"Ekologiýa medeniýeti we daşky gurşawy goramak" žurnaly

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi
Salgysy: Aşgabat şäheri, Bitarap Türkmenistan şaýoly 15
Telefon belgileri: 94-17-24

Žurnaly PDF görnüşinde ýükläp almak

Makalalar

Di­şi­ňi­zi aýap sak­laň

Her bir adam öz agyz boş­lu­gy­na hem-de diş­le­ri­ne ese­wan bol­ma­ly­dyr. Çün­ki bu be­den gi­gi­ýe­na­sy üçin iň esa­sy zat­la­ryň bi­ri­dir. Ke­sel­län diş­ler wag­tyn­da be­je­ril­me­se, adam be­de­ni­niň iç­ki ag­za­la­ry­nyň ke­sel­le­me­gi­ne-de se­bäp bol­ýar. Di­şiň bir bö­le­gi aý­ry­lyp, düý­bün­de ki­çi­jik bö­le­jik ga­lan ýag­da­ýyn­da di­şa­gy­ry­dan ejir çek­ýän adam iý­mi­ti çeý­ne­män ýu­wud­ýar. Bu bol­sa ada­myň iý­mit siň­di­ri­ji ag­za­sy bo­lan aş­ga­za­na ag­ram sal­ýar. Ada­myň iç­ki ag­za­la­ry­nyň ke­sel­le­me­gi­ne za­ýa­la­nan diş­de sak­lan­ýan mik­rob­lar hem se­bäp bo­lup bi­ler. Şeý­le ýag­daý­la­ryň bol­maz­ly­gy üçin il­ki bi­len ka­da­ly ýa­şa­ýyş-dur­mu­şy ber­jaý et­mek, dog­ry iý­mit­len­mek, be­de­ni tap­la­mak ze­rur­dyr.

5 Aprel 2024

Saglyk

Ýabany çowdary

Häsiýeti. Düzlük-dagetek we çöl derman ösümligi. Ýabany çowdary – däneliler maşgalasynyň adybir urugynyň boýy 25-40 (60) sm birýyllyk otjumak wekili. Ösümlik ýaşyl reňkli. Köki gotazjymak. Baldagy esasyndan bölünen, azda-kände göni, inçe, sümmüliniň aşagy gür tüýlüje. Aşaky ýapraklaryň gyny tüýlüje, ýokarkylary – tüýsüz. Ýapragy inçe çyzykly, ini 2-3 mm, ýasy ýa-da azda-kände pytanak görnüşli, çylşyrymly, tüýsüz ýa-da aşakysy tüýlüje. Diljagazynyň uzynlygy, takmynan, 0,5 mm, mahmal kysymly.

5 Aprel 2024

Saglyk

Sorag-jogap

Ganyň gormonlara barlagyny geçirmeli «Dördünji çagamy bir ýaşa çenli emdirdim. Iki ýyldan soň göwüslerimde kiçijik çişler emele geldi. Lukman keselimi «fibrokistoz» diýip kesgitledi we bejeriş belledi. Bejerişden soň çişler aýryldy, ýöne göwsümden süýt çykyp başlady. Näme etmeli?».

5 Aprel 2024

Saglyk

Sagdyndygyňa göz ýetirmekçimi?

«Aýallar özünde süýt mäzleriniň howply keselleriniň ýokdugyna göz ýetirmek üçin nähili barlaglardan geçmeli?». Durdymuhammet PENAÝEW, Arkadag şäheriniň Onkologiýa merkeziniň süýt mäzleriniň çiş keselleri bölüminiň müdiri:

5 Aprel 2024

Saglyk

«Peýdaly» bakteriýalar barada näme bilmeli?

Bilşiňiz ýaly adam bedeninde ýaşaýan we saglyga oňyn täsir edýän «peýdaly» bakteriýalar, şeýle hem dürli ýokanç keselleriň ýüze çykmagyna getirýän patogen bakteriýalar bardyr. Alym lukmanlaryň bellemegine görä, adam bedenindäki «peýdaly» bakteriýalar iýmiti siňdirmäge, ýokançlara garşy göreşmäge, hatda semizligiň öňüni almaga hem ýardam edýär. «Peýdaly» bakteriýalar bedene näme üçin gerek?

