"Bereketli toprak" gazeti

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-60-64, 38-60-87, 38-60-67
Email: bereketlitoprak@sanly.tm

Habarlar

Günebakar — ýag berýän ekin

Günebakar (Helianthus L.) ösümliginiň 250-den gowrak görnüşi bar. Ol bir we köpýyllyk otjumak, ýarymgyrymsy we gyrymsy ösümlikdir. Birýyllyk ekilýän günebakar (Helianthus annus L.) we köpýyllyk günebakar — ýer armydy (topinambur). Günebakaryň bezeg hökmünde ösdürilip ýetişdirilýän görnüşine ylmy dilde «Helianthus cucumerifolius» diýilýär. Ol häzirki wagtda Helianthus annus L. hem-de Helianthus çultus — medeni günebakar we Helianthus ruderalis — ýabany günebakar görnüşlerine bölünýär. Günebakaryň ýabany görnüşi (Helianthus ruderalis L.) haşal otlara degişlidir. Olar medeni görnüşleriň başlangyçlary bolup, Amerika sebitlerinde duş gelýär. Günebakaryň medeni görnüşi dünýäde giňden ösdürilip ýetişdirilýär. Ilki ol bezeg ösümligi hökmünde ulanylypdyr. Soňra ösümlik ýagyny almak üçin we seçgisi arkaly çigitlenýän görnüşleri döredilip, ekerançylykda ulanylyp başlapdyr. Seleksion ylmy-barlag edaralarynda hem günebakaryň siloslyk görnüşleri döredilip, maldarçylykda ot-iým bolup hyzmat edýär.

Kemal çopanyň ogly (Hekaýa)

Geçen asyryň başlaryna, takmynan, 1912-nji ýyl diňe bir türkmen sährasyna däl, Çendir jülgesine-de gurakçylyk aralaşdy. Asmandan katra nem dammady, ýabyň çeşme suwlary çekildi. Adamlar agyz suwuny hem eşekdir düýelere ýüklenen çelekler arkaly örän uzaklardan daşamaga mejbur boldular. Il-günüň güzerany gün geldikçe kynlaşýardy. Gurakçylygyň näçe wagta çekjegi gümana. Şonuň üçin gökleň hany Atanyýaz suwsuzlyk zerarly heniz oba keselçilik aralaşmanka, olaryň ertirki günleriniň hem aladasyny edýärdi.

Döwletliden döwlet ýoksa...

Ir döwürlerde gum depelerini etekläp oturan obada Näzdurdy atly düýe çopan ýaşaýardy. Onuň düýe sürüsi has uludy. Näzdurdy tüýs maljanly çopandy. Düýäniň süýdi, agarany, çaly adam saglygy üçin derman. Onuň ýüňünden saçak, agar çäkmen, guşak taýýarlanýar. Bulary dokamaga Näzdurdy çopanyň aýaly Gurbanbagt eje ökdedi. Gurbanbagt eje gapydan gelen her bir adamy güler ýüz bilen garşy alardy hem-de onuň ýumşuny bitirerdi. Ol gor küýzelerini arassa saklap, olarda saklanýan düýe çalyny tämiz tutardy.

Aral deňzi: gaýtadan döreýiş

«Yhlas bilen aglasaň, sokur gözden ýaş çykar » diýleni. Munuň şeýledigini birwagtlar gurap çöllüge öwrülen Aral deňziniň mysalynda aýtsa bolar. Soňky ýyllarda Merkezi Aziýa döwletleriniň Aral deňzini gaýtadan dikeltmek baradaky bilelikdäki tagallalary netijesinde deňziň suwy geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 12,5 esse artdy. Gazagystan hem-de Özbegistan döwletleriniň araçäginde ýerleşýän Aral deňziniň dolanyp gelmeginde Gazagystanyň Gyzylorda welaýatynda gurlan Kokoral bendiniň hem oňyn täsiriniň bardygyny bellemek zerur. Bu bendiň gurulmagy bilen günbatar Aralda suwuň möçberi artdy.

