Türkmeniň nusgalyk alabaýy

Esaslandyryjysy: Halkara "Türkmen alabaý itleri" assosiasiýasy
Salgysy: Aşgabat şäheri, Bitarap Türkmenistan şaýoly 553/2 jaýy.
Telefon belgileri: 39-00-72

Gazeti PDF görnüşinde ýükläp almak

Habarlar

Bezeg daşlary

Aragonit Aragonit daşy, adatça, benewşe reňkde bolýar, ýöne onuň ak, açyk ýaşyl aralyk reňkleri hem duş gelýär. Durulygy — öçük, sadappisint.

25 Aprel 2021

Tebigat

Ýyldyzlar näme diýýär? Size gowulyk garaşýar 2021-nji ýyl Maý

1. Hamal (Guzy 21.03—20.04) Maý aýynda hamallar ähli güýjüni döredijilige gönükdirmelidir. Bu aýda ýyldyzlar hamallara sabyrly bolmagy maslahat berýär.

25 Aprel 2021

Tebigat

Tebigatyň täsin heýkeli

Gahryman Arkadagymyzyň goldaw-hemaýaty bilen eziz Watanymyzyň dürli künjeklerinde ýerleşýän tebigy we taryhy ýadygärlikleri ylmy taýdan öwrenmäge hem-de keremli topragymyzyň goýnundaky syýahatçylyk ähmiýetli täsinlikleri dünýä wagyz etmäge giň şertler döredilýär. Şeýle ajaýyp mümkinçilikler ýurdumyzyň tebigatyna hem-de köp müňýyllyk taryhyna degişli henize çenli mälim bolmadyk täsin maglumatlary ýüze çykarmaga ýardam edýär. Köýtendagyň dagasty gowaklaryny ylmy taýdan öwrenmek boýunça geçirilen ylmy-gözleg işleriniň dowamynda mineral duzdan emele gelen taýçanagyň tebigy heýkeliniň — gymmat bahaly daşyň üstünden baryldy. Köýtendagda ululy-kiçili dagasty tebigy gowaklaryň onlarçasy bar. Olaryň has ululary Gapgotan, Aralyk, Haşymoýuk, Daşýürek hem-de Gülşirin gowaklarydyr. Köýtendagyň dag jynslary millionlarça ýyllaryň dowamynda gadymy deňziň düýbünde ýygnanan duzlardan, kökleri ene Ýeriň çuňluklaryna siňip gidýän deňiz otlarynyňdyr jandarlarynyň, balykgulaklaryň we beýleki galyndylaryň tebigy minerallara öwrülen daşlaryndan emele gelipdir. Gymmatlyga öwrülen şol mineral duzlaryň süňňüne tebigy ýagynlaryň aralaşmagy netijesinde karst gowaklary emele gelipdir. Dagasty gowaklarda howanyň ýylylygynyň we çyglylygynyň birsydyrgyn saklanmagy netijesinde suw bugarýar hem-de ol howanyň çekýän ugruna süýşüp, soňra belli bir ýerlerde damja öwrülýär. Millionlarça ýyllaryň dowamynda şu tebigy

24 Aprel 2021

Tebigat

Tebigatyň «gözleri»

Tebigaty goramak, oňa aýawly çemeleşmek her bir adamyň mukaddes borjudyr. Häzirki wagtda hormatly Prezidentimiziň ýolbaşçylygynda ýurdumyzy bagy-bossanlyga öwürmek babatda düýpli işler durmuşa geçirilýär. Watanymyzyň çar künjeginde miweli we saýaly agaç nahallary oturdylyp, ösdürilip ýetişdirilýär. Häzirki döwürde çylşyrymly önümçilikleriň köpelmegi tebigata has eserdeň çemeleşmegi talap edýär. Şonuň üçin-de tebigatyň hak hossarlary — halkara, jemgyýetçilik guramalary, birleşikler daşky gurşawy abat saklamak, janly-jandarlary aýamak baradaky işleri giňden ýaýbaňlandyrýarlar. Ozaldan dowam edýän goraghanalaryň işini gowulandyrmak, möhüm ýerlerde täze goraghanalary açmak, bu ugra degişli dünýä möçberindäki kadalaşdyryjy resminamalary işläp düzmek, seýrek gabat gelýän haýwanlaryňdyr ösümlikleriň döwürleýin hal-ýagdaýy baradaky ylmy gözleglerdir hasabatlary alyp barmak ýaly wajyp çäreleri amala aşyrýarlar.