5 Aprel 2024

Saglyk

Möwsümleýin allergiýa

Tebigatyň düzgüni boýunça pasyllar çalşyp dur. Baharyň gelmegi bilen tebigat janlanýar. Daglar-düzler, ýagny ähli tebigat al-ýaşyl dona bürenýär. Möwsümleýin allergiýa ýylyň belli bir döwründe, has takygy, mart-iýun we awgust-oktýabr aýlarynda ýüze çykýar. Keseliň alamatlary

5 Aprel 2024

Saglyk

Infarktyň öňüni almak mümkindir

Miokardyň infarkty ýürek myşsasynyň nekrozy (jansyzlanmagy) bilen bolup geçýän agyr ýürek keselidir. Bu kesel koronar ganaýlanyşyň bozulmagy sebäpli öýjüklerde kislorod ýetmezçiliginiň ýüze çykmagynyň netijesinde döreýär. Häzirki wagtda dünýäde kardiologiýa ylmynyň güýçli depginler bilen ösýändigine seretmezden, miokardyň infarkty giňden ýaýran keselleriň biri bolmaklygynda galýar. Ol ähli ýürek-damar keselleriniň arasynda öňdäki orny eýeleýär. Munuň özi halk köpçüliginiň, aýratyn hem, miokardyň infarktynyň döremek töwekgelligi bar bolan adamlaryň bu keseliň öňüni almak boýunça sowatlylygyny ýokarlandyrmagyň uly ähmiýete eýe bolup durýandygyny görkezýär. Bu makalada miokardyň infarktynyň döremeginiň sebäpleri hem-de onuň öňüni almagyň ugur-ýollary barada söz açylýar. Kesel näme sebäpden döreýär?

5 Aprel 2024

Saglyk

Derman haçan kömek edýär?

Syrkawlaryň birine oňyn täsir eden haýsydyr bir dermanyň beýleki birine peýdasy degmeýän halatlary duş gelýär. Munuň ilkinji we esasy sebäbi näsagyň lukman bilen däl-de, «peýdalydygyna hut özi göz ýetiren» başga bir syrkaw bilen maslahatlaşyp, öz-özüne «bejeriş bellemegi» bilen baglanyşyklydyr. Islendik bir derman ony kabul etmegiň düzgünleri berjaý edilende kömek edýär. Habarçymyz bu düzgünler hem-de olaryň bejerginiň netijesine täsiri barada gürrüň bermegi Aşgabat şäheriniň 11-nji saglyk öýüniň baş lukmanyň orunbasary Mähri Çaryýewadan haýyş etdi. — Ilki bilen diňe lukmanyň degişli barlaglaryň netijesinde bellän dermanlaryny kabul etmegiň keseli bejermekde uly ähmiýete eýe bolup durýandygyny bellemeli. Doly we dogry berjaý edilende näsagyň saglygynyň dikelmegine uly täsir edýän başga-da köp sanly düzgünler bardyr.

5 Aprel 2024

Saglyk

Çaganyň sagdyn ösmegi üçin...

Çaganyň dogulmagy maşgala durmuşynda dabaraly ýagdaýdyr, ene-ata üçin uly bagt we şatlykdyr. Körpejäniň dogulmagy bilen maşgalada köp şatlykly hysyrdylar köpelýär. Onuň boý we akyl taýdan ösmegi bir-biri bilen baglanyşykly hadysadyr. Perzendiň dünýä inmegi bilen oňa ideg etmek, terbiýe bermek, sagdyn ösmegini gazanmak ata-enäniň borjudyr. Munuň üçin çaga doglan gününden başlap onuň kadaly iýmitlenmegini we ideg edilmegini üpjün etmek möhümdir. Çaganyň sagdyn ösmegi üçin ilkinji şertleriň biri arassa elleriň bolmagy we çaga üçin ýyly gurşawyň berjaý edilmegidir. esasan hem çagany emdirmezden ozal arassaçylyk düzgünlerini dogry berjaý etmeli. Bäbekli otagyň temperaturasy 25-26⁰C bolmaly, çaga ulaldygyça öýüň temperaturasyny 22⁰C-a çenli peseltmeli. Otagyň çyglylygy 50-70%-de bolmaly.

