"Türkmenistan" gazeti

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-60-88, 39-95-06, 39-95-67
Email: turkmenistan-gazeti@sanly.tm

Habarlar

Halkymyzyň milli ýörelgeleri

Türkmen halky asyrlaryň dowamynda özboluşly ajaýyp medeniýetini we onuň aýrylmaz bölegi bolan milli mirasyny saklap hem-de ösdürip gelipdir. Bu bolsa biziň dünýä ýaýmaga mynasyp mirasymyzyň bardygyna aýdyň şaýatlyk edýär. Hormatly Prezidentimiziň «Türkmeniň döwletlilik ýörelgesi» atly kitaby halkymyzyň müňýyllyklaryň dowamynda döreden baý medeni mirasynyň nesilden-nesle geçip, şu günlerimize ýetendiginiň, milli mirasymyzy, ýörelgelerimizi, edim-gylymlarymyzy, däp-dessurlarymyzy sarpalamagyň özboluşly beýanydyr. Gahryman Arkadagymyzyň «Türkmeniň döwletlilik ýörelgesi» atly kitabynda bellenilişi ýaly, agzybirlik ýagşy amallary hasyl etmegiň hatyrasyna jebisleşmegi aňladýar. «Arzuwsyz adam bolmaýar, ganatsyz guş!» diýilýär. Arzuwlaryň hasyl bolmagy üçin bolsa, ilki bilen agzybirlik gerekdir. Agzybirlik il-ulsumyzyň bir supranyň başyna jem bolmagydyr. Agzybirlik «Ýagşy niýet — ýarym döwlet» diýen ynama ygrarlylygymyzdyr. Ata-babalarymyzyň agzybirlik baradaky pentleri asyrlary külterläp, gadymylygyň gatlaryndan dowam edip gelýär. «Ojagyňda agzybirlik bolsun!» diýilýändir. Bir supranyň başyna jem bolan il-halkymyzyň geljege umydy agzybirligimizdedir.

Haly — halkymyzyň gymmatly hazynasy

«Kök bolmasa daragt ýok», «Könesi bolmadygyň täzesi bolmaz» diýýän halkymyzda ýaşaýyş üçin milli mirasyň, ruhy hem maddy gymmatlyklaryň zerurdygyna göz ýetirýärsiň. Şol pursat milli gymmatlygymyz bolan türkmeniň ajaýyp halysy baradaky söhbede aralaşýarsyň. Milli Liderimiziň belleýşi ýaly, halylar, göýäki Arşyň nepisligidir. Halylar — päk arzuwlaryň kitaby. Halyçylyk sungaty ýiti zehini, irginsiz zähmeti, ezber elliligi talap edýän sungat bolup, halkymyzyň baý geçmişini özünde saklaýar. Şonuň üçin hem hala halkymyzyň gadymy hem müdimi sungaty hökmünde garalýar. Bu ajaýyp sungatda türkmen zenanynyň nusgalyk häsiýetleri, edim-gylymlary öz beýanyny tapýar. Türkmen halysy her bir öýüň bezegi. Bu gözelligi synlanyňda, halkymyzyň gadymy medeniýetine, gelin-gyzlarymyzyň çeper elliligine bolan buýsanjyň artýar.

Bahara siňen owazlar

Türkmen kompozitorçylyk sungatymyzda-da bahar pasly bilen bagly ençeme eserler döredildi. Dürli ýyllarda ýurdumyzyň tanymal kompozitorlarynyň döredijiligini bezän bahar ýaly mylaýym, ýakymly aýdymdyr sazlar halkymyz tarapyndan belent sarpalanyp, häli-häzirem diňleýjileriň arasynda giňden meşhurdyr. Eziz Diýarymyza hökümini ýöredýän pasyllaryň soltany bahar biziň göwnümizi göterip, ýüreklerimizi joşdurýar.

Aşgabadyň XIX — XX asyrlardaky taryhynyň sahypalary

(Başlangyjy gazetiň 2-nji apreldäki sanynda) 1890-njy ýylda Ashabadda ilkinji telefon nokady işläp başlapdyr. 1896-njy ýylda bolsa bu ýerde gimnaziýa we orta okuw jaýy, kitaphana öz işine başlaýar.