23 Aprel 2021

Tebigat

Bag ekjek

Her ýyl tomusky dynç alşyny Myrat obada atasynyň ýanynda geçirýär. Ol oba durmuşyny hem şäher ýaşaýşynyň gyzygy ýaly diýseň gowy görýär. Obanyň jana şypaly tämiz howasy, owadan tebigaty, ir bilen dag tarapdan öwüsýän mylaýym säher şemalyna çalaja yranýan baglardaky saýraýan guşlaryň owazy, al-ýaşyl meýdanda bark urýan gül-gülälekleriň gözelligi onuň kalbyny heýjana salýar. Ylaýta-da, oba adamlarynyň kiçigöwünliligi, myhmansöýerligi oňa şeýlebir ýaraýar. Obanyň gözelligine gözellik goşmak Myradyň mydama arzuwy. Bir gün ol ir bilen eline pil alyp, howlukmaç nirädir bir ýere ugramakçy boldy. Atasy: «Köşegim, eliňe pil alyp, gyssagly nirä barýarsyň?» diýip sorady. Myrat: «Ata, men ussat şahyrymyzyň sargydyny berjaý etmäge barýan» diýip ýylgyrdy. Atasy geňgalyjylyk bilen: «Ol haýsy şahyryň sargydy, oglum?» diýip, agtygynyň jogabyna garaşdy. Myrat: «Arada mugallymymyz hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen ýurdumyzyň bagy-bossanlyga öwrülýändigi barada gürrüň berende, şahyr Gara Seýitliýewiň «Adam we ýadygärlik» diýen goşgusyny ýatlap: «Kimde-kim bir agaç ekse ýadygär, Dünýä kitabynda onuň ady bar» diýip, goşgy setirleri bilen düşündirdi. Nahal ekip, obamyzyň gözelligine görk goşýan obadaşlarymyzyň zähmetine menem goşandymy goşasym gelýär. Her gezek oba gezelenje gelenimde öz eken baglarymyň gözelligine guwanasym gelýär» diýip, pikirini aýtdy. Onuň bu sözlerini buýsanç bilen diňläp

22 Aprel 2021

Tebigat

Durnalar

Gökde uçup barýan durnalary görmek ynsana özboluşly duýgy bagyşlaýar. Her gezek göreniňde, sazlaşyp çykýan «gyrruw-gyrruw» seslerini, toýnuk şekilli hataryny haýran galman synlamak mümkin däl. Halkymyz durnalar hem-de olaryň göçi hem uçuşy bilen köp durmuş wakalaryny, ýagny gözellik, agzybirlik, sag-aman yzyňa dolanmak, bir başa bakmak ýaly ýagdaýlary baglanyşdyrýarlar. Biz durnalaryň hataryny her ýylda iki sapar görýäris. Ol durnalaryň göç uçuşlary bolmak bilen, güýzde — yssy ülkelere göçüşi, baharda ýene-de dolanyp gelşi bilen baglanyşyklydyr. Durnalar guşlaryň diýseň täsin görnüşleriniň biridir. Olar guşlar maşgalasynyň durna şekilliler toparyna degişli bolmak bilen, örboýuna duran mahaly boýy 90-115 santimetre ýetýär. Iň iri durna hasaplanýan ak durnalaryň agramy 10 kilograma çenli bolup, ganatynyň gerimi 200-260 santimetre, boýy 120-140 santimetre ýetip bilýär. Durnalaryň guýrugy kelte bolýar. Olar aglaba açyk meýdanda, sähra ýerlerinde, suwly ýerlerde ýaşap, däne, ot, miweler bilen iýmitlenýärler. Durnalaryň täsin bir gylygy bardyr. Synçy awçylaryň gürrüň bermegine görä, haçanda olar topar bolup gije-girim suwly ýere gonanlarynda, olaryň biri «nobatçylyk» çekip, çüňkünde kiçijik daşjagazy saklaýar. Eger-de, ýaş, jüýje durnalaryň biri çala irkiläýse, jürnügi daşly durna saklap duran daşjagazyny suwa gaçyrýar. Jülpüldäp suwa düşen daşjagazyň sesine irkilen ýaş durna oýanýar