5 Aprel 2024

Saglyk

Gan kesellerinden goranalyň!

Žurnalist Narjan Kasymowa Onkologiýa ylmy-kliniki merkeziniň ylmy-kliniki gan keselleri bölüminiň müdiri Zibagözel Amanowa bilen gan ulgamynyň howply keselleriniň biri bolan leýkoz barada söhbetdeş boldy. — Gany emele getirýän agzalaryň täze döremeleri «gemoblastozlar» diýlip atlandyrylýar. Olara leýkoz, limfogranulomatoz, howply limfomalar degişlidir. Gemoblastozlaryň iň köp duş gelýäni leýkozdyr.

5 Aprel 2024

Saglyk

Madda çalşygy bozulan bolsa...

Bedeniň ýaşamak ukybynyň esasynda alyş-çalyş hadysalarynyň (metabolizm) ýatandygy mälimdir. Metabolizm tebigatdaky ähli janly bedenlerde bolup geçýän, maddalaryň we energiýanyň bir görnüşden beýleki bir görnüşe geçmegi bilen häsiýetlendirilýän himiki hadysalaryň jemidir. Minerallaryň, witaminleriň, gormonlaryň, uglewodlaryň, ýaglaryň, beloklaryň we beýleki maddalaryň, energiýanyň alyş-çalşy, suw-duz, aerob (kislorodly), anaerob (kislorodsyz) çalşygy, öýjüklerdäki (aralyk) metabolizm bardyr. Dem alnanda kislorodyň kabul edilip, kömürturşy gazynyň daşary çykarylmagy, iýmitiň energiýa, suwuň dere öwrülmegi — bularyň hemmesi metabolizmiň mysallarydyr.

5 Aprel 2024

Saglyk

Böwrek keselleriniň öňüni almak

Çagalaryň arasynda böwrek kesellerinden iň köp duş gelýäni piýelonefritdir.Piýelonefrit — bu böwrek dokumasyna, ýumajygyna bakteriýalaryň, köplenç, içege taýajyklarynyň, stafilokoklaryň, enterokoklaryň we beýleki ýokançlaryň aralaşmagy bilen ýüze çykýan gaýnaglamasydyr. Piýelonefrit, esasan hem, 5-6 ýaşa çenli çagalarda köp duş gelýär. Bu ýagdaý kiçi ýaşly çagalarda böwrek peşew ýollarynyň anatomiki gurluşy bilen baglylykda ýüze çykýar. Aýratyn hem, bu kesel kiçi ýaşly gyzjagazlarda köp gabat gelýär. Kesel dörediji bakteriýalar böwrege peşew çykaryş ulgamynda, ýagny peşew haltada, peşew çykaryjy kanalda bar bolan ýokançlaryň ýokarlaýyn, şeýle hem beýleki ýokanç ojaklaryndan ganaýlanyşyň üsti bilen aralaşyp bilýärler.

5 Aprel 2024

Saglyk

D witamininiň ähmiýeti

Ýurdumyzda hormatly Prezidentimiziň Karary bilen tassyklanan «Türkmenistanda D witamini bilen bagly öňüni alyş çärelerini ýokarlandyrmak boýunça 2023 — 2028-nji ýyllar üçin Strategiýa» esasynda köp işler durmuşa geçirilýär. Ilatyň arasynda sagdyn durmuş ýörelgelerini wagyz etmek we giňden ornaşdyrmak, D witamini bilen bagly öňüni alyş çärelerini durmuşa geçirmek wezipelerini öňde goýýan bu resminama döwletimiz tarapyndan ynsan saglygy barada giň gerimli aladalaryň edilýändiginiň aýdyň beýanydyr. D witamini bedende birnäçe funksiýany ýerine ýetirip, süňkleri we dişleri sagdyn saklamaga, immun ulgamyny, nerw ulgamyny işjeňleşdirmäge, öýken, ýürek-damar ulgamynyň işini kadalaşdyrmaga kömek edýär.