El işleriniň bäsleşigi geçirildi

Golaýda Türkmenistanyň Magtymguly adyndaky Ýaşlar guramasynyň Daşoguz welaýatynyň Akdepe etrap Geňeşi çagalaryň tomusky dynç alyş möwsümini şadyýan hem-de gyzykly geçirmeklerini gazanmak maksady bilen, «Bagtyýar nesil» çagalar sagaldyş we dynç alyş merkezinde dynç alýan gyzlaryň arasynda «Hünärim bar — hormatym bar» atly el işlerini taýýarlamak boýunça bäsleşik geçirdi. Onda «Güneş» hem-de «Bägül» toparlary özara bäsleşdiler. Bäsleşige gatnaşan gyzlar milli el işlerimizi taýýarlamakda öz ussatlyklaryny görkezdiler. Bäsleşikde «Güneş» gyzlar topary ýeňiji bolup, toparyň wekillerine Ýaşlar guramasynyň ýerli Geňeşi tarapyndan ýadygärlik sowgatlar gowşuryldy.

Geljekki hasylyň düýbüni tutmak şu günden başlanýar

22-nji iýulda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary T.Atahallyýewiň hem-de welaýatlaryň häkimleriniň gatnaşmagynda sanly ulgam arkaly iş maslahatyny geçirdi. Onda ýurdumyzyň oba hojalyk toplumynda we sebitlerde alnyp barylýan möwsümleýin işler bilen bagly meselelere garaldy. Iş maslahatynyň barşynda Ahal welaýatynyň häkimi R.Hojagulyýew, Balkan welaýatynyň häkimi H.Aşyrmyradow, Daşoguz welaýatynyň häkimi S.Soltanmyradow, Lebap welaýatynyň häkimi Ş.Amangeldiýew, Mary welaýatynyň häkimi B.Orazow welaýatlarda möwsümleýin oba hojalyk işleriniň ýagdaýy barada hasabat berdiler.

Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Prezidiumynyň KARARY

Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň mejlisini çagyrmak we guramaçylykly geçirmek hakynda Şöhratly ata-babalarymyzyň döwleti dolandyrmakda toplan köpasyrlyk tejribesine daýanyp, olaryň parasatly wesýetlerine eýerip, döwlet we jemgyýetçilik durmuşynyň möhüm meselelerini çözmäge ilatyň giňden gatnaşmagyny üpjün etmek, jemgyýetiň agzybirligini, jebisligini berkitmek, milli demokratiýany ösdürmek boýunça gazanylan üstünlikleri döredijilikli kämilleşdirmek, halkymyzyň bähbitlerine wekilçilik edýän ýokary wekilçilikli edaranyň — Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň mejlisini guramaçylykly geçirmek maksady bilen, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Prezidiumy karar edýär:

Türgenlerimize ynamymyz uludyr

Halkymyzda döwletli işleriň başy başlananda, uzak ýola sapara gidilende birek-birege iň ýagşy arzuwlary aýtmak däbi gadymdan gelýän ýörelgeleriň biridir. Ynha, 22-nji iýulda paýtagtymyzdaky Olimpiýa şäherçesiniň «Başa-baş söweş sungaty» sport toplumynda 26-njy iýul — 11-nji awgust aralygynda Fransiýanyň paýtagty Parižde geçiriljek XXXIII tomusky Olimpiýa oýunlaryna gatnaşjak Türkmenistanyň milli ýygyndy toparyny ugratmak dabarasy hem şeýle ýörelgeleriň döwrebap dowam etdirilýändiginiň aýdyň güwäsine öwrüldi. Her dört ýyldan bir gezek guralýan bu giň gerimli sport ýaryşlary Ýer ýüzüniň ähli künjeginden sport dünýäsiniň iň gowy wekillerini bir ýere jemleýär.