Topragy bir ýerden

Bir danadan sorapdyrlar: — Birine iň gowy alkyş etjek bolsaň, näme aýtmaly?

­«E-S-iň» arhiwinden

«Şükür bagşy» filminden.

Sena

Magtymguly Pyragynyň «Jan içinde» diýen goşgusynda getirýän «sena» sözi «öwgi, taryp, wasp etmek» ýaly manylary aňladýar: Turaç tili senada,Ördek tili penada,Gazlar galkyp howada,Gözi umman içinde.

Hünär kämilliginiň ähmiýeti

Gahryman Arkadagymyzyň «Türkmeniň döwletlilik ýörelgesi» atly ajaýyp eseriniň «Ylym-bilim durmuşa ýagty saçýar» diýip atlandyrylan bölüminde pederlerimiziň esaslandyran milli ruhy ýörelgesiniň synmaz sütüni bolan ylym-bilimiň jemgyýetde tutýan wajyp orny we ýerine ýetirýän möhüm wezipeleri barada çuňňur pelsepewi düşünjeler beýan edilýär. Bu bölümde türkmen halkynyň şöhratly geçmiş taryhynda döredilen kuwwatly döwletleriň binýadynda ylym-bilimiň ýokary derejede ösdürilmegine gönükdirilen işler barada gürrüň açylýar. Şu nukdaýnazardan hem şol möhüm ýörelgäniň esasy ugurlarynyň terbiýeçilik işi bilen sazlaşykly utgaşdyrylyp, oňa ynsana wepalylyk, adalatlylyk, edermenlik, halallyk, şükranalyk, ynsaplylyk we gaýratlylyk ýaly häsiýetleriň mahsusdygy aýratyn bellenilýär. Gahryman Arkadagymyz gadymy geçmiş taryhymyza esaslanyp, ylym-bilim öwrenmegiň iň ygtybarly çeşmesiniň kitapdygyny tekrarlaýar. Çünki bize ata-babalarymyzdan miras galan milli medeniýetimiziň altyn hazynasynda: «Bilmeýän zadyňy kitapdan sora», «Kitap okamaýan görýänini görer, kitap okaýan dünýäni görer», «Kitaby magşuk saý, özüňi — aşyk», «Kitap geçeni, geljegi öwredýän dana» diýen ajaýyp nakyllar ýaly, başga-da ençeme paýhasly jümleler jemlenendir. Şonuň üçin Gahryman Arkadagymyz ylym hem ylym eýesi hasaplanýan alymlar barada: «Dünýäde abadan durmuşyň dowam etmeginde, adamlaryň bolelin ýaşaýşynyň üpjün edilmeginde

Ak­na­bat çäk­men­çi

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallasy netijesinde türkmeniň milli senetçiligine berilýän üns artdy. Türkmen telekeçileri millilige ýugrulan senedimizi täze öwüşginler bilen dünýä ýaýýar. Şeýle senetçileriň biri-de, Aknabat Towyýewa bolmaly. Aknabat çäkmençi ady bilen tanalýan senetkär Mary welaýatynyň Murgap etrabynyň Mollanepes adyndaky daýhan birleşiginde ýaşaýar. Öz el hünärini ýaşlara-da öwredýär, olara halypalyk edýär. Golaýda habarçymyz telekeçi Aknabat çäkmençi bilen söhbetdeş boldy. Şol söhbetdeşligi okyjylarymyza ýetirmegi makul bildik.Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallasy netijesinde türkmeniň milli senetçiligine berilýän üns artdy. Türkmen telekeçileri millilige ýugrulan senedimizi täze öwüşginler bilen dünýä ýaýýar. Şeýle senetçileriň biri-de, Aknabat Towyýewa bolmaly. Aknabat çäkmençi ady bilen tanalýan senetkär Mary welaýatynyň Murgap etrabynyň Mollanepes adyndaky daýhan birleşiginde ýaşaýar. Öz el hünärini ýaşlara-da öwredýär, olara halypalyk edýär. Golaýda habarçymyz telekeçi Aknabat çäkmençi bilen söhbetdeş boldy. Şol söhbetdeşligi okyjylarymyza ýetirmegi makul bildik. — Aknabat hajybibi, siz dokmaçylygyň inçe syrlaryna bäş barmagyňyz ýaly belet senetkär. Elbetde, darak kakmak, çäkmen tikmek ýeňil iş däl. Ol ussatlygy, zehini, hünäriňe bolan söýgini talap edý

