Ykbalyny arheologiýa baglan

Taryha şan beren ylmy açyşlar M.Ý.Massonyň we onuň ýetişdiren şägirtleriniň yhlasy bilen geçmişde yklymlary birleşdiren Beýik Ýüpek ýolunyň taryhy arheologiýa we etnografiýa taýdan çuňňur öwrenildi. Alymyň 1950-nji ýyllarda geçiren ylmy barlaglarynyň netijesinde neşir edilen «Merwden Horezme we Mawerennahra orta asyr söwda ýollary» atly makalasynda Merwden Köneürgenje barýan ýoluň ugrunda Wiza, Marduş, Ispas, Saýfana (Seng rabaty — Daşrabat), Tahyryň rabaty (Daýahatyn), Budina rabaty, Dargan, Jigerbent, Dahanşir, Sadwar, Hazarasp, Hywa, Zamahşar ýaly iri şäherlerdir kerwensaraý-rabatlar, şeýle hem Merwden gaýdan kerweniň Garagum sährasynyň içi bilen Sengärabada barýan ýolunyň bolandygy baradaky maglumatlary ilkinji bolup ylma girizdi.

Dürdäneler mekany

«Köneürgenç binalarynyň beýikligi we üýtgeşik owadanlygy bilen şöhrat gazanyp, dabarasy kerwen ýollary bilen dünýä ýaýran ussalaryň şäheri bolupdyr» diýip, Gahryman Arkadagymyz «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabynda belleýär. Özüniň gülläp ösen döwürlerinde dünýä jahankeşdelerini haýrana goýan bu mekan, üstünden ýüzlerçe wakalary geçirendigine garamazdan, sadranç ýaly bolup, ilki başky çeperçiligini, asyl nusgasyny saklap otyr. Ol bu gün bütindünýä mirasynyň bir bölegi bolmak bilen, ýerli we dünýä jahankeşdeleriniň gelim-gidimli ýerine öwrüldi.

Gadymy jaňlar

Diýarymyzyň taryhyny, milli mirasyny, taryhy ýadygärliklerini öwrenmekde hem-de taryhy gymmatlyklarymyzy dünýä ýaýmakda, jemgyýetiň aň-bilim kuwwatyny artdyrmakda muzeýleriň goşandy uludyr. Medeni mirashana hasaplanylýan muzeýlerimizde gazuw-agtaryş işleri netijesinde ýurdumyzyň gadymy ýadygärliklerinden tapylan taryhy tapyndylar milli gymmatlyk hökmünde aýawly saklanylýar, abatlanylýar we öwrenilýär. Bu taryhy gymmatlyklary synlan her bir adam türkmen halkynyň dünýä medeniýetine uly goşant goşandygyna doly göz ýetirýär. Türkmenistanyň Milli «Ak bugdaý» muzeýinde hem ata Watanymyzyň taryhyna, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertlerine degişli bolan gymmatly tapyndylaryň uly topary saklanylýar. Muzeýde sergilenen gadymy jaňlar taryhda halkymyz tarapyndan olaryň giň gerimde ulanylandygy barada habar berýär. Bu täsin görnüşli jaňlar we olaryň atlandyrylyşy barada gadymy sözlüklerde hem aýdylýar. Ata-babalarymyz ir döwürde Beýik Ýüpek ýolunyň ugry bilen gatnan söwda kerwenlerinde jaňlary örän köp ulanypdyr. Olary tegelek görnüşde, ýagny içi açyk, aşak tarapy boş şekilde demirden ýuka hem-de galyň görnüşde ýasapdyrlar. Jaňlar köp görnüşli bolupdyr. Türkmen jaňlary juda ir döwürlerden bäri belli bolup, geçmişde olar durmuşyň dürli maksatlarynda giňden ulanylypdyr. Kerwe

Şöhratly taryhyň täze sahypalary

Hormatly Prezidentimiziň Karary bilen Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen Türkmenistanyň çägindäki taryhy-medeni ýadygärliklerde 2018 — 2021-nji ýyllarda gazuw-agtaryş işlerini geçirmegiň we medeni mirasy ylmy esasda öwrenmegiň hem-de wagyz etmegiň Döwlet maksatnamasy üstünlikli ýerine ýetirildi. Şu mynasybetli Türkmenistanyň Medeniýet ministrliginiň Taryhy we medeni ýadygärlikleri goramak, öwrenmek hem-de rejelemek baradaky milli müdirliginiň başlygy Muhammetdurdy Mämmedow bilen söhbetdeş bolduk. — Muhammet Annaýewiç, degişli Döwlet maksatnamasynyň üstünlikli ýerine ýetirilmegi medeni mirasy ylmy esasda öwrenmekde hem-de wagyz etmekde täze gözýetimleri açandyr diýip umyt edýäris.