Zeňňibaba — tebigatyň iň gözel künjegi

Daşoguz welaýatynyň çäginde ýerleşýän Gaplaňgyr döwlet tebigy goraghanasy we onuň çäkli goraghanalaryna ýanaşyk ýerler tebigy gözelligi, ajaýyp görnüşi bilen islendik adamy haýran galdyrýar. Şeýle gözel künjekleriň hatarynda Zeňňibabanyň aramgähi ýerleşýän düzlügini, Akjagaýa çöketligini, Mergenaşan jaryny buýsanç bilen belläp bileris. Tebigatyň bu gözel ýerleri geografik ýerleşişi, landşafty, özboluşly ösümlik we haýwanat dünýäsi bilen tapawutlanýarlar. Halk arasynda aýdylýan rowaýata görä, birwagtlar bu ýerlerde Zeňňibaba atly keramatly adam ýaşap geçipdir. Ony gara mallaryň we öý haýwanlarynyň piri hasaplapdyrlar. Bu keramatly adam daş-töweregi dürli görnüşli otlardan, ösümliklerden bol bolan süýji suwly kölüň kenaryna golaý ýerleşýän üsti tekiz beýik depede oturyp, şol meýdanda sygyr bakypdyr. Şol beýik depäniň üstündäki uzynlygy 7 metre barabar bolan Zeňňibabanyň guburynyň biziň günlerimize çenli saklanyp galmagy gaty täsin. Häzir hem şol köl Zeňňibaba köli diýlip atlandyrylýar. Zeňňibaba Daşoguz welaýatynyň merkezinden 180 kilometr we Ruhubelent şäherçesinden 60 kilometr günorta-günbatarda, Şasenem döwlet tebigy çäkli goraghanasynyň etegindäki çöl giňişliklerinde ýerleşýär. Ol welaýatyň Ruhubelent we Boldumsaz etraplarynyň ätiýaçlyk ýerlerine degişlidir.

Bagbanyndan hereket, baglarynda bereket

Tomus pasly bagbanlaryň iň köp alkyş alýan döwri bolsa gerek. Çünki miweleriň köpüsi hut şu pasylda bişip, giňden ýazylan döwletli desterhanlaryň üstündäki naz-nygmatlaryň arasynda mynasyp orun tapýar. Öňem elýeterli bahalardan köpçülige hödürlenýän miwe önümleriniň hyrydary bu döwürde gün-günden köpelýär. Çünki bag ekmegiň sogaplydygyna durky bilen uýýan zähmetsöýer adamlaryň müňlerçesi hut şu pasylda öz çeken zähmetleriniň rehnedini görýär. Görseň gözüňi dokundyrýan miweler tapgyrma-tapgyr ak bazarlaryň berekedini artdyryp, göreniň gözüni dokundyrýar. Bazarda miwe önümleri näçe köp boldugyça, şonça-da olaryň elýeterliligi artyp, alyjylaryň satyn alyjylyk mümkinçilikleriniň ýokarlanýandygy hem hemmä mälim hakykat. Biri-birinden datly önümleri dadanlaryndan soňra, olary ýetişdirýänlere gowudan-gowy alkyşlar aýdýarlar, şeýle janypkeş adamlara jan saglyk, uzak ömür, olaryň işlerine rowaçlyk arzuwlap, doga-dileg edýärler. Ine, şeýle bagbanlaryň ýüzlerçesi häzirki döwürde gadymy Merw topragynda, Mary welaýatynda ýaşap, işläp il alkyşyny alyp ýörler. Bagbançylykdan baý tejribe toplap köplere nusgalyk iş bitirýänler bilen baglanyşykly söhbet açylanda, bu günki gün 80 ýaşy arka atyp, 90 ýaşy ortalan, Murgap etrabynyň Gökdepe geňeşliginde ýaşaýan tejribeli bagban Kössek Aşyrowyň ady ilkinjileriň hatarynda agzalmaga mynasypdyr. Tä pygamber ýaşyna ýetinçä, ady agzalan sebitiň Oguzhan ýaý

