HABARLAR

Ýaşyl ýaýlanyň ýaraşygy

Gözýetmez giňişliklere uzalyp gidýän Garaguma bezeg berip, janly-jandarlara iýmit, ynsana melhemlik ösümlikleriň biri-de sözendir. Tellerini adaja öwüsýän şemala ykjadyp, sülmüräp oturan bu gyrymsy agaçlar sahawatly sähralarymyza ýaraşyk berýärler. Kösükliler maşgalasyna degişli bolan bu ösümlikler süýşýän, ürgün çägeli ýerlerde ösmäge uýgunlaşandyrlar. Munuň üçin boýy 2 metrden gowrak bolýan bu agaçlar töwerekligine bir metre, dikligine bolsa 30 metrden hem gowrak çuňluga uzaýan kuwwatly köklerine daýanýarlar. Şeýle häsiýetli aýratynlyklary sebäpli sözenler çägäniň süýşmek howpunyň öňüni almakda möhüm hyzmaty ýerine ýetirýärler. Olaryň ýapraklary towşanlardan başlap, ownuk mallar we düýeler üçin iýmit çeşmesi bolup durýar. Gahryman Arkadagymyzyň «Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri» atly köpjiltli ylmy-ensiklopedik kitabynda sözeniň şahalarynyň, ýapraklarynyň we tohumlarynyň dermanlyk çig mal bolup hyzmat edýändigi, onuň tohumynyň bolsa halk lukmançylygynda böwrek kesellerini bejermekde ulanylýandygy bellenilýär.

3 Iýul 2024

Tebigat

Türkmenistanyň Gyzyl kitabyna girizilen ördekleriň görnüşleri

Ýurdumyzda ördekleriň birnäçe görnüşi duş gelip, olar daşky keşbi bilen tapawutlanýarlar. Guşlar maşgalasynyň ählisinde bolşy ýaly, ördekleriň horazlary hem has köp reňkli perleri bilen tapawutlanýarlar. Derýa ördekleri uly we orta ölçegdäki suwda ýüzýän guşlardyr. Boýny we aýaklary gysgadyr. Ördekler kölleriň, derýalaryň golaýyndaky agaç köwüklerinde, höwürtgelerde ýaşaýarlar. Iýmitlenende, suwa doly çümmeýärler, olar suwa kellesini çümdürende, guýrugyny dik ýokarlygyna tutup saklanýarlar. Olar ösümlik tohumy, suw we suwýaka ösümlikleriň baldagy, bir topary bolsa suw oňurgasyzlary bilen iýmitlenýärler. Ekinçi ördek öý ördeginden gabarasynyň kiçiligi bilen tapawutlanýar. Olaryň çal, gara öwüşginli perleriniň, goňur aýaklarynyň, arka we gapdal tarapynyň bolsa ýagty tegelek tegmilli çyparrak-çal reňklere utgaşmagyndan «mermer» nagyşlar emele gelýär. Etrek derýasynyň aşaky akymynda, Garagum, Amyderýa, Murgap we Tejen derýalarynda ýaşaýarlar. Türkmenistandan daşarda bolsa Günbatar we Günorta Aziýada, Müsüriň günortasynda, Hindistanyň demirgazyk-günbatarynda, Pakistanda we Eýranda gyşlaýarlar. Gyrmançaly süýji suwly ýalpak köllerde, suw üpjünçiligi ýeterlik bolan çöllük we ýarymçöllüklerde, oba hojalyk ýerleriniň golaýynda ýaşaýarlar. Olar apr

3 Iýul 2024

Tebigat

Mejnun tal, leýlisaç

Bereketli topragymyzda agaçlaryň dürli görnüşi ösýär. Olar howany arassalamak, topragy tebigatyň zyýanly täsirlerinden goramak bilen birlikde daş-töweregimize gaýtalanmajak gözelligi hem bagyşlaýarlar. Şeýle agaçlaryň arasynda söwütler maşgalasyna degişli bolan leýlisaç hem bar. Bu täsin agaçlar özleriniň owadanlygy, özboluşly keşbi bilen beýleki ak söwüt, tal, gara söwüt ýaly agaçlardan düýpli tapawutlanýarlar. Leýlisaçlaryň şahalary aşaklygyna ösüp, suw akymyny ýadyňa salýar. Olar ir baharda gülleýärler. Ýapraklary ellips şekilli, süýnmegräk, gyralary diş-diş şekilli bolup, uzynlygy 10 santimetre ýetýär. Olar, ortaça, 30 — 40 ýyl ýaşaýarlar.