5 Aprel 2024

Saglyk

Şypaly «Farap»

Gahryman Arkadagymyzyň tagallasy bilen 2010-njy ýylyň 21-nji iýulynda täze binasy gurlup ulanylmaga berlen «Farap» şypahanasy Lebap welaýatynyň Türkmenabat şäherinden 20 kilometr uzaklykda, Amyderýanyň sag kenarynda, Goýgala obasynda ýerleşýär. Bu ajaýyp şypahana 250 orunlyk bolup, 3 gatly binadan ybarat. Şypahananyň otaglarynda raýatlaryň rahat dynç almagyny üpjün etmäge degişli ähli amatly şertler döredilen. Bu ýere gelýänler üçin arassa howada dynç alyp saglygyny berkider ýaly, tomsuna suwa düşülýän howuzlar, basketbol we woleýbol meýdançalary, sport maşklaryny ýerine ýetirmek üçin dürli görnüşli trenažýorlar bar. «Farabyň» mineral suwunyň düzüminde D.I.Mendeleýewiň periodik tablisasyndaky 32-den gowrak mikroelementleriň bardygy anyklanyldy. «Farap» şypahanasy anyklaýyş, bejeriş we mineral suw bilen bejeriş bölümlerini öz içine alýar. Şypahanada gastroenterolog, newropatolog, urolog, ginekolog, iç keseller, göz, stomatolog lukmanlary raýatlara öz ugurlary boýunça degişli maslahatlary we bejergileri berýärler.

5 Aprel 2024

Saglyk

Immuniteti ýokarlandyrmak üçin näme etmeli?

Elmydama çaganyň kesellere garşy bolan immun ulgamynyň işjeňligini güýçlendirmek we berkitmek jogapkärli wezipeleriň biridir. Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň hünärmenleri çaganyň immunitetini ýokarlandyrmak üçin oňa köptaraplaýyn çemeleşmelidigini belläp geçýärler. Immun ulgamyny berkitmek üçin, esasan-da, şu aşakdaky maslahatlardan peýdalanmaly. ◊ Çagalaryň ýaşaýan, oýnaýan otaglarynda, üýşen ýerlerinde yzygiderli arassaçylyk işlerini geçirmeli. Çygly süpürgiç bilen otaglary we çagalaryň oýnaýan oýnawaçlaryny, olaryň peýdalanýan enjamlaryny süpürmeli. Wagtal-wagtal penjireleri açyp otaglary ýelejiredip durmaly.

5 Aprel 2024

Saglyk

Sagdyn bolaýyn diýseňiz...

Ýurdumyzda 2024-nji ýylyň 22-28-nji apreli aralygynda Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň Ýewropa sebitiniň immunizasiýa hepdeliginiň çäginde keselleriň öňüni alyş sanjymlarynyň ähmiýeti barada wagyz-nesihat çäreleri geçirilýär. Öňüni alyş sanjymlary immuniteti pugtalandyryp, bedeni kesellere garşy göreşmäge, olaryň öňüni almaga ýardam edýär. Bu çäre ähli dünýä ýurtlarynda saglygy goraýyş ulgamyna ornaşdyrylandyr. ýurdumyzda Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi tarapyndan tassyklanan Keselleriň öňüni alyş sanjymlarynyň milli tertibine laýyklykda geçirilýär. Öňüni alyş sanjymlary sagdyn çagalarda geçirilýär. Sowuklap asgyrýan, üsgürýän, gyzdyrýan çagalarda ilki sowuklama garşy bejeriş geçirmek hökmany şert bolup durýar. Dowamly keseli anyklanan çagalar hem degişli hünärmenleriň gözegçiliginde bolup, olaryň bellän barlaglaryndan geçýärler. Zerur bolan ýagdaýlarda olar bejeriş alýarlar. Waksinanyň haýsydyr bir görnüşi ilkinji gezek ulanylanda onuň düzüm bölegine allergiýa dörän çagalarda şol waksinanyň nobatdaky tapgyryny geçirmezden öň ýörite derman serişdeleri bilen bejeriş geçirilýär.

5 Aprel 2024

Saglyk

«Saglygyň gadryny bilgil...»