«Ak derýanyň» gawuny

Köneürgenç etrabynyň «Akderýa» daýhan birleşiginiň bakjaçy kärendeçisi Babamyrat Ýuldaşow hem ata-baba bakjaçylyk kesp-kärini dowam etdirýär. Ýakynda biz bu bakjaçy kärendeçi bilen söhbetdeş bolanymyzda, ol gawuny ösdürip ýetişdirmek barada şeýle gürrüň berdi: — Bakja ekini bolan gawuny ösdürip ýetişdirmek ata-baba kesp- kärlerimiziň biri. Maşgala agzalarym bilen bilelikde ençeme ýyllardan bäri 1 gektar ýerde gawunyň birnäçe görnüşini ösdürip ýetişdirýärin. Şu ýyl gawunyň gök gürbek, gökje, igde ýaprak, garrygyz ýaly görnüşlerini ekdik. Gawun ekişini maý aýynda geçirdim. Otag, suw tutmak, zyýankeşlerden goramak ýaly, agrotehniki çäreleri öz wagtynda geçirdik. Gawunly atyzlara suw tutulanda, aýratyn ähmiýet bermeli. Howanyň gelşine görä, her on günden tä gawunlar torlap başlaýança suw tutulýar. Munuň özi gawunlaryň tagamynyň datly bolmagyna mümkinçilik berýär. Ähli ideg işlerinde maşgalam Zulfiýa Halmyradowa, gyzym Aziza ýakyndan ýardam berýärler.

«Daýhan ädimi» üstünlige beslenýär

Balkan welaýatynyň Magtymguly etrabynyň «Daýhan ädimi» daýhan hojalygynyň tejribeli kärendeçileri şu ýyl tutanýerli zähmet çekmek bilen, dänäniň bol hasylyny Watan harmanyna tabşyrmakda ýokary görkezijilere eýe bolup, bellenilen şertnamalaýyn borçnamalaryny elmydama üstünlikli berjaý edip gelýärler. Has takygy, daýhan hojalygy tarapyndan 3 müň 300 gektar meýdana bugdaý ekilip, şertnamalaýyn borçnama 112 göterim ýerine ýetirildi. Bu bolsa daýhan hojalygy tarapyndan Watan harmanyna 5 müň 955 tonna guşgursak dänäniň tabşyrylandygyny aňladýar. «Daýhan ädimi» daýhan hojalygynyň ekin meýdanynyň Gyzylarbat etrabynyň çägindäki Garagum derýasynyň boýunda ýerleşmegi we suw bilen üpjünçiliginiň talabalaýyk bolmagy ekinlere agrotehnikanyň talaplaryna laýyklykda ideg işlerini geçirmäge şert döredýär. Daýhan birleşiginiň işgärleri häzirki wagtda 800 gektar ýerde ekilen gowaçalara edilýän ideg işlerini ýokary derejede alyp barýarlar. Bu bolsa ekinleriň hasyllylygynyň ýokarlanmagyna getirýär.

Giň meýdanda zähmet joşýar

Şu günler ýurdumyzyň ähli sebitlerinde gowaça ideg etmek işleri gyzgalaňly dowam edýär. Ýurdumyzda ekin ekilýän meýdanlaryň agramly bölegini tutýan gowaça meýdanlarynda «ak altynyň» bol hasylyny ýetişdirmek kärendeçi daýhanlaryň irginsiz çekýän zähmetine, başarjaňlygyna, tejribesine bagly. Bu ugurda baý tejribe toplan daýhanlar Mary welaýatynda-da az däl. Şolaryň biri-de, Baýramaly etrabynyň «Täze durmuş» daýhan birleşiginiň kärendeçisi Hudaýberdi Akmyradow. Ol özüne berkidilen 12 gektara golaý kärende ýerinde orta süýümli gowaçanyň «Ýolöten–7» sortuny ösdürip ýetişdirýär. Daýhan yhlasy bilen giň meýdanda gunçalap, gülläp, bir çetinden gozalap başlan gowaçalara ser salanyňda, bu ýerlerden bol hasylyň öndüriljekdigine bolan ynamyň artýar. — Şu günler gowaça meýdanlaryna agrotehnikanyň talaplaryna laýyklykda ösüş suwuny tutmak, iýmitlendirmek bilen bir hatarda bu ekiniň zyýankeşlerine garşy bioserişdeleri hem peýdalanýarys. Ylaýta-da, biokärhanalarda öndürilýän altyngözlüjeleriň bu babatdaky ähmiýeti has-da uly. Şoňa görä-de, şu ýyl gowaçanyň her gektaryndan 45 sentner hasyl almagy maksat edinýäris. Biz, daýhanlara abadan durmuşda erkana ýaşamaga, yhlasly işlemäge, sahawatly toprakdan bol hasyl öndürmäge döredip berýän giň mümkinçilikleri üçin Gahryman Arkadagymyza hem-de Arkadagly Gahryman Serdarymyza tüýs ýürekden çykýan alkyşlarymyzy aýdýarys — diýip, tejribeli daýhan Hudaýber

