"Garagum" žurnaly

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-61-83, 39-96-05, 39-96-07
Email: garagum_tm@sanly.tm

Makalalar

«Müň parasat, müň many, köňülleriň çyragy — pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» atly bäsleşige

Arzuwlanan zamana Berkarar ýurt isläp geçdi jahandan,Arzuwlan zamanyň geldi, Pyragy!Arzuwladyň dünyäň bagtly geljegin,Arzuwlan zamanyň geldi, Pyragy!

«Müň parasat, müň many, köňülleriň çyragy — pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» atly bäsleşige

Durmuş kerwensaraýy (hekaýa) «Hajygowşandan Buhara kerwen gidýärmişin» diýen habary eşiden Magtymguly Nyýazsalyh mollanyň ýanyna bardy:

Ak melekler ýa-da ruhy sedalar (duýgular, pikirler, liriki miniatýuralar)

* * * Ykbalyň külpetli, synagly öwrümlerinde aljyraňňylyga düşüp, pikirleriňde dagynyklyga uçrasaň, durmuş ýollarynda azaşyp, daglaryň dumanly, menzilleriň gümanly görünmegi mümkin. Şonuň üçinem mydama pikirleriňi anyk, dürs, aýdyň saklamaly, dünýägaraýşyňy ýollaryňa şöhle saçar ýaly, ähli pursatlarda ýalkymly şugla öwürmeli. Pikirleriňde hem duýgularyňda çarkandaga düşen deý büdremeli däl. Pähimsizlik edip, ýoluňy ýitirmeli däl. Durmuşdaky başagaýlyklaryň ilki bilen pikirleriňde başlanýandygyny ýatdan çykarmaly däl. Şonuň üçinem ykbalyňy gülletmek üçin, ilki bilen pikirleriňi gülletmeli. Bu ýagdaý örän çylşyrymly hem örän ýönekeý durmuş logikasydyr.

Ýiten kitabyň sahypalary (hekaýa)

Kerwen Düşünýärin, wagt diýilýäni durmuşyň gadyryny bilýän adam üçin şeýle gymmatly zat, ýöne her niçik-de bolsa size: «Wagtymy biderek geçirdim» diýdirmejek bolaryn. Ynha, girişde-de size kerwen hakynda kelam-agyz aýdyp bermekçi bolýaryn. Men size kerwen hakynda bilýänje zatlarymy gürrüň bereýin.

Öçmejek ýyldyz (dokumental hekaýa)

(Dowamy. Başlangyjy žurnalymyzyň 2-nji sanynda). Sungat adamy boljak bolsaň taryhy, halkyň geçmişini hökman biläýmeli. Gezmäge, görmäge, bilmäge höwesek Aman her gezek bir sebäp bilen Aşgabadyň bir künjüne gezelenje çykardy. Köşä barsa ýaşy asyrdan aşan çynarlary sypalap-sypalap görerdi. Şaglap akyp ýatan durnagöz suwa nazary düşse, «Beh, haýsy kärizden akyp gelýärkä?» diýip, içini geplederdi. «Öz ýurduň, ýaşaýan şäheriň taryhyny bilmek gyzykly. Topragyňa, Watanyňa dahylly geçmiş bilen içgin tanyşmak meger, uly zerurlykdyr». Onuň ýüreginde şeýle pikir şineläpdi.

Ykbal öwrümleri (hekaýa)

ýle wagty eşiden habaryndan soň gojanyň oturyp-turup karary bolmady. Göwnüne bolmasa, ýer goduklap hopup barýan ýalydy. Daş-töwerekde iňlär siňek ýokdy. Ýetmiş ýaşy arka atan Jumadurdy aga özüni dünýäde ýalňyz galan ýaly duýdy. Hemişe agtygy Borjak gelip, atasyny ýekelikden halas edýärdi. Olam okuwyň daşyndan göreşe gatnap başlaly bäri, kakasy-ejesi bilen deňräk gelýärdi. Ýogsam ol atasynyň ol-bu işlerine-de ýaraýardy. Biraz tapdan düşen Jumadurdy aga suwsasa-da, ýerinden turmaga ysgyn-mydary bolman ýatyrdy. Ýöne eslije wagt geçip, halys çydam käsesi dolandan soň, ýatan ýerinden kynlyk bilen turup, bir käse suw alyp içdi. Şondan soň welin, birneme nepesi durlandy. Ol özüne: «Jumadurdy, köşeş! Allatagala gerek bolsaň, salymyňy bermez. Sen entek bu jahanda-da gereksiň» diýdi-de, rahatlanyp, gazyň nurbatyny towlap ýakdy-da, çaý goýundy. Soňra çaý demläp, birsalym üstüni basyryp goýdy.

