Geçmişiň geljek nukdaýnazaryndan beýany

3 Aprel 2024
1338

Kitap — geçmiş bilen geljegiň arasyndaky ruhy köpri. Bu gadymy dünýäniň hakyda barlygyny hasyl edýän ençeme subutnamalar bar. Ynsan eli bilen gurlan binalaryň, döredilen medeniýetleriň ählisi, gynansak-da, maddy subutnama görnüşinde biziň günlerimize gelip ýetmändir. Ýöne her milletde öz aslynyň çuňluklaryna göz ýetirmäge gyzyklanma uly. Ol oňa ata-babalarynyň ganyndan geçýär. Gan bilen geçýän, nesil yzarlaýan zatlara bolsa müňýyllyklar hem täsir etmeýär. Millete öz aslyna ylmy taýdan göz ýetirmekde taryh kömege gelýär. Beýleki ylymlardan tapawutlylykda, wakalary yzyna gaýtaryp, synagdan geçirip bolmaýandygy üçin bu ylym wakalary öz islegiňe görä taraşlaman, döwrüň hakyky ýagdaýyndan ugur alyp, adalatly, hakyky bolşunda beýan etmegi talap edýär. Başda nygtalyşy ýaly, adamzadyň döreden ähli medeniýeti maddy subutnama hökmünde biziň üçin elýeterli däl. Heňňamlar dolanyp, döwürler döndügiçe, olara Wagt diýen «aždarha» öz hökümini ýöredýär — käbiri uruşlar, dawa-jeňler zerarly ynsan eli bilen ýumrulsa, galany tebigy hadysalaryň netijesinde Ýer üstünden Zeminiň astyna garyşyp gidýär. Ýöne ynsan kowmy öz bilesigelijiligi bilen topraga garyşan gymmatlyklary yzyna çykaryp, ikinji ömür berip, gaýtadan «gürledip», taryhy hakydanyň uşlybyny çöşlemäge ýardam berjek ylmy — arheologiýany döretdi. Taryh ylmynyň kömekçi ulgamy saýylýan bu ylma daýanmazdan, geçmişiň syrly sahypalaryny dikeldip bolmazdy. Gündogaryň beýik alymy Ibn Sina (XI asyr) «Eger harabalyklara dil bitsedi, onda gadymy wakalar göz öňümizde janlanardy» diýip örän rast aýdýar. Şol hakykatdan ugur alyp, belli arheologlar dünýä medeniýetiniň Hytaý, Hindistan, Müsür, Mesopotamiýa, Türkmenistan ýaly medeni-siwilizasiýa ojaklaryny äleme äşgär etdiler. Hormatly Prezidentimiziň «Änew — müňýyllyklardan gözbaş alýan medeniýet» atly täze kitaby bu babatda ylma bahasyna ýetip bolmajak täze goşantdyr.

Turuwbaşdan bir zada aýratyn üns çekmegi zerur hasaplaýarys. Alymlar taryhy iki nukdaýnazardan ýazýarlar. Olaryň birinjisi, ýörite hünärmenler tarapyndan bu ylmyň kanunlary, ýörelgeleri esasynda, wakalara hem-de çeşmelere daýanyp, teswirleme-beýan etme usuly. Ikinjisi bolsa, hünärmen taryhçylaryň kitaplary hem-de ýüze çykarylan beýleki maglumatlar esasynda taryhdan ders alyp, şu günki hem geljekki nesilleriň ykbalyny dogry kesgitlemek maksady bilen, geçmişi ruhy çelgi hökmünde ulanmak üçin ruhy-filosofik nukdaýnazardan beýan etmek usuly. Meşhur ýazyjy Serwantesiň aýdyşy ýaly, «Taryh — biziň işlerimiziň, amallarymyzyň hazynasy, geçmişiň şaýady, şu gün üçin nusga we sapak, geljek üçin bolsa duýduryş hem çagyryşdyr». Hormatly Prezidentimiziň täze kitaby ikinji nukdaýnazardan, ýagny Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň özüniň ýazan sözbaşysynda hem nygtaýşy ýaly, okyja Türkmenistanyň soňky ýyllardaky ösüşlerine taryhyň alyslygyndan nazar aýlamaga mümkinçilik bermek maksadyndan ugur alnyp ýazylan eserdir.

Jumamyrat GURBANGELDIÝEW,
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň rektory, taryh ylymlarynyň kandidaty.