21 Aprel 2021

Tebigat

Domalan — ýaz gözelligi

Bahar paslynyň kalbyňy heýjana salýan, gözelligine bendi edýän jadysy bar. Dag-dereler ýaşyl begres geýende, durnalar gykuwlaşyp gelende, lemmer-lemmer bulutlar süýşüp, kükräp-kükräp bahar çabgasy ýaganda kalbyňda üýtgeşik duýgular döreýär. Bu döwürler ýaýlalaryň gözelligi üýtgeşik öwüşgin alýar, tebigatda seýrek duş gelýän ösümliklere hem duş gelmek bolýar. Şeýle ösümlikleriň hatarynda domalan we gara domalan bolup, olar ýitmek howpunyň abanmagyna ýakyn görnüş hökmünde Türkmenistanyň Gyzyl kitabynyň üçünji neşirine girizilendir. Terfeziýalar maşgalasyna degişli bolan domalanyň miwesi etlek, bedeni ýeralma şekilinde, ilkibaşda açyk, ýetişenden soň ýapylýan, hoz bilen ýeralma aralygyndaky ululykda, togalak şekilli iýilýän kömelekdir. Bu kömelegiň ýerasty miwe bedeniniň daşy derijimek we ýylmanak örtükli, içi etlek, agymtyl-garamtyl zolaklardan, çylgymlardan ybarat bolýar. Domalan garaýylak-gyrtyç-efemer iri otly ýa-da efemer-garaýylak-gyrtyç-ýowşan ösümlik toplumly toýunsow we çägesöw topraklarda bitýär. Domalan ösüşi tiz tamamlanýan hakyky efemeroid häsiýetli kömelek bolup, diňe ygal bol ýagýan ýyllarda ýaz aýlarynda köpçülikleýin duş gelýär. Türkmen tebigatynyň täsin ösümlikleriniň ýene-de biri seýrek duş gelýän gara domalan bolup, iýilýän kömelege degişlidir. Ol hozuň ululygyndaky togalagrak, ýerasty miwe bedeni ilkibaşda açyk, ýetişenden soň ýapyk görnüşe geçýär. Miwe bede

20 Aprel 2021

Tebigat

Jümle-jahan habarlary

Dünýäniň iň uzyn agajy Giperion agajy Ýer ýüzündäki iň uly agaç hasaplanylýar. Ol bu ady 2006-njy ýylyň 25-nji awgustyndan bäri göterýär. Demirgazyk Amerikada ösýän giperionyň beýikligi 115,61 metre, ýogynlygy 4,84 metre, göwrümi bolsa 502 kub metre barabar. Emma degişli ölçeglere laýyklykda onuň ýaşy uly hasaplanmaýar. Onuň bary-ýogy 700-800 ýaşy bar. Adatça, bu görnüşli pürli agaçlar 4 müň ýyla çenli ýaşamaga ukyply. Emma tebigaty öwrenijileriň bellemeklerine görä, giperion indi boý almasyny bes eder. Çünki daşdeşenler agaç sütüniniň ýokarsyny oýup, onuň ösmegine zyýan ýetiripdirler. Şonuň üçin hem ol indi diňe inine ulalar. Bu bolsa ýene-de birnäçe ýyldan birinjiligi «gelios» atly agaja geçirmäge mümkinçilik berer. Çünki häzirki wagtda uzynlygy boýunça dünýäde ikinji orunda durýan gelios bir ýylda 2 dýuýma çenli ösýär.

