasalan şaý saçlyklary berkidilipdir. Saçbaglyk gelin-gyzlarymyzyň saçlaryny has ýognaldan bolsa, zer çaýylan saçlyklar olary gözel görkezipdir. Ondan başga-da gelinler saçyna kümüşden ýasalan düwme dakypdyrlar. Düwmeler iň päk zatlara — çaga egin-eşiklerine, durmuşa çykmadyk uly gyzlaryň saçyna, täze gelniň kürtesine dakylýar. Ussat zergärlerimiz düwmelerdäki düňňürdäp ses çykarýan kesimleri giňeltmek we daraltmak arkaly düwmeleriň seslerini gulaga ýakymly owaza hem-de gerekli ses belentliklerine düzmegiň hötdesinden gelipdirler.

27 Iýul 2021

Miras

Saglyk özüňe bagly

«Saglyk — bu her kimiň özbaşdak ýetmeli belentligidir!» diýen jümle bar. Bu jümle hiç döwürde-de öz döwrebaplygyny ýitirmez. Her bir adamyň saglyk ýagdaýy onuň durmuş hiliniň ýagdaýyna baglydyr. Şonuň üçin-de, sagdyn durmuş ýörelgesine eýermek diýseň wajypdyr. Az hereketlilik, kada laýyk iýmitlenmezlik, dyngysyz ýüregi sarsdyrýan durmuşy ýagdaýlar, işdäki kynçylyklar, zyýanly endikler, ukyny ýeterlik almazlyk — bularyň bary ne owadanlyga owadanlyk goşýar, ne-de sagdynlygy berkidýär. Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň esasy şygarlarynyň biri: «Diňe keselleriň hem-de beden kemçilikleriniň bolmazlygyny däl, eýsem, doly fiziki, ruhy, ahlak we jemgyýetçilik abadançylygynyň bolmagyny gazanmalydyr».

27 Iýul 2021

Saglyk

Durmuşyň tagamy

Günlerde bir gün bir adam ussada şägirt bolmak isläpdir. Ol öz saýlan ussadynyň ökdedigine göz ýetirmek üçin, oňa şeýle sowal berýär: — Siz maňa durmuşyň maksadyny düşündirip bilersiňizmi?

27 Iýul 2021

Jemgyýet

Ösümlikli sütün

Köýtendag etraby özüniň ajaýyp gowaklary, Gaýnarbaba çeşmesi, kör balygy, arnap jeňňelligi ýaly täsinlikleri bilen bellidir. Etrabyň Köýten obasynyň golaýyndaky kiçeňräk arnap jeňňelligi bolsa, tutuş dünýä boýunça alanyňda-da örän seýrek duş gelýändigi bilen bada-bat ol ýere baran jahankeşdeleriň ünsüni özüne çekýär. Agaçlaryň ählisiniň bir ugra egrelip ösüşi has-da täsindir. Çünki arnap agaçlarynyň bu görnüşi adamlary baş egip garşylaýan ýaly duýgyny döredýär. * * *

27 Iýul 2021

Jemgyýet

Rowaç tutumlaryň badalgasy

Belent sepgitler we ösüşler halkyň sosial ýagdaýynyň ýokarlanmagyna, ýurduň ykdysady kuwwatynyň berkemegine oňyn täsirini ýetirýär. Munuň şeýledigini geçen anna güni Milli Geňeşiň wekilleriniň, ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, ýokary okuw mekdepleriniň, köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň ýolbaşçylarynyň, paýtagtymyzyň we welaýatlarymyzyň häkimleriniň hem-de olaryň orunbasarlarynyň gatnaşmagynda ýylyň alty aýynda edilen işlere seljerme berlip, geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisi bütin aýdyňlygy bilen görkezdi. Döwletiň ösüş derejesini kesgitleýji bu mejlisde halk hojalyk toplumynyň pudaklaryny ilerletmek, durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek ugrundaky maksatnamalaryň ýerine ýetirilişi, durmuşa ornaşdyrylyşy ara alnyp maslahatlaşyldy. Mejlisiň gün tertibine garalyp, ilki bilen, bank ulgamynda alnyp barylýan işlere seredildi. Bu ulgamda geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende ýylyň ýarymynda hojalyk düzümlerine, kiçi we orta telekeçilere, hususy önüm öndürijilere döredilen ýeňillik karz serişdeleriniň, şeýle-de sanly ulgamyň mümkinçilikleriniň geriminiň giňemegi bilen «Internet-bank» töleg ulgamy arkaly şahsy taraplar, hususy telekeçiler tarapyndan geçirilen hasaplaşyklaryň möçberleriniň artandygy aýdyldy.