Poe­zi­ýa­nyň yş­ky şa­hy­ry

Ýaşlykdan söýgi hakynda söhbet açýan çeper eserleri okamagy gowy göremsoň, goşgy okanymda hem olaryň arasyndan söýginiň waspyny ýetirýän goşgulary gözlärdimem, tapardymam, okardymam. Söýgi hakda bolsa ýazmadyk şahyr ýok. Aslynda şahyry şahyr edýänem söýgi bolmaly. Goý, ol kyssaçy bolsun ýa-da asla şahyr däl bolsun, tapawudy ýok, onuň hökman söýgi hakda goşgusy bardyr. Ol türkmeniň şahandaz, şahyrana halkdygyny görkezýär. Türkmenistanyň halk ýazyjysy Atamyrat Atabaýew bolsa söýginiň waspyny ýetirende onuň galamyndan çykan sözler ylahydan inene ogşaýyr. Türkmeniň «Bir kemsiz gözel bolmaz» diýeni Atamyradyň söýgi hakdaky goşgularyna degişli däldir. Sen hernäçe ussat hem bolsaň, onuň bina galdyrylanda goýulýan kerpiçler ýaly edip goýan sözlerini başga bir sözler bilen asla çalşyp bilmersiň. Jaý galdyrýan ussanyň kerpiçleri saýlap-saýlap alşy ýaly, şahyryň hem sözleriň «daşyny» ýylmaýşyna, sözleri baglaýjylar bilen bir-birine berk baglaýşyna akylyňy haýran edip oturmaly. Sözler bir-biri bilen jebisleşip, goşgy setirlerini emele getirenlerinde bolsa, olary ylahydan kalbyňa ýetişen sözler ýaly öz ýanyňdan gaýta-gaýta gaýtalap okanyňy duýman galýarsyň, sebäp olaryň aňladýan manylary seniň söýgi damarlaryňy gyjyklap goýberýär-de, ýüregiňe melhem bolup aralaşýar, onuň berýän şypasyny on iki süňňüň bilen syzýarsyň!

El­le­riň «Bal­la­da­sy»

Türkmeniň heňňamdan gaýdan sungat ýoly bu günki gün dünýäniň çar künjeginde dabaralanýar. Asyrlara daýanýan bu ýol ençe adygan ussatlarymyzyň köňül töründen syzylyp gaýdan eserlerini şu günümize deňiç ýetiripdir. Sungat — munuň özi uç-gyraksyz ýaýylyp ýatan ummandyr. Ylla, şol umman ägirt uly täsinligi goýnunda gizläp, güwläp duran gizlin syr ýaly. Sungat äleminiň syrlar ýumagyny çöşlän her bir ynsan bu dünýäniň özenine akyl ýetirer. Ençe asyr bäri bu syrly dünýäniň aýratyn bir görnüşi bolan gobelen sungaty hem ony görenleriň kalbynda öçmejek yz goýmagy başarypdyr.

Uly halylary dokamagyň ussatlary

«Türkmenhaly» döwlet birleşiginiň Serdar çeper halyçylyk kärhanasynyň halyçylary «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynyň ilkinji çärýegini ýokary zähmet üstünliklerine beslediler. Geçen ýylyň degişli döwrüne garanyňda önümçiligiň ösüş depginini 147 göterim ýokarlandyrmagy başaran halyçylar häzir Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllyk şanly baýramçylygy mynasybetli Balkanabat we Türkmenabat şäherlerinde ulanyşa beriljek «Türkmeniň ak öýi» binalarynyň törüni bezejek, her biriniň umumy meýdany 276 inedördül metre deň bolan iki sany äpet halyny dokaýarlar. Ajaýyp halylary dokamaklyga kärhananyň halyçy gelin-gyzlarynyň 100-si gatnaşýar.  — Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň şanly 30 ýyllyk baýramçylygyna mynasyp sowgatly barýan kärhanamyzda türkmen halysynyň şan-şöhratyny belende götermekde ýokary zähmet görkezijilerine eýe bolunýar. Ähli amatlyklary bolan çeper halyçylyk kärhanasynda zähmet çek-