19 Aprel 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň ýurdumyzda şu hepdäniň dowamynda boljak howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty: Balkan welaýatynda üýtgäp durýan bulutly howa bolup, hepdäniň ikinji ýarymynda az-kem ýagyş ýagar, ýyldyrym çakmagy mümkin. Demirgazyk-günbatardan gündogara ugruny üýtgedýän, tizligi sekuntda 8 — 13 metrden 12 — 17 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijelerine +9... +14 gradusdan +15... +20 gradus aralygynda maýyl, gündizlerine +28... +33 gradus, welaýatyň kenarýaka etraplarynda +23... +28 gradus maýyl bolar.

19 Aprel 2021

Tebigat

So­wul­maz ýaz­ly ilim

Tebigatyň her paslynyň özüne mahsus gözelligi bar. Taňrynyň nazary düşen Diýarymyz bahar aýlary has-da gözel görke gelýär. Sebäbi owadan bahar özi bilen bagtyýarlygyň giden bir dünýäsini alyp gelýär. Baharyň gelmegi bilen Zemine ýyly girip, tebigat janlanýar. Töwerek-daş özgerýär. Bir tarapy jana derman bal suwly Jeýhun, beýleki bir tarapy goýny genji-hazynaly Hazar deňziniň arasyndaky jenneti mekanda ýaşaýarys. Bu mekanyň ilersinde arşyň-kürsüň merduwan sütüni Köpetdag seleňläp otyr, gaýrasynda gülýaka ýaly Günüň guşlap, epgegiň haşlap, ençe kerweniň düşläp geçen sährasy, ulgam-ulgam alaňdyr aklaňlaryň ojagy, Hydyr nazary düşen bereketli Garagum ýaýylyp ýatyr. Belent başly dag jülgelerinde käkilikler kah-kah urup, jerenler gatbar-gatbar dereleriň ýüzünde aga-ýana gezim edýärler. Müň dürli gül-gunçaly, ir-iýmişli baglary göreni özüne bendi edýär.Gözýetim bilen gujaklaşýan sähralarynda mallar agyp-dönýär, ekin meýdanlaryndan bal akýar. Türkmen ýurdunyň şeýle gözel tebigaty bardyr.

15 Aprel 2021

Tebigat

Bit­gin­li bag­la­ryň bag­ba­ny

Öwezgeldi aga haly-malyny, tutuş barlygyny ene topraga bagyş edip, biregne 43 ýyl obasynda toparýolbaşçy (brigadir) bolupdy. Mele topraga goýlan gadyr hem oňa edilen hyzmat onuň ogul-gyz, agtykdyr çowluk, umuman, nesil-neberesini hor-zar etmän gelýär. 5 ogul, 3 gyzy terbiýeläp, il hataryna goşan, uly obanyň toý-tomgusynda bekewül bolan golamançy daýhanyň yzy ýitmedi. Ogullarynyň üçüsi «Ýykylsaň, ýere ýapyş» diýlenini edip, görseň gözüňi egleýän ajap bag ýetişdirmegiň hötdesinden geldi. Ýüzleri Gün howruna mazaly ýanyp, sowuga gaýzygan, ýogyn bilekleri işe werdiş oba oglany Dädebaýa gyş gelip, iş azalanda giň meýdanlar dar göründi. Şeýdibem ol paýtagta, gurluşyk işlerinde işlemäge gaýtdy. Ol ýerde işiň uly-kiçisine bakman, baryny birhaýukda elden geçirdi. Başarnygyny synap gördi. Dädebaý dura-bara gurulýan binalardan özbaşyna paý alyp, özi ýaly dogumy içine sygmaýan gaýratly ýigitlerden daşyny gallady. Iň zamanabap görnüşde gurulýan belentden-belent binalarda öz eliň yzlaryny görmek, ilkibaşda juda buýsançlydy. Aradan wagt geçip, birwagtky kalp töründen orun alan bag ekmek hyjuwy aňynda at saldy. Ýolugra bag görünse, gözi eglendi. Ahyrynda bu oýlar ony yzyna dolady. Ol muňa ýeriň özüne çekiji güýji diýip düşünýär. Nirede bolsaňam, haýsy kärden hörek iýseňem, topragyň ýylysy özüne çekýär duruberýär eken. Onda-da ata-baba ömür örküni zerden gymmat saýylýan ýere baglan ynsanlar üçi

