"Mugallymlar gazeti" gazeti

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-61-53, 39-96-41, 39-96-40
Email: mugallymlar-gazeti@sanly.tm

Habarlar

Oba hojalygy: bahar aladalary

Taýýarlyk işleri ýaýbaňlanýar Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany ýylymyzyň gyş pasly tamamlanyp, ýaz ekişi möwsümi golaý geldi. Türkmenistan — Bitaraplygyň mekany ýylyny uly üstünliklere besläp welaýatymyzyň pagtaçylarydyr we gök ekerançylarydyr bakjaçylary häzirki wagt bereketli hasylyň düýbüni tutmak üçin meýdan işlerini güýçli depginlerde alyp barýarlar. Täze hasyl üçin ekin ekiljek ýerler şüdügärlenilýär, tekizlenýär, ýerli dökün, fosfor bilen gurplandyrylýar, geriş çekilýär, ekinara ýaplar arassalanylýar, atyzlaryň gyralaryna salmalardyr okaryklar çekilýär.

Şalgam

Şalgam diýlende, rus halk ertekisindäki ýerden gögerip çykan reňki gyzylymtyl-sary äpet şugundyr pisint ösümligi babadyr mamanyň dürli haýwanlar bilen çekip çykarjak boluşlary hemişe biziň göz öňümizde janlanýar. Şalgam atanakgüllüler maşgalasynyň kelemler urugyna degişli köki miweli ikiýyllyk gök ekindir. Ol ekilen ýylynda ýapraklap, düýp emele getirýär. Ikinji ýylynda baldak çykaryp gülleýär. Onuň gök miwesiniň düzüminde 8,5 – 16,9 göterim gurak maddalar, B1, B2 witaminleri, karotin, gorçisa ýagy bolýar. Ol iýmit hökmünde terligine, gaýnadylan we gowrulan görnüşlerinde iýilýär.

Käşir

Hormatly Prezidentimiziň «Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri» atly köp jiltli ylmy-ensiklopedik kitaplarynda gök ekinleriň adam üçin dermanlyk häsiýetleri barada anyk maglumatlar berilýär. Olaryň dürli keseller üçin ulanylyş aýratynlyklary beýan edilýär. Käşir dürli naharlarda ter we guradylan görnüşde, şeýle-de konserwa senagatynda ulanylýar. Käşiriň suwy gymmatly iýmit önümidir. Adaty käşiriň miwe şiresi bagyr, böwrek, holesistit, böwrekde we ötde daşyň emele gelmegi ýaly dertleri bejermekde peýdalydyr. Onuň düzüminde mämişi pigment-karotin saklanýar. Ondan bolsa bedende A witamini sintezlenýär. Ylaýta-da, ol çagalar üçin ähmiýetlidir. Adaty ekilýän käşirler dünýä ýurtlarynda giňden ýaýrandyr. Biziň ýurdumyzda medeni käşir bilen bilelikde ýabany käşire hem gabat gelinýär. Olar, esasan, ýaz, güýz aýlary ösdürilip ýetişdirilýär.

Görseň — ýeken, örseň — sebet

Türkmenistanda ýeken ösümliginiň iki görnüşi ösýär. Ýeken diýip atlandyrylýan ösümligiň uzynlygy 2-2,5 metre ýetýär. Ol derýalaryň, ýaplaryň suw basmadyk ýerlerinde ösüp, ýapragy berkligi bilen tapawutlanýar. Ýekeniň beýleki görnüşine ýekenek diýilýär, ol ýaplaryň, zeýkeşleriň suw basan ýerlerinde ösýär we berk bolmaýar. Şonuň üçinem ýekenekden hiç zat ýasalmaýar. Ony örülmedik ýagdaýda düşegiň aşagyndan çyg geçmezlik üçin ýere ýazypdyrlar we jaýyň düýbüni tutmak işinde ulanypdyrlar. Zagama. Ýekenden gerekli zady örüp, ýasajak bolsaň, oňa, ilki bilen, çiglik bermeli we 10-15 minut suwda goýmaly ýa-da üstüne suw sepelemeli. Bu ösümlikden dokalýan esbaplaryň biri hem zagamadyr. Ol dürli miwe kişdelerini, gurt ýaly azyk önümlerini serip goýmakda ulanylýan örme esbapdyr. Ýekenden zagamany, ýagny sebedi dokamak üçin, ilki 20 sany ýekeni almaly we düýp tarapy gaty bolany üçin 20 sm. ýerini kesip aýyrmaly. Alnan 20 ýekeniň birisiniň arka tarapy, beýlekisiniň öň tarapy tekiz ýerde rejeläp goýulýar. Olar dargap gitmez ýaly, üstünden tekiz tagta bölegi bilen basyp durmaly. Ýerde goýlan ýekenleriň içinden iki-ikiden alnanlary gezekli-gezegine gerlende, iki sanysynyň öň tarapyndan, iki sanysynyň bolsa arka tarapyndan dokamak usulynda ýerine ýetirilýär. Şeýle ýagdaýda ýerdäki 20 ýekeniň içinden ýene-de 20 sany ýeken geçirilýär. Ýekenleriň biriniň öň, biriniň arka tarapynyň goý