Çarwa paýhasyndan parçalar

Çopanlar Hydyr gezen Gyzylgum we Garagum sähralarynyň, Köýtendagyň öri meýdanlarynyň ösümlik örtügini, her möwsümiň howa şertlerini, wagtal-wagtal turýan ýelleri, asman ýyldyzlaryny örän oňat bilipdirler we dowardarçylykda giňden peýdalanypdyrlar. Giň sonarly öri meýdanlarynda goýun-geçileri bakmak we suwa ýakmak bilen baglanyşykly milli däp-dessurlary döredipdirler. Ýerlerde döredijilik saparlarynda bolanymyzda, bütin ömründe mal yzynda gezen çopanlardan çarwa durmuşy bilen baglanyşykly ýazyp alan maglumatlarymyzy size ýetirmegi makul bildik. Çopançylykda goýnuň çep gulagyny «tutargulak» diýip atlandyrýarlar. Goýnuň çep gulagyndan tutulanda, çopanyň ýa-da çolugyň sag eline amatly bolýar. Goýnuň sag gulagyna bolsa «gaýtargulak» diýilýär. Çünki türkmen çopanlarynyň iş tejribesinde dowar sürüsi sagyndan gaýtarylýar.

Tä­rim­le­ri sö­wüt­den­dir öý­le­riň

Hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen milli mirasymyz, gadymy senetçilik däp-dessurlarymyz dikeldilýär. Ýaşamaga amatly bolan ak öýleriň gurluşy bilen baglanyşykly muzeý işgärleri we ýaşuly nesliň wekilleri bilen söhbetdeş bolup, birnäçe maglumatlary ýygnadyk. Şol maglumatlar ata-babalarymyzyň öý guranlarynda, dürli ylymlardan, tebigatyň kanunlaryndan, ösümlikleriň häsiýetli aýratynlyklaryndan kämil baş çykarandyklaryna güwä geçýär. Türkmen mukaddes öýüni ýagşy niýetden ugur alyp gurupdyr. Ak öý üçin niýetlenilen söwütleriň gabygyny aýryp, Günüň aşagynda guradypdyrlar, soňra suwa ýatyryp goýupdyrlar.

Gulaty

Gulaty diýen bir guş bardyr, eý-how, onuň ýaly öwünjeň, hamhyýaly görenem dälsiňiz, eşidenem. Ol agşamyna ýatmakçy bolanda, mazaly öwünýär: «Ertire bir sag-aman çyksam bolýar-a. Etjegimi özüm bilýän. Ilki bilen-ä bir keýik bilen bir gulany awlaryn. Soňam ýolbarsy tutup bilsem, gözlerini çokjalap keýpden çykaryn». Şeýdip, uklaýar ýaňky. Daň atýar welin, töweregine göz aýlap, agşamky öz-özüne aýdan sözlerinden özi gorkup, çarýana garanjaklaýar. Soň uzakly gün selpeýär, iýere zat tapanok. Ahyrsoňy ikindinara ýeri dörjeläp-dörjeläp birki bugdaýdyr arpa dänesini tapýar. Şony ýuwdup, ýene garaňky düşen badyna göwün ýüwürtmäge başlaýar: «Ertire bir sag-aman çyksam bolýar. Ýolbars awlaryn...».