13 Iýul 2021

Garaşsyzlyk

Garaşsyzlyk şuglasy

Garaşsyzlyk — ata-babalarymyzyň arzuwlan bitewi döwletliligi, özerkliligi we ruhy kämilligidir. Iki ýarym müçäni arka aýlan Garaşsyzlyk Oguz nesliniň bagty bolup belentde parlaýan ýaşyl tuguny Ýer ýüzüne ýaz ýapynjasy edip türkmen halkyny millilik, dowamly ösüş ýoly arkaly millet derejesinde kemala getirdi. Hyýaly ertekilerdäki jadyly saçakdyr sandygyň, uçýan halydyr Erem bagynyň hakykat ýüzündäki suduryny, asyl durmuşy keşbini görmek isleýänler diňe bu mukaddesligiň üznüksiz eçilýän miweleriniň janly şaýady bolanlarynda göz ýetirerler. Elbetde, rowaýatlaram, ertekilerem, nakyllardyr atalar sözlerem halkyň arzuw-islegleriniň amala aşan we oňa garaşylýan pursatlary döreýär. Emma olaryň köpüsi dilden-dile, ilden-ile aýlanyp, näbelli söz ussatlary tarapyndan has-da çeperleşdirilip taryhyň gatyna, ynsanyň aňyna hyýaly bir zat bolup ornaýar. Şol hyýallylygy gaýtadan janlandyrmak bolsa diňe bitewüligi, agzybirligi, watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, ynsanperwer ýörelgeleri, ruhy we beden sagdynlygyny kemala getirmegi, kämilleşdirmegi, ösdürmegi, özgertmegi talap edýär. Özbaşdak döwlet diýlip ykrar edilenine sanly ýyl, ýagny üç onluk geçse-de, Watanymyzyň halkara abraýy, içeri we daşary syýasatynyň bady, adama goýýan gadyr-gymmaty barada otuz müňdenem gowrak rowaýatdyr ertekilik taryhy wakalaryň zynjyry biri-biri bilen sepleşip, gerimini has giňeldip gidip otyr. ХХ asyryň togsan birinj

13 Iýul 2021

Garaşsyzlyk

Žurnalistika we sanly bilim

Türkmenistanyň PrezidentiGurbanguly BERDIMUHAMEDOW: — Žurnalistler, medeniýet işgärleri we ideologiýa gullugynyň hünärmenleri jemgyýetçiligiň ünsüni çekmek üçin giň, köptaraply bilime eýe bolmalydyr, ähli ugurlar boýunça dünýäde bolup geçýän wakalary öwrenmelidir, täzeçil pikirlenip işlemelidir we döwrüň talabyny esasy ugur edinmelidir.

13 Iýul 2021

Garaşsyzlyk

Bitaraplyk we syýahatçylyk

«Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» diýlip yglan edilen 2021-nji ýylda hemişelik Bitarap Türkmenistanyň abraý-mertebesi dünýä dolýar. Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 1995-nji ýylyň 12-nji dekabrynda geçirilen 50-nji mejlisinde 185 döwletiň gatnaşmagynda birinji gezek hem-de 2015-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky 69-njy mejlisinde 193 döwletiň gatnaşmagynda ikinji gezek Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygy hakyndaky Rezolýusiýa biragyzdan kabul edildi. Garaşsyzlygy gazanyp, hemişelik Bitaraplyga eýe bolany bäri dünýä derejesinde at-abraýy has-da artýan Watanymyzda alnyp barylýan syýasy, ykdysady hyzmatdaşlyklar bilen birlikde, medeni hyzmatdaşlyklar hem halklaryň arasyndaky dostlukly gatnaşyklaryň pugtalanmagyna itergi berýär.