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwrüniň ýyl ýazgysy — 2020-nji ýyl

7. Obasenagat toplumy Milli ykdysadyýetimiziň möhüm pudagy bolan oba hojalygynyň hemmetaraplaýyn ösdürilmegi hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň alyp barýan döwlet syýasatynyň möhüm ugurlarynyň biridir.

Aýdyň maksatly daýhan

Gurbansoltan eje adyndaky etrabyň Nurmuhammet Andalyp adyndaky daýhan birleşigi diňe bir etrapda däl, eýsem, welaýatymyzda hem gök, bakja ekinlerini ýetişdirmek bilen meşgullanýan iri hojalyklaryň biri. Daýhan birleşiginde gök, bakja ekinlerini ýetişdirmekde baý tejribe toplan gök ekerançylar barmak büküp sanardan kän. Şolardan Döwran Esenow hormatly Prezidentimiziň oba hojalyk pudagynda düýpli özgertmeler geçirmek baradaky talaplaryny amal etmäge öň hatarda girişenleriň biri. 725 gektar ýeri 99 ýyllyk peýdalanmaga alyp, gök, bakja ekinlerini ýetişdirmek bilen meşgullanýan bu daýhan köpýyllyk tejribesine daýanmak bilen, kärende meýdanyndan bir ýylda iki-üç gezek hasyl almagyň hötdesinden gelýär. Irki ýeralmanyň yzyna ekilen giçki käşir, gawun we beýleki ekinler gowy bişip ýetişýär. Meýdanyň irki ýazlyk ekinleriň ekiljek ýerleri şüdügärlenip, çillenilip, suw tutmaga taýýar edildi. Ýerli we mineral dökünler bilen iýmitlendirildi. Häzirki wagtda bu ýerde howanyň amatly günlerinden ýerlikli peýdalanylyp, meýdan işleri gowşamaýan depginde dowam etdirilýär. Geçen ýyly gowy netijeler bilen jemlän kärendeçi bu ýyl hem has gaýratly zähmet çekip, ýokary hasyl almagy maksat edinýär.

Oba hojalygy: işler utgaşykly barýar

Daýhan hojalygy ösüşde Adamyň ekleýjisi bolan ýerden bol hasyl alýan obahojalykçylar iki tarapa-da bähbitli bolan iş usullarynda zähmet çekmegi halaýarlar. Indi birnäçe ýyldan bäri daýhan hojalyklary döredilýär. Welaýatymyzda bu ugurda Baýramaly etraby has işjeňlik görkezýär. Döwlete bugdaý, pagta, gant şugundyryny, gök, bakja we beýleki önümleri tabşyrmakda abraýly netijelere eýe bolýan etrabyň birnäçe daýhan hojalyklary bar. Öňki “Mekan” daýhan birleşiginiň esasynda birnäçe daýhan hojalyklary döredildi. Olaryň birine tejribeli obahojalykçy Eziz Wallykow ýolbaşçylyk edýär. “Melhemli güller” diýlip atlandyrylan bu daýhan hojalygy 974 gektar ýere eýelik edýär. Bu barada E. Wallykow şeýle gürrüň berýär:

Öri meýdan maldarçylygy bilen baglanyşykly adalgalar

Alaçaýag [a:laçaýag] — garpyz toşabyna goýnuň guýruk ýagyny goşup taýýarlanýan datly önüm. Alagök [a:lagök] — öri meýdanlaryndaky saman otuň aşagyndan gök otuň gögerip çykyp başlamagy. Alagökde goýun ondan-oňa gezip, gök ota kowalaşýar.