3 Iýul 2024

Tebigat

Uçmaýan guşlar

Düýeguşlar häzirki wagtda Afrikanyň tokaýlarynda, Saharanyň günortasyndaky sähralarda ýaşaýarlar. Düýeguşlar ikaýaklylaryň arasynda iň ýyndamlarydyr. Olaryň aňrybaş tizligi sagatda 70 kilometre ýetýär. Özleri-de sagatda 50 kilometre golaý tizlik bilen 16 kilometr aralygy dynman geçip bilýärler. Düýeguşlaryň agramy, ortaça, 145 kilograma, boýy 3 metre ýetýär. Boýunyň agramly bölegi uzyn we güýçli aýaklaryna degişlidir.

3 Iýul 2024

Tebigat

Tebigat — biziň baýlygymyz ony ýangyndan goramak hemmeleriň borjudyr

Welaýatymyzyň baý we özboluşly tebigaty bar. Onuň ägirt uly giňişliklerinde ösümlikleriň dürli görnüşleri ösýär, haýwanlardyr mör-möjekleriň ýüzlerçe görnüşi ýaşaýar. Janly tebigat üçin ýangyn iň howply hadysadyr. Şonuň üçinem ýangyn howpsuzlygynyň düzgünlerini pugta berjaý etmek, onuň öňüni almak we ýangyn dörän halatynda tiz söndürmek möhümdir. Elbetde, bu ugurda geçirilýän çäreleriň ýangyn howpsuzlygynyň düzgünlerini berjaý etmekde ähmiýeti uludyr. Şonuň bilen bir hatarda, adamlarda, ylaýta-da, ýaşlarda ýangynyň öňüni almagyň zerurlygy baradaky düşünjäni kemala getirmek wajyp wezipe bolup durýar. Tebigata söýgi döretmek, ýangyn we onuň öňüni almak baradaky düşünje körpeler heniz çagalar bagyna gatnaýarkalar, olaryň aňyna guýlup başlanmalydyr. Munuň üçin ýönekeýje usullary peýdalanmak bolar. Çagalar bagynyň meýdançasyna çykaryp ýa-da dag-düze gezelenje äkidip, çagalara tämiz asman, her dürli ösümlikler, mör-möjekler, haýwanlar, bagda saýrap oturan guşjagazlar barada gürrüň berip, olaryň adamzadyň ýaşaýşy üçin uly ähmiýetiniň bardygyny ýönekeýje sözler bilen düşündirmeli. Janly tebigata ýangynyň nähili zyýan ýetirýändigini suratlar arkaly çaganyň aňyna ýetirmeli.

3 Iýul 2024

Tebigat

Gaplaňgyr döwlet tebigy goraghanasy: sazlaşygyň beýany

Ýurdumyzyň iň täsin meýdanly döwlet goraghanalarynyň biri hem Gaplaňgyr döwlet tebigy goraghanasydyr. Mälim bolşy ýaly, 2023-nji ýylyň sentýabrynda ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasy komitetiniň 45-nji mejlisiniň dowamynda Türkmenistanyň Özbegistanyň we Täjigistan Respublikalary bilen bilelikde hödürlän «Beýik Ýüpek ýoly: Zarawşan-Garagum geçelgesi», Türkmenistanyň Özbegistan we Gazagystan bilen bilelikde hödürlän «Aram guşaklykdaky Turan çölleri» köptaraplaýyn hödürnamalary, şol bir wagtyň özünde, ýurdumyzyň «Bereketli Garagum», «Gaplaňgyr» döwlet tebigy goraghanalarynyň, «Repetek» döwlet biosfera goraghanasynyň we onuň «Ýerajy» çäkli döwlet tebigy goraghanasyny çöl ekoulgamlarynyň ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna girizmek hakynda çözgüdi biragyzdan kabul edildi. Bu begençli hem buýsançly habar ata Watanymyzyň halkara abraýyny ýene bir gezek beýgeltmek bilen ýurdumyzyň medeni hyzmatdaşlygyny giňeltdi. Hawa şeýle sanawa girizilen bu goraghananyň çägindäki biodürlülik özboluşlydyr. Bu ýeriň howasy özge ýerlere seredende ýowuzlygy hem-de çalt üýtgeýändigi bilen tapawutlanýar. Üstýurt bilen Sarygamşyň aralygyna ýaýylyp gidýän Gaplaňgyr düzlügi çöl-sähra landşafty, uzaboýuna keserip ýatan gyrlygyň endigan, daşly hem eňňit meýdanlary,