13 Iýul 2021

Garaşsyzlyk

Sagdyn durmuş ýörelgesi — bagtyýar ýaşaýşyň gözbaşy

Halkyň saglygy, ýurduň abadançylygy iň wajyp meseleleriň biridir. Türkmenistanyň Prezidentiniň «Saglyk» Döwlet maksatnamasynda durmuş-ykdysady meseleleri çözmeklige we halkyň saglygyny goramaklyga esasy orun berilýär. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe Türkmenistanyň Prezidentiniň «Saglyk» Döwlet maksatnamasyny we «Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Milli maksatnamasyny» durmuşa geçirmekde, sagdyn durmuş ýörelgesini ornaşdyrmakda ägirt uly öňegidişlikler, ösüşler gazanyldy. Häzirki wagtda bütindünýä lukmançylygynda saglygy goramaklyk, keseliň öňüni alyş çäreleri, esasan, sagdyn durmuş ýörelgeleri ürç edilip öwrenilýän meseleleriň biridir. Adam saglygyny goramak, ösüp gelýän ýaş nesliň saglygyny pugtalandyrmak üçin bedenterbiýe we sport ulgamy ileri tutulýan ugurlaryň birine öwrüldi.

13 Iýul 2021

Saglyk

Watanperwerligiň beýany

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe türkmen edebiýaty halkymyzyň şöhratly taryhyndan söz açýan ençeme eserler bilen baýlaşdy. Onuň anyk mysalyny biz hormatly Prezidentimiziň «Älem içre at gezer», «Döwlet guşy» romanlarynda, «Mertler Watany beýgeldýär», «Mert ýigitler gaýrat üçin dogulýar», iki jiltden ybarat «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi», «Enä tagzym — mukaddeslige tagzym», «Ile döwlet geler bolsa...», «Türkmeniň döwletlilik ýörelgesi» ýaly kitaplarynda aýdyň görüp bilýäris. Gahryman Arkadagymyzyň: «Beýik Pyragynyň edebi mirasy, şeýle-de meşhur akyldaryň yzyny dowam etdirijiler, türkmen edebiýatynyň nusgawy şahyrlary Seýitnazar Seýdiniň, Gurbandurdy Zeliliniň, Mämmetweli Keminäniň, Mollanepesiň, Annagylyç Mätäjiniň we beýlekileriň eserleri köp sanly zehinli bagşy-sazandalaryň ylhamynyň egsilmez gözbaşyna öwrüldi» diýen parasatly sözleri bu günki gün biziň durmuş ýörelgämize öwrüldi.

13 Iýul 2021

Edebiýat

Küştdepdi — köňül zynaty

Halkymyzyň bahasyna ýetip bolmajak medeni miraslary, elýetmez gymmatlyklary bar. Şolaryň hatarynda küştdepdi tansy bütin dünýäniň halklaryny haýrana galdyryp, 2017-nji ýylda ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna girizildi. Halkymyzyň milli edim-gylymlarynyň, ynanç-ygtykatlarynyň ençemesini özünde jemleýän küştdepdi özüneçekijiligi, owadanlygy, dürli öwüşginleri bilen adamzat kowmunyň iň söýgüli tansyna öwrüldi. Küştdepdi tansyny berdaşly ýigitlerem, juwan gyzlaram, gojalaram, kümüş saçly enelerem ýerine ýetirýärler. Bu tans adamyň bedenini berkidip, şähdini açýan, bedene egsilmeýän güýç berip, ähli alada-ünjiňi ýele sowurýan sungatdyr. Alymlarymyzyň aýtmagyna görä, taryhyny gadymy döwürlerden alyp gaýdýan küştdepdi tansy göze görünýän-görünmeýän ähli bela-beterleri kowup ýok edýän tans hökmünde ýüze çykarylypdyr. Şeýle hem küştdepdini synçy nazary bilen synlan her bir adam onda gojaman Hazaryň tolkunlarynyň owazyny-da, adaja öwüsýän deňiz şemalynyň sesini-de duýup biler. Hatda deňiz tolkunlarynyň depesinde ganat ýaýyp ýören çarlak guşlaryň sesleri hem bu tansa özboluşly gözellik çaýýar. Küştdepdini daşary ýurtly sungat ussatlarynyň hem höwesli ýerine ýetirmekleri onuň dünýäniň ünsüni özüne çekip bilýändiginiň alamatydyr.