Maldarçylykda täze tehnologiýalar

Hormatly Prezidentimiziň mallary hususy eýeçilige bermek işlerini çaltlandyrmak, döwrebap maldarçylyk toplumlaryny gurup işe girizmek, mallaryň tohumçylyk-seçgi işlerinde täze usullary ulanmak arkaly olaryň önümliligini ýokarlandyrmak, öri meýdanlaryny rejeli peýdalanmak we ulanyjylara bermegi düzgünleşdirmek, mallaryň ot-iým üpjünçiligini gowulandyrmak, weterinariýa işlerini güýçlendirmek babatda edýän tagallalary oňyn häsiýete eýe bolýar. Maldarçylykda öňde durýan wezipeleriň üstünlikli amala aşyrylmagy ýurdumyzda bu pudagy has güýçli depginler bilen ösdürmekde, ýurdumyzyň ilatyny ýokary hilli azyk önümleri bilen üpjün etmekde, daşary ýurtlardan getirilýän mallaryň genofonduny ulanmakda özüniň oňyn netijelerini berer hem-de ekologiki taýdan arassa süýt-et önümleri bilen üpjün eder. Häzirki döwürde täze gurlan maldarçylyk toplumlarynda maldarçylygy senagat esasynda alyp barmagyň tehnologiýasy işlenilip düzülýär hem-de giňden ornaşdyrylýar.

Habarlar

Ýerleriň melioratiw ýagdaýy gowulandyrylýar Welaýatymyzyň Saparmyrat Türkmenbaşy etrabynda önümçilik kärhanalarynyň birnäçesi hereket edip, olar ýurdumyzyň ählitaraplaýyn ösüşine mynasyp goşantlaryny goşýarlar. Şeýle kärhanalaryň hatarynda «Türkmenbaşysuwhojalyk» önümçilik dolanyşygyny görkezmek bolar. Onuň hünärmenleri her ýyl öz öňünde goýan meýilnamalaryny üstünlikli berjaý edip, ýerleriň melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmakda, ekinleri suw bilen üpjün etmekde göwrümli işleri alyp barýarlar. Geçen ýyl dolanyşyk tarapyndan hojalygara suw akabalarynyň 195,2, hojalygara zeý suw akabalarynyň 85,97, içki suw akabalarynyň 265, içki zeý suw akabalarynyň 274,6 kilometrinde çuňaltmak we arassalaýyş işleri geçirildi.

Oba hojalygy: işler utgaşykly barýar

Belent sepgitlere badalga Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe Arkadag Prezidentimiziň aladasy bilen ýurdumyzyň oba hojalygyny ösdürmekde, ýerden bol hasyl almakda uly işler bitirilýär. Daýhanlar döwlet tarapyndan berilýän kömek-goldawa daýanyp, dänäniň, pagtanyň, gant şugundyrynyň bereketli hasylyny ýetişdirmekde yhlasly zähmet çekýärler.

Bag — gözellik

Ilimizde agaç nahallaryny oturtmak, bagy-bossanlygy döretmek asylly iş hasaplanýar. «Bagym bar, barym bar» diýen ajaýyp aýtgy hem bagyň halkymyzyň ýaşaýyş-durmuşynda eýeleýän ornuny aýdyň ýüze çykarýar. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe bag ekmek ýaly asylly ýörelgä berk eýerilip, Gahryman Arkadagymyzyň baştutanlygynda eziz Diýarymyzy bagy-bossanlyga, gülzarlyga öwürmek we tokaýlaşdyrmak ugrunda giň gerimli işler durmuşa geçirilýär. Hormatly Prezidentimiz: «Ýurdumyzy bagy-bossanlyga öwürmek boýunça giň möçberli meýilnamalar üstünlikli durmuşa geçirilýär. Adam eli bilen döredilen bu bagy-bossanlyk halkymyzyň zähmetiniň miwesidir» diýmek bilen, ata Watanymyzyň gülläp ösmegine, daş-töweregimizi gurşap alan tebigatymyzy aýawly saklamaga her birimiziň öz şahsy goşandymyzy goşmalydygymyzy aýdýar. Gahryman Arkadagymyzyň watançylyk çagyryşyna ýaşlar uly hyjuw we höwes bilen seslenýärler hem-de asylly işe mynasyp goşandyny goşýarlar.

Suwçynyň mirasyndan

Ata-babalarymyzdan miras galan ekerançylyk tärleri, suwy tygşytlamak we akar suwuň ýok ýerlerinde hasyl almak babatdaky usullary häzirki wagtda giňden ulanylýar. Şolaryň birnäçesi hakda durup geçmek diýseň täsirlidir. Üzümi oturtmak. Ownuk şahly mallaryň öri meýdanlarynda ýazlaga çykylýan ýerindäki süýji suwly guýylaryň golaýynda ýer saýlanyp alynýar. Munuň üçin üzüm agajy gyrkylanda onuň şahasynyň iň uzyny gyrkylman goýulýar. Soňra üzüm oturdylýan güýz-gyş möwsüminde üzüm agajyny uzyn şahasy bilen köwkenip alynýar. Daşyndaky gabygy gowy arassalanýar. Oturtmak üçin üzümiň töňňesi bilen ýörite goýlan şahasy uza boýny ölçenilýär. Boýuna görä çuň çukur gazylýar. Ýerasty suwlaryň derejesinden 50 santimetr ýokarda bolar ýaly edilip gömülýär. Gömülende üzümiň töňňe bölegine köpräk ders berlip, suwarylýar, galan bölegine toprak bilen ders garylyp gömülýär.