Gyzly öýden gelinlik dünýäsine

Dilleri senaly ene-mamalarymyzyň aýtmaklaryna görä, irki zamanlarda gyz durmuşa çykanda berjaý edilýän däpler her obada özboluşly häsiýete eýe bolupdyr. Şol däplerde gelinlik dünýäsiniň bosagasynda duran gyza ýagşy niýetler edilipdir. Bu ýatdan çykmajak pursadyň gadyr-gymmatyna halkymyz tarapyndan ýokary baha berlipdir. Men şu makalada «gyz we gelin salnan öýleriň» käbir däplerini beýan etmegi makul bildim. Has irki zamanlarda käbir obalarda durmuşa çykjak gyz hemme bukjasy, sepi doly taýýar edilensoň, gelnalyjy gelende öz öýünde bolmandyr. Ol garyndaşlarynyň ýa-da jorasynyň öýünde bolupdyr. Toý pursadynda gyzyň bolýan bu öýi «Gyz salnan öý» diýlip atlandyrylypdyr.

Bukja tikýär sünnäläp...

Türkmen gelin-gyzlarynyň el işleriniň esasylarynyň biri hem bukjalardyr. Ýaş gyzlaryň işine ykjam, eli çeper, zähmetsöýer bolmaklarynda elbukjanyň ähmiýeti uludyr. Çeper elli zenanlaryň sünnäläp tiken elbukjalary gözelligi bilen haýran galdyrýar. Halaç etrabynyň Garabekewül şäheriniň ýaşaýjysy, çeper elli gyz Akmaýa Agajanowanyň bukjalaryň tikilişi we onuň bilen baglanyşykly halkymyzyň arasynda berjaý edilýän däp-dessurlar baradaky şu söhbedini size ýetirmegi makul bildik. — Ýaşlygymda ejem bilen Selbinýaz mamamyň el işlerini edişlerini synlap: «Maňa-da iňňe-sapak beriň, tikin tikjek!» diýip, olary öz gününe goýmazdym. El işleri üçin gerek bolan iňňe, ýüwse, sapak ýaly zatlary salmak üçin ejem kiçiräk elbukja tikip beripdi. Şeýdip, assa-ýuwaşdan el işlerini edip başladym. Mamam gyş aýlary pejiň gapdalynda oturyp, bölejik matalardan eden guramalaryny birleşdirip, elbukja tikerdi. Elime iňňe-sapak alyp başlanymdan Selbinýaz mamam mahmal, begres, elwan, alaça, keteni ýaly dürli matalardan we owadan parçalardan elbukja taýýarlamagy öwretdi. Elbukja bölejik matalardan gurama görnüşinde taýýarlanylýar. Her dürli bölek matalar rejelenilip, haýsy hem bolsa bir nagşa meňzedilýär. Elbukjalara «älem», «güneş», «tärimgözenek», «tegbent», «ýyldyz», «günebakar» ýaly nagyşlar salynýar.

Eýeri — zerewşan, bezegi zerden

Senetçilik bilen meşgullanýan zergärler inçe we nepis at esbaplaryny döretmegi başarypdyrlar. «Görogly» şadessanyndaky:«Köýnekçesin etsem zerden,Zerewşan tylla eýerden,Hümmet ýetdi ärden-pirden,Derýa kimin daşdy Gyrat»

Türkmeniň myhmansöýerligi

Türkmenler myhmansöýerligi, sypaýylygy, açyk göwünliligi bilen beýleki halklaryň wekillerinde gowy duýgulary döredipdirler. Orta asyrdaky taryhy çeşmelere ser salsak, halkymyzyň myhmansöýerlik häsiýetleri açylyp görkezilýär. Iki gezek hyrka geýen Mäne babanyň kitaplarynda hem myhmansöýerlik barada gyzykly rowaýatlar we nesihatlar az däl. Magtymguly Pyragy öz şygyrlarynda myhmansöýerlik däplerini päk saklamalydygyny nygtaýar. Akyldar şahyrymyz:

Tutmaç

Mahmyt Kaşgarly «Türki dilleriň sözlüginiň diwany» atly eserinde «tutmaç» tagamynyň türkmenleriň meşhur naharynyň adydygy barada belleýär. Dilçi alym eserinde «tutmajyň» peýdaly aýratynlyklaryny hem beýan edipdir: «Ol bedeni kuwwatlandyrýar, ýüze gyzyllyk berýär. Tutmaç iýlenden soň, suwy hem içilýär. Tutmaç sözüniň manysy: «Özüňi ajykdyrma, şunuň ýaly nahar iý!» diýmekligi aňladýar».