Egrigüzeriň oýunda (hekaýa)

Ogulsabyr ýeňňe adamsynyň soňky wagtda nirä ýörese uly ogluny ýanyndan galdyrman ýörmeginiň sebäbine şu gün düşünip galdy. Nurmyrat aga bu günler argyşa gitmäge taýýarlyk görýärdi. Sanasaň ýaşaýjylary bäşden kän bolsa-da, güzeriň ilersinde hatar oturan syrgyna bäşöýlüler diýilýärdi. Üç-dört ýyllykda derýa daşyp, onuň uly şahalarynyň biri hanasyndan çykdy-da, golaý ýerleri suw basdy. Akym ugrunyň töwereginde ir döwürden bäri ýaşap oturan ilatyň uly bölegi seýrek bolýan şol tebigy hadysadan soňra giň obanyň çar tarapyna dagamak bilen boldy. Gün-güzerany ekin-dikin bilen bagly bolan ilat täze ýurtlaryny-da suwdan daşda tutup bilmediler. Gözbaşy derýanyň gaýraky şahalarynyň birinden gaýdýan güzer giň hanaly esasy akym ugry oýda ýerleşip, aýagy ekinzarlyklara baryp direýärdi. Ol ýerler oturymly obanyň gaýra çetlerine degişlidi. Ýaýraw oturan obanyň bu bölegine Egrigüzeriň oýy hem diýilýärdi.

Halallyk (hekaýa)

Ataş öz ýygnan otlarynyň üstüne Jojy agalardanam mekgejöwen palajyny aldy. Mallar bu oty ylaýta-da, ýagyş-ýagmyrly günlerde diýseň işdämenlik bilen iýýärler. Şol günler olar süýdi-de kän berýärler. Ýöne Jojy aganyň özümi, ogullarymy, garaz, howlugypdyrlarmy, nädipdirlermi, palaçlarda alynmadyk mekgejöwen golçasy duşýardy. Ataşyň aýaly Jeren sap-sary altynsow däneli golçalary ýörite bir demir gaba ýygnap ugrady.

Tomus. Dynç alyş. Awaza

Tomus diýilse ilki bilen dynç alyş hakydaňa dolýar. Çünki bu pasylda orta mekdeplerde okaýan okuwçylar-a tutuş üç aýlap, ýokary hem orta hünär mekdeplerinde okaýan ýaşlarymyz hem sabyrsyzlyk bilen garaşan tomusky dynç alşyna çykýarlar, zähmet çekýänleriňem aglabasy zähmet rugsadyna çykyp, dürli ýerlerde dynç almaga gidýärler. Gojaman Hazaryň türkmen kenarynda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagy döredilenden bäri ildeşlerimiz bu ýere höwes bilen dynç almaga barýarlar. Bizem indi birnäçe ýyl bäri her tomusda bu ýerde dynç almaga gidýäris. Pederlerimiziň «Hem daýymlara barýan, hem taýyma baş öwredýän» diýşi ýaly, bu ýerde hem dynç almaga, hem saglygyňy berkitmäge ähli mümkinçilikler bar. Aşakdaky ýazgylar hem şol ýerde döredi. Gezelenç

Pyhy Tagan diýlende

ýyl­gy­ra­ny­ňy duý­man gal­ýar­syň Mundan alty-ýedi asyr ozal belli fransuz satiraçysy Fransua Rable: «Sagdyn halk gülküsiz oňup bilmez» diýip belläp geçipdir. Rast aýdylan sözler. Aslynda gülkini halamaýan beri barmyka? Çagalaram şonuň yşkynda, ulularam.