Daýhan aladasy

Şanly senelere, wakalara beslenýän «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynyň gowaça hasylynyň binýadynyň berk tutulmagy ugrunda degişli çäreleri görýän Babadaýhan etrabynyň zähmetsöýer kärendeçileri öňde duran jogapkärli möwsüme ykjam taýýarlyk görýärler. Babadaýhanly «ak altyn» ussatlary şu möwsümde etrap boýunça 27700 gektar meýdana gowaça ekmegi meýilleşdirýärler. —Gowaça ekişini agrotehnikanyň talaplaryna laýyklykda öz wagtynda geçirmek täze hasylyň binýadynyň berk bolmagynyň şerti bolup durýar. Şonuň üçin-de biz bosagada duran möhüm möwsüme taýýarlyk işlerini etrabymyzyň tehniki hyzmat ediş kärhanasy bilen sazlaşykly alyp barýarys. Nesip bolsa, şu möwsümde gowaça ekiljek atyzlara traktorlaryň hem-de ekijileriň 71-sini çykarmagy maksat edinýäris. Gowaça ekişinde işlediljek traktorlaryň, ekijileriň we beýleki tehnikalaryň birkemsiz taýýarlanylmagy etrabyň daýhan birleşikleriniň 8-de hem-de daýhan hojalyklarynyň 2-sinde möhüm möwsümi ýokary hilli, bökdençsiz geçirilmegini üpjün eder. Kärhanada zähmet çekýän her bir işçi-hünärmen daýhanlara bol-bereketli hasyl ýetişdirmäge möwsümleýin, tapgyrlaýyn geçirilmeli agrotehniki çäreler üçin zerur bolan dürli tehnikalaryň, gurallaryň hemişe abat ýagdaýda taýýar bolup durmalydygyna oňat düşünýär. Şonuň üçin-de şeýle maksatlar üçin kärhanada mallaryň, boronalaryň, hatarara bejerijileriň, dökün berijileriň, dökün pür

Ýazky ekişe taýýarlyk

19-njy fewralda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň sanly wideoaragatnaşyk arkaly nobatdaky mejlisini geçirdi. Onda döwlet durmuşynyň ileri tutulýan meselelerine hem-de käbir resminamalaryň taslamalaryna garaldy. Mejlisde Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary E.Orazgeldiýew möwsümleýin oba hojalyk işleri, şol sanda ýazky ekişe görülýän taýýarlyk barada hasabat berdi. Şunuň bilen baglylykda, welaýatlarda gowaça ekiljek meýdanlary taýýarlamak we ýuwuş suwuny tutmak hem-de pagta öndürijiler üçin zerur bolan gowaça tohumlaryny taýýar etmek işleriniň dowam etdirilýändigi bellenildi.

Gül ysly mazy

Türkmeniň bereketli topragynda ýetişýän ajaýyp bakja önümleriniň biri-de, dulda dursa gül ysy bilen burk urup göwünleri göterýän, ele alsaň, bal ysy süňňüňe ýaýraýan mazydyr. Mazynyň pazyly ýere ýazylyp ösmek bilen, baldaklarynyň şekili togalak ýa-da dört gyraňlydyr. Miwesi eliň aýasynda ýerleşjek ululykda, togalak we tüýjümek, daşy nagyşlyja, gyzgylt-goňras reňkli bolýar. Mazy Diýarymyzyň ähli ýerinde diýen ýaly ösýär. Onuň miwesi iýilmeýär, ysgamak we bezeg üçin ulanylýar. Mazyny ysgap doýup bolmaýandygyny söz ussady Magtymguly Pyragy şeýle beýan edipdir: «Güli, destembili ysgap doýunmaz». Onuň ady türkmen halk döredijiligi eserlerinde hem orun alýar: «Gawun gowusy — mazy», «Ene — mazy, ata — kazy».

