Jahankeşdeleriň örän uly gyzyklanma bilen syýahat edýän ýerleriniň biri hem gadymy Dehistandyr. Gahryman Arkadagymyzyň «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabynyň birinji tomunda «Dehistan» ýa-da «Dahystan» sözüniň gelip çykyşyny alymlar türkmenleriň iň iri kowumlary bolan dahlaryň ady bilen baglanyşdyrypdyrlar. Beýik Ýüpek ýolunyň Köneürgenji Wizantiýa hem-de arap dünýäsi bilen birleşdirýän ugurlarynyň çatrygynda ýerleşip, Dehistan orta asyrlaryň iň gülläp ösen şäherleriniň biridir. Dehistanyň üstünden köp ýüzýyllyklaryň dowamynda kerwenler geçdiler. Şonuň üçin-de, ol ýerde kerwensaraýlaryň köp gurlandygy geň ýagdaý däldir. Şeýle-de Maşat-Misserian düzlüginiň adynyň nireden gelip çykandygy barada bu kitapdaky rowaýatlarda gürrüň berilýär.
Syýahatçylyk barada söz açylanda, tomus günleriniň birinde Dehistana bolan syýahatymyz ýadyma düşýär. Türkmenistanyň günorta-günbatarynda ýerleşýän Maşat-Misseriana — Dehistana syýahat, mukaddes ýerlere zyýarat etmek gyzykly we sogap iş. Biz Serdar şäherinden geçip, Magtymguly etrabyna sowulman, ýüzümizi günorta-günbatara tarap tutup, «Niredesiň Maşat-Misserian?!» diýip, aňyrsyna-bärsine göz ýetmeýän düz takyrlygyň üsti bilen ýola düşdük. Bu düz takyrlygyň üstünde birnäçe ýol-ýodalaryň yzlary bizi birbada aljyratdy. «Bu ýollaryň haýsysy bizi Dehistana elterkä?» diýip, biri-birimize sowal berýärdik. Şol gidip barşymyza öňümizden motosiklde gelýän ýolagçy gabat geldi. Biz ýolagçydan Dehistanyň salgysyny soranymyzda, ol: «Bu ýoda-ýollaryň ählisi hem takyryň ahyrynda jemlenip, sizi Dehistana elter, ýöne sagat öýlän üç töweregi bu takyryň üstünde tozanly ýel turýandyr. Siz hiç hili aljyraman, ulagyňyzy saklap, az-kem garaşsaňyz gowy bolar, bu ýel bary-ýogy ýarym sagadyň içinde sowlar» diýdi. Bu sözler syýahatçylaryň bilesigelijiligini has-da artdyrdy. Ýolagçynyň aýdyşy ýaly hem boldy. Gün ýaşmanka Dehistana baryp ýetdik. Biziň ählimiz ulaglardan düşen badymyza arheologik ýadygärlige öwrülen gadymy şäheriň taryhyny diňlemäge we görmäge howlukdyk.