Azyk senagaty: düýe çalynyň taýýarlanylyşy

Halkymyzyň durmuşynda derde derman düýe çalyna taý geljek içgi, megerem, ýok bolsa gerek. Häzirki döwürde — tomus günlerinde teşneligiňi gandyryjy bu içgini taýýarlamagyň tehnologiýasy has ýokary derejelere ýetirildi. Aýratyn hem, türkmen telekeçileri tarapyndan senagat taýdan gaýtadan işlenilip, ýörite gaplara gaplanylyp, söwda nokatlaryna iberilýän düýe çalynyň hyrydary hemişe ýetik. Azyk senagatynda düýe çalyny taýýarlamagyň tehnologiýasynda ilki bilen, gönezlik taýýarlanylýar. Soňra şol gönezlik önümçilige iberilýär we ondan çal taýýarlanylýar.

Nohut — aralyk ekilýän kösükli ekin

Ýurdumyzda azyk önümleriniň bolçulygyny döretmek ileri tutulýan ugur bolup durýar. Hormatly Prezidentimiz oba hojalygyny, şol sanda onuň däneçilik pudagyny ösdürmäge ünsi has-da güýçlendirdi. Ýurdumyzda däneçiligi ösdürmek, kösükli ekinleriň agrotehnikasyny kämilleşdirmek boýunça işler alnyp barylýar. Azyk önümleriniň bolçulygyny döretmekde kösükli, däneli ekinler hem esasy orny tutýar. Nohut birýyllyk kösükli ösümlik bolup, ol azyklyk we ot-iýmlik maksady bilen ekilýär. Onuň dänesinde 21 — 31 göterim belok, 4 — 7 göterim ýag, 2,4 — 12,4 göterim kletçatka bar. Nohudyň ununa 10 — 12 göterim bugdaý uny garylyp, dürli görnüşli çörek önümleri taýýarlanylýar. Nohut dünýäniň birnäçe ýurtlarynda ekilýär.

Mele suwly Amyderýanyň täsinlikleri

Lebap welaýatynyň çäginde ýerleşýän Amyderýa döwlet tebigy goraghanasynda zerur çäreleriň göwnejaý guralmagynyň netijesinde goraghananyň ösümlik we haýwanat dünýäsi ýyl geldigiçe artýar. Mele suwly Amyderýanyň kenarlaryna uzalyp gidýän tokaýlyk meýdanynyň uly bölegi goraghananyň çäginde ýerleşýär. Türkmenistanyň Milli tokaý maksatnamasynda tokaýlyklaryň tutýan meýdanlaryny giňeltmek, olaryň goragyny we gözegçiligini güýçlendirmek hakda bellenilýär. Şol maksatnamadan ugur alyp, goraghananyň hünärmenleri tokaýlary aw awlamak, mal bakmak, miwe ýygnamak ýaly maksatly kanun bozujylardan goraýarlar. Derýanyň bol suwy, onuň kenaryndaky tokaýlyklar, baý ösümlik we haýwanat dünýäsi tebigatyň ynsana beren peşgeşidir. Ýylyň yssy döwründe daglardaky garlaryň we buzlaryň çalt eremegi netijesinde güýçli daşgynlar döreýär. Bu tebigy hadysa tokaýlarda ýaşaýan haýwanlaryň ýaşaýyş şertlerini kynlaşdyrýar. Ýüze çykyp biläýjek şeýle kynçylyklaryň öňüni almak üçin goraghana işgärleri dürli çäreleri durmuşa geçirýärler. Olaryň tagallalary arkaly tokaý haýwanlarynyň ýaşaýşy üçin zerur bolan şertler döredilýär.