«Takyk ekerançylyk»

«Takyk ekerançylyk» ulgamynyň düýp manysy — oba hojalygynda tygşytlaýjy tehnologiýalaryň ösdürilmegi pudaga hil taýdan täze önümçilik derejesine ýetmäge, oba hojalygynyň öndürijilerine daşary ýurt kärhanalary bilen bäsleşmäge mümkinçilik berýär. Oba hojalygynda tygşytlaýjy tehnologiýalaryň esasy elementlerinden biri «takyk ekerançylyk» ýa-da takyk oba hojalygydyr. «Takyk ekerançylyk» medeni ekinleriň ösýän ýerleriniň meýdan üýtgeýşini göz öňünde tutup, ekinleriň hasyllylygyny ýokarlandyrýar. Munuň esasy maksady oba hojalygynyň önümçiligini kadalaşdyrmak, ykdysady we tebigy baýlyklary tygşytlamak bilen, girdejileri köpeltmekden ybarat bolup durýar. Bu bolsa ýokary hilli önüm öndürmek we daşky gurşawy goramak üçin giň mümkinçilikleri berýär.

Altynsow pagta

Ýurdumyzyň pagtaçylyk pudagyny ösdürmekde gowaçanyň täze sortlaryny döredip, önümçilige ornaşdyrmak biz — seçgiçi alymlaryň esasy wezipesi bolup durýar. Pagta diňe bir görnüşleri bilen, ýagny orta we inçe süýümliligi bilen däl, eýsem, reňkleri boýunça hem tapawutlanýarlar. Häzirki döwürde ekilýän gowaçanyň pagta hasyly, esasan, ak reňkli. Emma gowaça hasylynyň birnäçe reňkli görnüşleri hem bar. Olar goýy mele, ýaşyl we açyk ýaşyl, goňur reňkli pagtalardyr. Alymlarymyz ösümligiň tebigy polifenol himiki birleşmesiniň pagta süýümine tegmil (pigment) ýaly reňk berýändigini we bakterisid häsiýetiniň ýüze çykmagyna sebäp bolýandygyny anykladylar.

Ýuwuş suwy tutulýar

Şu günler ýurdumyzyň ähli welaýatlary bilen bir hatarda Daşoguz welaýatynda hem gowaça ekişine ýokary derejede guramaçylykly taýýarlyk görülýär. Daşoguz welaýatynyň S.A.Nyýazow adyndaky etrabyna degişli bolan S.Rozmetow adyndaky oba hojalyk paýdarlar jemgyýetinde şu ýyl 7300 gektar meýdanda gowaça ösdürip ýetişdirmek göz öňünde tutulýar. Ýurdumyzda öňdebaryjy pagtaçylyk hojalygy hökmünde tanalýan paýdarlar jemgyýetinde gowaça ekiljek ýerlere ýuwuş suwuny tutmak işi gyzgalaňly dowam edýär.

3 müň tonnalyk sowadyjy ammar

Ilatymyzy ýylyň ähli paslynda ter gök-bakja önümleri, miweler bilen üpjün etmek ugrunda ýurdumyzyň ähli welaýatlarynda döwrebap ýyladyşhanalar, ýöriteleşdirilen ammarlar gurlup, ulanylmaga berilýär. Şeýle desgalaryň biri-de, biziň welaýatymyzdaky «Miwe» oba hojalyk senagat birleşiginiň gök-bakja, miwe önümlerini kabul etmäge we saklamaga niýetlenen ammarydyr. Umumy göwrümi 3 müň tonna barabar bolan bu ammar 2016-njy ýylda işe girizildi. Bu ýerde her möwsüme laýyklykda, öňde goýlan wezipeler berjaý edilip, zerur çäreler durmuşa geçirilýär. Daýhan hojalyklar, kärendeçiler bilen şertnamalar baglaşyldy, olardan dürli gök önümleri we miweler satyn alnyp, ammarda ýerleşdirildi. Döwrebap, kämil enjamlar ornaşdyrylan bu ammarda önümi kabul etmek, saklamak we bellenilen ýerlere ugratmak üçin ähli mümkinçilikler bar. Kärhanada 10-a golaý ýük awtoulagy önümleri getirmäge we bellenilen ýere eltip bermäge hyzmat edýär. Daşoguz «Miwe» oba hojalyk senagat birleşigi geçen ýyl daýhan birleşikleriniň we daýhan hojalyklarynyň ençemesi bilen, şeýle-de aýry-aýry kärendeçi ýer eýeleri bilen özara şertnama baglaşyp, olaryň ýetişdiren önümlerinden birnäçe tonna ýeralmany, sogany, käşiri, kelemi, pomidory, almany, üzümi şeýle hem dürli görnüşli bakja önümleriniň 232 tonnasyny satyn aldy. Satyn alnan önümleriň hasaplaşyklary öz wagtynda doly geçirildi.