15 Aprel 2021

Tebigat

Güller - gözelligiň ganaty (liriki oýlanma)

Ýürekleri heýjana salýan türkmen ýaýlasyna begres donuny egnine atynyp, bahar geldi. Onda-da türkmen topragyny bezeýän, dürli reňkler bilen öwşün atýan türkmen baharyny diýsene! Meýdanda açylan gülälekleriň ýaşyl baldajyklaryndaky säher çygynyň damjalary birgeňsi bolup, ýüregiňi gobsundyrýar. Gülleriň atyr ysynyň tolkunlary eýýäm kebeleklere, bal arylara, dürli mör-möjeklere ýetişen ýaly. Olar wazzyldaşyp, gülden-güle gonýarlar. Bu owazlar tebigatyň ajaýyplygy bilen sazlaşyp, özboluşly durmuş mukamyny emele getirýär. Güller... Owadan dünýäniň bezegi, gözelligiň ganaty güller. Güller öz tebigaty boýunça owadan, näzik. Iň gowy zatlara «gül ýaly» diýip, göwünler hoşlanýar. Gyzjagaz dünýä inende, näziklige, güle ýanap, Aýgül, Bägül, Çemen, Gülälek, Gülzada, Gülşat ýaly atlary dakýarlar. Gül ýaňaklaryň, gül ýüzüň, gül ýaly çagajyk, gül ýaly maşgala, gül ýaly gyz, gül ýaly gelin, gül ýaly durmuş... garaz, aňyrsyna ýetip bolmaýan gül bilen bagly deňeşdirmeler hem halkymyza adat bolup galypdyr.

15 Aprel 2021

Tebigat

Gün hakynda gyzykly maglumatlar

Köp adamlar Günüň reňki sary ýa-da mämişi diýip pikir edýärler, aslynda onuň reňki akdyr.***«Atmosferanyň dargatmagy» netijesinde Gün şöhlesiniň reňki sary görünýär.***Gün biziň galaktikamyz bolan «Akmaýanyň ýolunyň» daşyndan aýlanýar.***Günüň doly aýlaw etmegi üçin 225-250 million ýyl gerek bolýar.***Gün bilen Ýeriň aralygy 150 million kilometr bolup, onuň şöhlesi ýere 8 minutda gelýär.***Bize Günden soňky ikinji ýakyn asman jisimi Sentawra ýyldyzydyr.***Günüň diametri 1 392000 kilometr bolup, Ýeriň diametrinden 109 esse uludyr.***Gün tutulma hadysasy bir ýylda azyndan iki gezek bolup geçýär. Ýer ýüzüniň haýsy hem bolsa bir nokadynda doly Gün tutulmasyny ortaça 200 — 300 ýylda bir gezek synlap bolýar.***Tomsuna gündiziň dowamlylygy Maltada (Günorta Ýewropa) 10 sagada, Samarkantda (Özbegistan) 15 sagada, Stokgolmda (Şwesiýa) 18 sagada, polýar aýlawyň aňyrsynda ýerleşýän Şwesiýanyň Kiruna şäherinde bolsa, 24 sagada ýetýär.***Kirunada gyş paslynyň dowamynda Gün görünmeýär.***Marokkoda (Demirgazyk Afrika) we Brisbende (Awstraliýa) ýylyň dowamyndaky güneşli günleriň sany 300-e ýetýär.***Her sekuntda Günüň düzümindäki wodorodyň 700 milliard tonnasy ýanýar.