Gowaçanyň ujuny çyrpmak — bol hasylyň girewi

Gowaçanyň ujuny çyrpmak işleri agrotehniki çäreleriň biridir. Gowaça ösümligi ösüşiniň dowamynda köp mukdarda hasyl şahalaryny – gunça, gül, goza emele getirýär. Emma birnäçe agrotehniki çäreleriň bozulmagy bilen çyrpym geçirmegiň zerurlygy ýüze çykýar. Birinji suwuň has giç tutulmagy, ikinji suwuň arasynyň uzaklaşdyrylmagy, azot döküni berlende köp mukdarynyň peýdalanylmagy, hasyl elementiniň zaýalanmagy we zäherlenmegi, ýokary ýylylykda uzak wagtyň dowamynda saklanmagy ýaly amatsyz şertler sebäpli, gowaçanyň hasyl synalary ýere gaçýar. Ýokary hilli agrotehniki şertlerde emele gelen gunçalaryň diňe 45– 50 göterimi gülleýär. Hasyl synalarynyň köpçülikleýin dökülýän wagty iýul–awgust aýlaryna gabat gelýär. Bu döwürde ösümlikler güýçli ösüp, hasyl toplaýandygy sebäpli, iýmit maddalaryny we yzgary köp talap edýär. Şoňa görä-de, kök ulgamy ähli hasyl şahalaryny we hasyl agzalaryny iýmit we suw bilen ýeterlik üpjün edip bilmeýär. Şol sebäpli gunçalar we güller hasyl şahalarynda saklanyp bilmän dökülýär.

Yşk deregi (Gülküli kyssa)

Yşk deregi (Gülküli kyssa) Obamyzyň ilerisinden geçýän noburdan gözbaş alyp gaýdýan ýabyň boýunda uzaklardan hellewläp görünýän iki sany köp ýaşan derek bardy. Olar biri-birine juda ýakyn bolansoň, hamala bir jübüt däl-de, bitewi bir derek ýaly görünýärdi. «Yşk deregi» diýýärdiler. Bu ady kimiň dakanyny bilýän ýok. Ýöne diýseň-diýmeseň, ol at tüýs ýerine düşüpdir. Şol goşa deregiň biriniň boýunyň beýlekisinden sähelçe beýikligi yşkyň humaryndan başlary aýlanan aşyk-magşuga çalym edýärdi.

Şygryýet älemi

Eziz obam (Oda) Meni senden aýryp bilmez aýralyk,Dogry, gaýdypdymam gollarmy salgap.Galyberdiň... Diýdim: «Bar zat haýradyr»,Ýagşy umyt-arzuwlara bil baglap,Atam ugradypdy, müň bir razydy.Okar, ertir adam bolar balasy.Edil oňat eser ýaly manyly Şäher onuň gyzyn juda halady.

Gaýduwsyz itaýy

Itaýylar (Mellivora capensis) — ýyrtyjylar toparyna, samyrlar maşgalasyna degişli haýwanlardyr. Bu jandar tebigatdan «Ýitip barýan görnüş» derejesi berlen haýwanlaryň biri. Şonuň üçin olar tebigaty we tebigy baýlyklary goramagyň halkara birleşiginiň (TGHB) we Türkmenistanyň Gyzyl kitaplarynyň sanawyna girizilendir. Bu jandar meýdan alamatlary barada gysgaça beýan etsek, orta ululykdaky, kelle-aýaklary güýçli we berk penjeli haýwanlardyr. Ol torsuga çalymdaş bolsa-da, onuň ýüzi gysgarak we togalak, gulaklary bolsa örän kiçi. itaýylar örän çalasyn, özge ýyrtyjy haýwanlardan, ýylanlardan gorkmaýarlar, onuň hamy öte galyň we gorag üçin ýiti dişleri hem-de dyrnaklary bar. Ýene bilmeli gyzykly zatlaryň biri, olary zäherli ýylanlar çakandan soňra, bu jandar ölen ýaly ýatyp, 20 — 40 minut geçensoň, hiç zat bolmadyk ýaly bolup, öz ugruna turup gidýär.