2 Iýul 2024

Tebigat

Garagum gözel tebigatyň örki

Türkmen halkynyň Milli Lideri,Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň BaşlygyGurbanguly BERDIMUHAMEDOW: — Garagum sährasy durşy bilen keramat, bu künjege zyýarata gelmek we ata-babalarymyzy penalan mukaddes sähramyza tagzym etmek bolsa parz işdir. Ene toprak goýnunda müňlerçe hazynalary saklaýar. Watanymyzyň merkezinde ýerleşýän Garagum sährasy hem deňi-taýy bolmadyk bir ajap mekandyr. Garagum sähralygynyň ýerüsti we ýerasty tebigy baýlyklaryny gorap saklap, geljekki nesillere öz tebigy görnüşinde ýetirmek maksady bilen, 2013-nji ýylyň 18-nji iýulynda «Bereketli Garagum» atly döwlet tebigy goraghanasy döredildi. Goraghananyň umumy meýdany 87500 gektara deňdir.

2 Iýul 2024

Tebigat

Da­gyň ete­gin­dä­ki gud­rat

«Türkmenistan Sport», № 2 (22), 2024 «Gud­rat gör­seň dag­la­ra bar» diý­le­ni... Bel­ki, bu jüm­le­de «gud­rat» diý­lip, te­bi­ga­tyň ýa­ra­dan peş­ge­şi göz öňün­de tu­tu­lan bol­ma­gy-da ah­mal. Ýö­ne şeý­le gud­rat­la­ryň bi­ri Gahryman Arkadagymyzyň, hormat­ly Prezidentimiziň ta­gal­la­la­ry bi­len Kö­pet­da­gyň ete­gin­de el bi­len hem dö­re­dil­di. Ol — Gün­do­ga­ryň da­na­sy, akyl­dar şa­hy­ry­myz Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň heý­ke­li. Türk­me­nis­ta­nyň halk nak­ga­şy, heý­kel­ta­raş Sa­ragt Ba­ba­ýe­wiň elin­den çy­kan bu ne­pis iş yn­san keş­bi­ni onuň duý­gu­dyr oý-hy­ýal­la­ry bi­len açyp görkezmäge ukyp­ly bo­lan, bu ugur­da kän tej­ri­be top­lan us­sat se­net­kä­riň eý­ýäm bu gü­ne çen­li sun­gat­da uzak ýo­ly ge­çen­di­gi­ni me­sa­ňa gör­kez­ýär.

30 Iýun 2024

Tebigat

Te­bi­gat – äh­li adam­la­ryň umu­my öýi

«Türkmenistan Sport», № 2 (22), 2024 Te­bi­gat – bi­ziň öýü­miz. Ol ýer ýü­zün­dä­ki äh­li adam­la­ryň umu­my öýü­dir. Her bir adam üçin şah­sy öýü­niň eziz, mäh­rem bol­şy ýa­ly, te­bi­ga­ta hem şeý­le göz bi­len se­re­dip, ony söý­mek bi­ziň yn­san­per­wer­lik mer­te­bä­miz­dir.

28 Iýun 2024

Tebigat

Te­bi­gat — yn­san sag­ly­gy­ny ber­kit­me­giň gi­re­wi

«Türkmenistan Sport», № 2 (22), 2024 Ýur­du­myz­da ama­la aşy­ryl­ýan ägirt uly dur­muş-yk­dy­sa­dy öz­gert­me­ler­de daş­ky gur­şa­wa aýaw­ly çe­me­leş­mek sy­ýa­sa­ty ile­ri tu­tul­ýan ugur­la­ryň bi­ri­dir. Te­bi­ga­ty go­ra­mak bo­ýun­ça mil­li stra­te­gi­ýa­ny dur­mu­şa ge­çir­mek bi­len, ýur­du­myz bu ugur­da iri hal­ka­ra gu­ra­ma­lar, il­kin­ji no­bat­da bol­sa, Bir­le­şen Mil­let­ler Guramasy bi­len iş­jeň hyz­mat­daş­ly­gy alyp bar­ýar.

28 Iýun 2024

Tebigat