15 Aprel 2021

Tebigat

Mukaddes ýörelge

Hormatly Prezidentimiziň ýurdumyzy bagy-bossanlyga öwürmek baradaky durmuşa geçirýän taryhy işleri bütin halkymyz tarapyndan goldanylyp, Watanymyzyň görküne görk goşýar. Muňa ýurdumyzda her ýyl ählihalk bag ekmek dabarasynyň döwlet derejesinde geçirilmegi, oňa bütin halkymyzyň işjeň gatnaşmagynda miweli we saýaly baglaryň, üzümiň ekilmegi, öňki ekilen baglara zerur bolan degişli idegleriň geçirilmegi hem-de şeýle mukaddes ýörelgäniň netijesinde daş-töweregimiziň al-ýaşyl bagy-bossanlyga öwrülmegi aýdyň subutnama bolup durýar. Şeýle işler 3-nji derejeli kapitan Tirkiş Mämmedowyň serkerdelik edýän serhet birikmesinde-de üstünlikli amala aşyrylýar. Ekilen baglara wagtly-wagtynda ideg edilip, düýpleri ýumşadylyp, haşal otlardan arassalanylýar. Häzirki wagtda hormatly Prezidentimiziň taýsyz aladalary bilen baglar damjalaýyn usulda suwarylýar. Bu, ekologik taýdan peýdaly bolup, suwuň tygşytly ulanylmagy we agaç nahallarynyň gowy suwarylmagy üçin zerur bolup durýar. Hormatly Belent Serkerdebaşymyzyň belleýşi ýaly, tebigata aýawly çemeleşmek, dag etekleriniň, ýaýlalaryň we sähralaryň ösümlik hem-de haýwanat dünýäsini goramak, ýurdumyzyň tebigy aýratynlyklaryny degişli derejede saklamak bilen baglanyşykly meseleler döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolup durýar. Bu bolsa tutuş ýurdumyzyň ekologiýa ýagdaýynyň gowulanmagynda, ilatyň saglygyny we sagdyn durmuş ýörelgeler

14 Aprel 2021

Tebigat

Bag — durmuşyň bezegi

Ähmiýetli iş Türkmenistany bagy-bossanlyga büremek boýunça giň möçberli işler durmuşa geçirilýär. Bu sogap iş adamlarda agzybirlik we ruhubelentlik duýgularyny döredýär. Bag ekmek tebigatyň ekologiýa abadançylygyny üpjün edýär. Her ýylyň ýaz we güýz paslynda Gahryman Arkadagymyzyň göreldesine eýerip, türkmen halkymyz bag ekmek dabarasyna işjeň gatnaşýar.

14 Aprel 2021

Tebigat

Wagtyň gadyry

Gülleri gowy görýärin. Bahar pasly meniň üçin aýratyn üýtgeşik, edil toý ýaly bolup görünýär. Çünki meýdanda açylýan güller bilen baglardaky daragtlaryň gülleri, ýaşylja otlar, saryja güller birleşip, göz öňüňde bütin barlyk toý tutýan ýaly duýgyny döredýär. Onsoň, heý, kalbyň şatlanmazmy? Bu duýgulary özüňe hemişelik hemra etmegiň ýekeje ýoly bar. Ol hem daýhan, bagban bolup, bag-bakja ýetişdirmek. Şonda seniň ömrüň gülleriň arasynda geçer. Özüňem şol güller ýaly owadan bolarsyň. Munuň üçin yhlas, zähmetem gerek welin, obada ekin ekip, hasyl almak üçin ýeriň bolmagy hem gerek. Onsoň işläber içinden çykman! Möwsümi gelende ekiber, bejeriber! Yhlasyň kän garaşdyrman, miwe berer. Başga biriniň: «Gürlemek aňsat, işlemek kyn» diýmegi hem mümkin. Ýöne çagalykdan obada önüp-ösenleriň ählisinde bolşy ýaly, topraga söýgi, ýere yhlas biziň ganymyzda bar. Indi bu hakda ýygy-ýygydan pikir edýärin. Hakyky şatlyk päk zähmetde, der dökülip gazanylan nygmatda! Şonda bar zadyň gadyry başgaça bolýar.