Edebiýata bagyşlanan ömür

Osman Ödäýew diýilse türkmen edebiýatynda öz zehini, başarnygy, ýürekdeşligi bilen yz goýan ussat ýazyjy göz öňüňde janlanýar. Ol hemmeler bilen mähribandy, mylaýym gürleşerdi. Bu bolsa onuň adamkärçiliginiň belentligindendi. 1977-nji ýylda «Sowet edebiýaty» (häzirki «Garagum») žurnalynyň baş redaktory Kerim Gurbannepesow: «Döredijilik meýdanyna aralaşsaň gowy bolar» diýip, meni korrektorlyga işe kabul edipdi. Osman bolsa 1979-njy ýylda şol wagtky «Türkmenistan kommunisti» žurnalynda korrektor bolup işe başlapdy. Ikimizem korrektor bolup işleýänimiz üçin, gabat gelse maňa degşerdi:

Ylhamly dünýäniň bendiwany

Dag säherleriniň zynaty bolup şuglalanýan nurly Güni ençe gezek ak arzuwlary bilen garşylan ýigidiň kalbyndaky duýgudyr oýlary ony ýygy-ýygydan galama ýapyşmaga, köňlünde şinelän pikirlerini kagyza geçirmäge mejbur edýärdi. Çagalykdan saýlanyp, jahyllyga ýeten uçurlary Seýitgulynyň serine şygyrmy, kyssamy, garaz, dür dänesi deýin öz-özünden akyp gaýdýan pikirler gelip başlady. Ýigit özüniň ykbalynyň galama baglananyny duýdy, özem ýazmasa, kalbyny egismese, ýaşap bilmejekdigine anyk göz ýetirdi. Şonuň üçinem mährem käbesine, eziz kyblasyna žurnalist bolmak isleginiň bardygyny çekine-çekine mälim etdi. Ene-atasy ilkibada bu oslagsyz pikire erk beren ogullaryna näme diýjegini bilmän, kürtdürip duranam bolsalar, mydama elinden kagyzdyr galam düşmeýän jigerbendiniň hyýaly bilen bir hörpden gopup başladylar. Şeýlelikde, 1960-njy ýylda Balkan welaýatynyň Magtymguly etrabynyň Hojagala obasynda dünýä inen Seýitguly Geldiýew 1978-nji ýylda obasyndaky 11-nji orta mekdebi tamamlap, şol ýyl Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň rus filologiýasy fakultetine okuwa girýär we 1981-nji ýylda okuwyny Moskwa şäherindäki M. Lomonosow adyndaky döwlet uniwersitetiniň žurnalistika fakultetinde dowam etdirýär. 1984-nji ýylda ady agzalan ýokary okuw mekdebini üstünlikli tamamlap, žu

Gülküde gülüň ysy bar

Hezreti Magtymguly «Aýyň ýagşysyn» diýen goşgusynda: Aklyň bolsa,               abyraýly kişiniň,Ýamanyn örtübän,               ýaýyň ýagşysyn —

Türkmen halkynyň synmaz sütünleri

Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti Serdar Berdimuhamedow:— Meniň baş maksadym garaşsyzlygymyzyň we bitaraplygymyzyň esaslaryny has-da berkidip, ýurdumyzy beýik geljegimize tarap ynamly öňe alyp barmakdan ybaratdyr. Seljuk soltanlaryÖmür beýanyII jilt3.