13 Iýul 2021

Miras

Gadymy türki kowumlaryň ynançlary

Geçmiş edebiýatda «totemizm» adalgasyna aýratyn orun berilýär. Totemizm — bu gadymy adamlaryň öz gelip çykyşyny, ýagny özleriniň nesilbaşysyny haýsydyr bir haýwan ýa-da ösümlik bilen baglanyşdyrmaklary netijesinde dörän ynançlary aňladýar. Ylmy edebiýatda gadymy türki kowumlaryň, şol sanda türkmenleriň ata-babalary hasaplanylýan oguzlaryň hem toteminiň gök böri (möjek, gurt) bolandygy barada deliller, maglumatlar az däl. Şeýle garaýşyň yzy häzirki türkmen dilinde ulanylýan käbir nakyllardyr atalar sözlerinde we söz düzümlerinde gabat gelýär. Mysal üçin, «Gurt ýüzi — mübärek» diýen nakyly döreden eždatlarymyz gurdy guta deňäpdirler. «Gut» sözi bolsa, edebiýatçy alym Ahmet Bekmyradowyň tassyklamagyna görä, gadymy türki dilde «bagt» manysynda ulanylypdyr. Eger-de şu nukdaýnazardan baha bersek, biziň gündelik gepleşik dilimizde häli-şindi ulanýan «Gutly bolsun!» diýen jümlämizi «Bagtly bolsun!» manyda kabul etmek mümkin. «Gurt agzasaň, gurt geler» diýen aýtgynyň manysy hem hut şu düşünje bilen bagly.

13 Iýul 2021

Ylym

Keýik — tebigatyň ýaraşygy

Keýik tebigaty we tebigy baýlyklary goramagyň halkara bileleşiginiň Gyzyl sanawyna, Türkmenistanyň Gyzyl kitabynyň sanawyna girizilendir. Keýikleriň gelşikli, uzyn aýakly tekesiniň göwresiniň uzynlygy 105-126 santimetr, geçisiniňki bolsa 101-119 santimetr bolup, agramy degişlilikde 24-34 we 20-33 kilogram aralygynda bolýarlar. Arkasy çäge öwüşginli, garny ak reňkli tekeleriň egrelip duran 40 santimetre golaý çal, garamtyl şahlary bolýar.

13 Iýul 2021

Tebigat

Didara teşnelik (Hekaýa)

Nurly Gün Köpetdagyň aňyrsynda gizlense-de, onuň gyrmyzy şapagy sowulmandy. San-sajaksyz ýyldyzlar ýaly bir-birine göz gypyşýan çyralar, arşa sary dyzaýan çüwdürimler, ak mermer binalardyr olaryň degre-daşynda gök öwsüp oturan arçalar, gülzarlyklar şäheriň gözelligine görk goşýardy. Ak şäherimiziň ajaýyp keşbini nurana agşamlarda synlamagyň aýratyn lezzeti bar. Baýramçylygyň şanyna «Ylham» seýilgähine üýşen mähelle uç-gyraksyzdy. Dost-doganlyk dillerinde ýaňlanýan aýdymlar göwünleri galkyndyrýardy. Şäheriň owadanlygy şirin owazlar bilen sazlaşyp, ynsan kalbyny heýjana salýan duýgulardan pürepürdi. Toý-baýrama utgaşan bu dabara Merdanyň durmuşynda has-da ýatda galyjy boldy. Ol Gazagystan — Türkmenistan — Eýran transmilli demir ýoly gurmakda janaýaman zähmet çekdi. «Çekseň zähmet — ýagar rähnet» diýleni, halal zähmeti bilen at alan ýigit bu gün «Gaýrat» medalyna mynasyp boldy. Ony her kim baýragy bilen mähirli gutlaýardy.