13 Aprel 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň ýurdumyzda şu hepdäniň dowamynda boljak howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty: Balkan welaýatynda üýtgäp durýan bulutly howa bolup, hepdäniň başynda we ikinji ýarymynda ýagyş ýagar, ýyldyrym çakmagy mümkin. Gündogardan demirgazyk-günbatara ugruny üýtgedýän, tizligi sekuntda 7 — 12 metrden 13 — 18 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijelerine +10... +15 gradusdan +14... +19 gradus aralygynda maýyl, gündizlerine +28... +33 gradus, kenarýaka etraplarda +22... +27 gradus maýyl bolar.

12 Aprel 2021

Tebigat

Tebigat — umumy öýümiz

Häzirki wagta çenli jemgyýet bilen tebigy gurşawyň özara täsiri adamzadyň ösüşiniň ähli döwürlerinde wajyp meseleleriň biri bolup geldi. Tebigaty we onuň baýlyklaryny rejeli peýdalanmak, ony goramak ýaly meseleler, hut adamzadyň ýaşaýyş gurşawy hökmünde, onuň durmuşynda, ykdysady we jemgyýetçilik işlerinde, dünýä möçberinde ilkinji orna çykdy. Tebigat sözüň giň manysynda — bu ähli daşymyzy gurşap alýan barlykdyr. Ol diňe Ýer togalagy bolmak bilen çäklenmän, eýsem, kosmiki jisimleri hem öz içine alýar. Bu düşünje älem, jahan diýen ýaly düşünjeler bilen bir hatarda durýar. Tebigata adamzat jemgyýetiniň ýaşamagy üçin zerur bolan tebigy şertleriň jemi hökmünde hem garalýar.

11 Aprel 2021

Tebigat

«Ýylan kelleli» kebelek

Kebelekleriň Ýer ýüzünde örän köp görnüşi bar. Şeýle kebelekleriň biri hem tawus gözli atlas kebelegidir (attacus atlas). Ol ululygy we owadanlygy bilen tapawutlanýar. Teňňeganatlylaryň iň uly wekili hasaplanýar. Tawus gözli atlas kebelegi Indoneziýanyň Ýawa adasynda hasaba alyndy. Mundan başga-da, oňa Hytaýda, Hindistanda, Wýetnamda, Pakistanda, Malaýziýada, Filippinlerde we Täze Gwineýada duş gelmek bolýar. Tawus gözli atlas kebeleginiň ganatlarynyň uzynlygy 24 – 27 santimetre barabar. Tawus gözli atlas kebeleginiň ganatlarynyň öňki böleginde ösüntgisi bolup, ýylanyň kellesini ýadyňa salýar. Şol sebäpli kebelegi «Ýylan kelleli» diýip hem atlandyrýarlar. Bu kebelekler gijesine işjeň bolýarlar.

11 Aprel 2021

Tebigat

«Menekli köl»

Kliluk köli – Ýer togalagynyň özboluşly kölleriniň biri bolup, ol Kanadada ýerleşýär. Bu kölüň özboluşly aýratynlygy hem üsti gaty çarçuwaly köp reňkli tegmiller bilen örtülenligidir. Köl daşky görnüşi bilen göreni haýran edýär. Kölüň ini 250 metr we uzynlygy 700 metre golaý. Magniý, kalsiý, natriý, kümüş we titan sulfaty ýaly minerallar kölüň suwunyň reňkine özboluşly täsir edýär. Şeýle hem onda kalsiýniň we natriý sulfatynyň uly ätiýaçly gorlary bar. Bu ýerde mikroorganizmleriň käbir görnüşinden başga janly-jandar ýaşamaýar. Kliluk köli adaty köle meňzese-de, tomsuň yssy günlerinde özboluşly görnüşe eýe bolup başlaýar, suwy bugarýar. Bu döwürde kölüň üstünde dürli şekilli we reňkli tegmiller, menekler emele gelýär. Tegmilleriň reňki möwsüme we howa şertlerine görä üýtgeýär. Tegmilleriň üsti güýçli gaty gabyk bilen örtülip, hatda üstünde gezim hem edip bolýar.

11 Aprel 2021

Tebigat