Şahyrana setirlerdäki miras

Magtymguly Pyragynyň hut özüniň «Magtymguly sözüm gysga, şerhi köp» diýşi ýaly, onuň şygyrlaryny okanyňda akyldar şahyryň okumyş adam bolandygyna göz ýetirip bolýar. Beýik söz ussady Magtymguly Pyragy şygyrlaryna türkmeniň milli häsiýetini siňdirenligini görmek bolýar. Bu barada türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň halk döredijiliginden sünnäläp, okyjylara serpaý ýapan «Paýhas çeşmesi» diýen kitapda şeýle beýan edilýär: «Nakyllaryň many örüsi, ýerine ýetirýän hyzmaty giň, şonuň üçin hem şahyrlar öz eserlerinde olara has köp ýüzlenýär. Köpmanyly, ýokary mazmunly nakyllar ähli döwürlerde akyldarlaryň, çeper söz sungaty bilen iş salşan beýik söz ussatlarynyň hemişe üns merkezinde bolupdyr. Ýusup Balasagunly, Ahmet Ýognakly, Nowaýy, Fuzuly, Andalyp, Azady, Magtymguly, Gaýyby, Şeýdaýy, Magrupy, Şabende, Seýdi, Zelili, Kemine, Mollanepes, Mätäji, Misgingylyç ýaly söz ussatlary ertekilerden we rowaýatlardan, nakyllardan we parasatly sözlerden döredijilikli peýdalanyp ajaýyp miras döredipdirler». Şol nukdaýnazardan seredip, Magtymguly Pyragynyň «Jan içinde» diýen şygryna ser salyp, manysyny tiresimiz geldi. Bu şygryň her bir bendinde taryhy wakalar, tymsaldyr rowaýatlar öz beýanyny tapypdyr. Şygryň başyny akyldar şahyr şeýle başlaýar:

Hakyda siňen ýatlamalar

Suratda: (öňdäki hatarda sagdan çepe) Nurgeldi Çakanow, ­Ogsoltan Güjiýewa (häzirki familiýasy Myradowa), Pyhy Tagan, Hydyr Derýaýew, Nurgözel Gozlyýewa, Ogulsoltan Kuwwadowa (häzirki familiýasy Geldimämmedowa), (yzky hatarda sagdan çepe) Durdymuhammet Halmyradow, Amangeldi Amanow, Italmaz Nuryýew, N. Soltanmämmedow, Nazly Tuwakgylyjow, Anna Gurtgeldiýew, Döwletmyrat Nuryýew, Meret Bakyýew. 1970-nji ýylyň oktýabr aýynda Balkanabat şäherindäki (öňki Nebitdag) 13-nji orta mekdepde ýaş ýazyjy-şahyrlaryň döredijilik duşuşygy geçirilipdi. Oňa halypa ýazyjylardan Hydyr Derýaýew, şol wagtky Türkmenistanyň Ýazyjylar birleşiginiň edebi konsultanty, şahyr Anna Gurtgeldiýew we tanymal şahyr Italmaz Nuryýew dagy gatnaşypdylar. Olar edebiýat, görnükli halypalar hem-de ýaşlaryň döredijiligi hakda täsirli söhbetler edipdiler. Ýaş ýazyjy-şahyrlaryň edebiýat, çeper döredijilik babatdaky sowallaryna jogap beripdiler. Halypa şahyrlaryň okap beren şygyrlary uly höwes bilen diňlenilipdi.

Göwünleri awlap bildiň, Arkadag!

Sözleri: Gözel ŞagulyýewanyňkySazy: Batyr Täçowyňky Oýna, Şahyr, oýna, ganatyňy ger,Bahar güllerine çümen ýaýlada,Ýel kibi ýüwürip, ýaýnamaga gel,Şahyr göwünlere joşgun paýlada.

Myhmançylykda

Belli döredijilik adamlarynyň durmuşy köpleri gyzyklandyrýar. Maňa-da tomaşaçylaryň söýgüsini gazanmagy başaran belli aktýor we režissýor Baba Annanow bilen goňşy ýaşamak miýesser etdi. Goňşularyň arasynda-da her hilisi bolýar: käsi dymma, käsi gyňyrrak, käsi-de alçak. Babanyň ýaşy menden ulurak bolsa-da, biziň jynymyz jyňkyryşýardy. Onuň öýi köplenç myhmanlydy, gelýän myhmanlaryň köpüsi-de döredijilik adamlarydy. Şeýle ýagdaýda ol: «Sen myhmanlar bilen gowy dil tapyşýaň» diýip, meni köplenç çagyrardy. 1980-nji ýyllaryň ahyrynda men ony ýaşlygymyň ýakymly günlerini özünde saklaýan Darganata etrabynyň Çarwadar obasyna myhmançylyga alyp gitdim. Güýzüň ilkinji aýynda «Niredesiň Çarwadar» diýip, ýola düşdük. Baba bilen ilki Gazojagyň «Gazçykaryş» birleşiginde işläp ýören inim Amangeldiniň öýünde myhman bolduk. Amangeldiniň diňe özi däl, goňşy-golam, dost-ýar, edara işgärleri sag bolsunlar, gadyr baryny etdiler. Babanyňam baran ýeri alaýaz. Tanamaýan ýok. Her kim onuň bilen gürleşjek. Asyl, meniň bilen kän işlerem ýok. Lebap şäherçesiniň golaýynda Amyderýanyň üstünden geçýän asma köprä baryp gördük, «Düýeboýun» suw howdanyna gezelenç etdik, garaz, obadaşlarym yhlas etdiler. Baba hyzmat etjek bolup, obadaşlarym söwüş edip, bagşy ça