13 Iýul 2021

Edebiýat

Durmuş pelsepeleri

Pelsepe diňe gözümiziň gören zady däl-de, eýsem, aňymyzyň ykrar eden zatlary esasynda kemala gelýär. * * *

13 Iýul 2021

Edebiýat

Sagdyn durmuş ýörelgeleri

Elleriňizi ýygy-ýygydan sabynlap ýuwuň! * * *

13 Iýul 2021

Saglyk

Dert melhemin ilden gözle

Bir barly adamyň ogly agyr keselden gutulypdyr. Ýöne soň göwnüçökgünlik derdine uçrapdyr. Gijesine uklap bilmän, gündizlerine dünýe gözüne dar görnüpdir. Bu derdine derman tapylmansoň, ahyry onuň emini bir danadan sorapdyrlar. Dana uzakdan odun ýygyp gelýän garryja zenany görüp: — Bar şol zenanyň odunyny öýüne elt we ýene bir arka odun ýygyp, ony-da şol zenanyň öýüne düşür. Şondan soň onuň näme diýýänini gelip maňa aýt, soň derdiň dermanynyň nämedigini aýdaryn — diýipdir.

13 Iýul 2021

Saglyk

Eziz ildeşler!

Howanyň çakdanaşa gyzmagy bedende dürli näsazlyklaryň ýüze çykmagyna getirip biler. Şoňa görä, has zerur bolmasa, jöwzada daşary çykmazlyk maslahat berilýär. Zerurlyk dörän halatynda ak, açyk reňkli egin-eşik, başgap geýmek, ýaglyk daňynmak, saýawan götermek, Günden goraýjy äýnekleri dakynmak peýdalydyr. Ýaş çaganyň bedenine gerek bolan D witamininiň ýeterlik mukdaryny almagy üçin, onuň bilen her gün irden sagat 10:00-a çenli, agşam sagat 18:00-dan soň 15-20 minut çemesi gezelenç etmek ýeterlikdir.

13 Iýul 2021

Saglyk

Soňky sütün

Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň gurluşygynyň barşynda döredilen emeli ada 2018-nji ýylyň 2-nji maýynda Ginnesiň Bütindünýä rekordlar kitabyna girizildi. Deňiz derejesinden aşakda döredilen iň uly emeli ada hökmünde taryhda orun alan bu adanyň meýdany 170 gektardyr. Ony döretmek üçin port gurlanda deňziň düýbünden çykarylan 10 million kubmetre barabar toprak ulanyldy. Ýeri gelende bellesek, bu ýer göçüp-gonýan guşlar üçin ähmiýetli merkeze öwrüldi. * * *

13 Iýul 2021

Jemgyýet

Arkadagyň döwri beýik

Irki zamanlarda haýsam bolsa bir halkyň hal-ýagdaýyny bilmek üçin, şol ýurduň bazaryna barlar eken. Belki, häzirki wagtda-da şol kesgitlemäni dogry diýip hasaplap bolar. Ýöne bu pikire ýene bir aýratynlygy uly buýsanç bilen goşasym gelýär: şu günki gün biziň ýurdumyzyň bazarlary-da öz bolçulygy bilen göreni haýrana goýýar, şeýle-de watandaşlarymyzyň ýüzlerindäki mähirli ýylgyryşlarydyr ruhubelent duýgulary ählimizi begendirýär. Aýdylanlar biziň bagtyýar zamanamyzyň aýdyň häsiýetnamasydyr. Şol sebäpli ähli türkmenistanlylar şeýle ajaýyp döwri peşgeş berip, gije-gündiz her bir adamyň aladasyny edýän Gahryman Arkadagymyza müň keren alkyşlaryny aýdýarlar. Döwlet Baştutanymyzyň beýik döwri barada gürrüň etmek diýseň ýakymly. Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda taryh üçin uzak bolmadyk wagtda biziň mukaddes Watanymyz düýpgöter özgerip, özüniň ösüşli ýoluny ynamly dowam edýär. Gahryman Arkadagymyzyň beýik döwründe her birimiz bedew bady bilen öňe barýan Diýarymyzyň pajarlap ösüşlerine guwanyp ýaşaýarys, ata Watanymyzyň dünýä içre ýeten belent abraýyna buýsanýarys!

22 Iýun 2021

Garaşsyzlyk