Saglyk ähli döwürlerde-de jemgyýetçilik gymmatlygy bolupdyr. Şonuň üçinem ata-babalarymyz «Saglyk bolsa, beglik bolar» diýipdir. Häzirki wagtda adamlaryň saglygy hakyndaky alada döwletimizde esasy orunda goýulýar. Şonuň netijesinde-de adamlaryň ömür dowamlylygy uzalýar. Ýurdumyzda her ýyl saglyk bilen bagly bir aýlyk öňüni alyş işleri geçirilýär. Bu öz netijesini hem berýär. Şuňa laýyklykda Türkmenistan «Temmäki tüssesinden azat ýurt» diýlip yglan edildi. Zyýanly endiklerden daşda durmak barada akyldar şahyrymyz Magtymguly Pyragy hem «Çilim», «Çilimkeş» ýaly goşgularyny döredipdir. Şahyr «Gülen barmy?» diýen goşgusynda: «Hasta bolmaýyn, saglygyň // Ganymatyn bilen barmy?» diýmek bilen, derde ulaşman, saglygy birsydyrgyn saklamak barada alada etmegi ündeýär.

4 Aprel 2024

Saglyk

Peýdalydyr balary, söýüň mydam olary!

Dünýäde arylaryň 20 müňe golaý görnüşi bar. Bir ary bir gezekde iňňäniň ujy ýaly bal toplaýar. Muňa garamazdan, käbir ary sürüsi her günde bir kilograma barabar bal ýygnap bilýär. Balarylar öň gonan gülüni ýadynda saklap, ikinji gezek oňa gonmaýar. Olar adamlaryň ýüz keşbini-de ýadynda saklaýarlar. Her ýylyň 20-nji maýynda Bütindünýä arylar güni bellenilip geçilýär. Gadymy döwürden bäri ary baly kesel bejermekde giňden ulanylyp gelinýär. Ary balyny gyzgyn çaýa garyp içseň, balyň peýdaly häsiýetleri azalýar. Şonuň üçinem ony mylaýym çaýa garyp içmeli. Bal çyglylyk ýokary bolan şertlerde 30 göterime çenli çyg çekip bilýär. Şonuň üçinem baly 5-10 dereje salkyn ýerde, şemal çekýän gurak howaly jaýda saklamaly.

4 Aprel 2024

Saglyk

Türkmenistan — bagtyýarlygyň diýary

Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň taýsyz tagallalary bilen raýatlarymyzyň sapaly durmuşda eşretli ýaşamaklary üçin döredilýän giň mümkinçilikler ýurdumyzy sagdyn we bagtyýar adamlaryň ýaşaýan mekanyna öwürdi. Garaşsyzlygymyzyň ilkinji ýyllarynda Lukman Arkadagymyzyň uzak geljegi nazarlaýan çuň paýhasy, yhlasy siňen «Saglyk» Döwlet maksatnamasynyň kabul edilmegi netijesinde ýurdumyzda ynsan saglygyny goramak, bu ugurda başarjaň hünärmenleri taýýarlamak babatda amala aşyrylan işler dünýä nusgalykdyr.

4 Aprel 2024

Saglyk

Bütindünýä saglyk gününe bagyşlanyldy

Golaýda Mary şäherindäki 6-njy sport mekdebinde TDP-niň Mary şäher komitetiniň, Mary şäherindäki Jemagat hojalygy orta hünär okuw mekdebiniň bilelikde guramagynda “Jan saglygyň bolmaz hiç deňi-taýy” atly sport çäresi geçirildi. Çärä Mary şäherindäki Jemagat hojalygy orta hünär okuw mekdebiniň talyplary gatnaşdylar. Baýramçylyk çäresinde talyp ýaşlar sportuň kiçi futbol, woleýbol, küşt, stoluň üstünde oýnalýan tennis görnüşleri boýunça özara bäsleşdiler. Çekeleşikli we gyzgalaňly geçen bäsleşikde talyp ýaşlar öz ukyp-başarnyklaryny açyp görkezmegi başardylar. Öňdäki orunlary eýelän hem-de tapawutlanan talyp ýaşlara TDP-niň Mary şäher komiteti tarapyndan ýadygärlik sowgatlary gowşuryldy.

4 Aprel 2024

Saglyk