Nesilden-nesle geçip gelýän sungat

Aýdym-saz sungatyny nesilden-nesle dowam etdirip gelýänler az däl. «Ata kesbi ogla halal» diýlişi ýaly, bagşyçylyk sungatyny öz perzentlerine geçirenleriň biri-de Öre şyhdyr. Ol diňe bir öz perzentlerine däl, eýsem, olardan başga-da birnäçe şägirtleri ýetişdiren halypalaryň biri hökmünde bellidir. Öre şyh Daşoguz welaýatynyň häzirki Akdepe etrabynyň Köpükli obasynda Käbe şyhyň maşgalasynda 1893-nji ýylda dünýä inýär. Maşgalada ol dördünji çagady. Käbe şyhyň özi bagşy-sazanda bolmandyr. Ýöne ol, ogly Örede çagalykdan başlap aýdym-saza bolan höwesini, üýtgeşik ýatkeşligiň barlygyny duýup, ony goldapdyr. Öre obalarynda toý bolsa dagy, bagşynyň gapdalyndan turman diňlär eken. Ol bir eşiden aýdymyny, dessanyny ýatda saklamagy başarypdyr. Şonuň üçin kakasy ogluna dutar alyp berip, bagşa şägirtlige beripdir. Öre şyhyň esasy halypasy Sapar süýrentgi bolupdyr. Il arasynda oňa «Gaýnawly bagşy» hem diýlipdir.

Umyt bilen ýola çykan

Ýurdumyzda milli medeniýetimizi, sungatymyzy öwrenmäge aýratyn üns berilýär. Edebi mirasymyza degişli gymmatlyklar giňden öwrenilip, halkymyza ýetirilýär. Türkmen aýdym-saz sungatynda özboluşly yz goýanlaryň biri-de Umyt, Umytguly bagşy atlary bilen tanalan Durdymyrat Berdiýewdir. Ol Tejen etrabynyň Türkmenistan obasynda 1935-nji ýylda dogulýar. Durdymyrat çagalygyndan aýdym-saz sungaty bilen meşgullanyp başlapdyr. Ol ilki öz neberelerinden bolan Körje bagşydan, Çary bagşydan, soň Bäherdeniň Durun obasyndaky Sary bagşydan tälim alypdyr. Durdymyrat juda ýatkeş bolupdyr. Bu barada onuň ýanynda sazandalyk eden ussat gyjakçy Gurbannazar Nurymow şeýle ýatlaýar: «Ol uçursyz ýatkeş, örän zehinlidi. Ilki-ilkiler diňe Magtymgulynyň goşgularyna döredilen aýdymlary aýdardy. Kämilleşenden soň, täze goşgular tapyp, ony heňe salardy. Onsoň bilelikde işläp, täze aýdymlary dörederdik». Durdymyrat Berdiýew ozaldan halkyň arasynda meşhur bolan «Zybagözel», «Maýagözel», «Pelek ömrüm», «Gaşly ýarym», «Aýna» ýaly halk sazlaryna goşgular düzüp, öz ýoly bilen aýdypdyr. Ol türkmeniň aýdym-saz sungatyna, taryhyna, edebi mirasyna kalby bilen berlen adam bolupdyr. Aýratyn hem Magtymgulynyň filosofik we sopuçylyk goşgularyny ürç edip öwrenipdir. Şolaryň täsiri bilen özi hem goşgy ýazmaga