Ykbalyny arheologiýa baglan

Çuň mazmunly nazaryýet Arheologiýa we etnografiýa ylmynyň düýbüniň tutulmagy taryhy-medeni ýadygärlikleri asylky durkunda gorap saklamak boýunça toplumlaýyn işleriň alnyp barylmagyna giň ýol açýar. Ylmy taýdan çuňňur nazary bilimi we amaly-usuly taýýarlygy talap edýän bu işiň agyr ýüki, has takygy, Orta Aziýa arheologiýasynyň düýbüni tutmak M.Ý.Massonyň egnine düşýär.

Gowaga siňen taryh

«Ýekegowak» ýurdumyzyň günortasynda, Tagtabazar şäherçesini gallap oturan Garabil belentliginiň gap böwründe ýerleşýär. Gowagyň näbelli ussalar tarapyndan 1500 — 2000 ýyl mundan ozal gurlandygy hakynda çaklamalar bar. Aşakdan synlanyňda, gowagy saýgarmak kyn. Bu bolsa onuň ýaşaýyş howpsuzlygyny üpjün etmek maksady bilen gurlandygyny görkezýär. Gowagyň girelgesi uçut gaýada ýerleşýär. Şol döwürler oňa diňe ýa-ha aşakdan dik merdiwanlar bilen ýa-da ýokardan ýüpden sallanyp baryp bolupdyr. Bu sebitde şeýle gowaklaryň 200-e golaýynyň bardygy çaklanylýar. Häzirki wagtda olaryň 20-den gowragy hasaba alnypdyr.

Ykbalyny arheologiýa baglan

Bagtyýarlyga beslenen döwrümizde Gahryman Arkadagymyzyň tassyklan «Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen Türkmenistanyň çägindäki taryhy-medeni ýadygärliklerde 2018 — 2021-nji ýyllarda gazuw-agtaryş işlerini geçirmegiň we medeni mirasy ylmy esasda öwrenmegiň hem-de wagyz etmegiň Döwlet maksatnamasyna» laýyklykda, ýurdumyzda ýerleşýän taryhy-medeni we arheologiýa ýadygärliklerinde ylmy-barlag, gazuw-agtaryş, berkidiş-rejeleýiş, etnografiýa-gözleg işleri gyzgalaňly alnyp barylýar. Ýüze çykarylýan arheologik tapyndylaryň kömegi bilen hem-de etnografiýa barlaglarynyň netijesinde taryhy-medeni mirasymyzyň henize çenli mälim bolmadyk syrly sahypalary açylýar. Türkmen alymlarynyň Ahal welaýatynyň Kaka etrabynyň çäginde ýerleşýän Abiwerd taryhy-medeni goraghanasynyň çäklerinde ýerleşýän ýadygärlikde gazuw-agtaryş işleriniň güýzki möwsüminiň dowamynda «Simap küýzejigi» diýlip atlandyrylýan keramiki gaplaryň ençemesini ýüze çykarmaklary hem munuň aýdyň subutnamasydyr. Akademik M.Ý.Masson şeýle gaplaryň aýry-aýry nusgalarynyň Merkezi Aziýanyň käbir sebitlerinde tapylandygyny hem-de olaryň simaby saklamak üçin giňden ulanylandygyny ylmy taýdan esaslandyrdy. Bagtyýarlyk döwrümizde belli alymyň XX asyryň ortalarynda öňe süren bu ylmy nazaryýetine laýyklykda, Abiwerd

Halypa mugallym hem alym

Hormatly Prezidentimiz her bir işde halypa-şägirt ýoluny dikeldip, örän sogaply iş etdi. Munuň şeýledigine biz öz işimizde, durmuşymyzda göz ýetirýäris. S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk uniwersitetiniň mugallymy, fizika-matematika ylymlarynyň kandidaty Gurbanmyrat Gurbanmyradow hem şeýle halypalaryň biridi. Ol daşyndan göräýmäge diýseň özerkli, özgeleriň pikirine känbir gulak gabartmaýan adamdyr diýdirse-de, hakykatda, örän ýumşak häsiýetlidi. Birine gatyrganyp, bir gezegem sesini gataldan ýeri ýokdy. Gurbanmyrat aga zähmet ýoluna 1977-nji ýylda, Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetini tamamlandan soň, Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Fizika-tehniki institutynyň astrofizika laboratoriýasynda uly tejribeçi wezipesinde başlap, 1996-njy ýyla çenli bu institutyň şol wagt täze döredilen “Asman ýagtylanmasy» laboratoriýasynda ylmyň dürli basgançaklarynda işleýär. Inžener, uly inžener, kiçi ylmy işgär, uly ylmy işgär, 1994 — 1996-njy ýyllarda “Asman” atly ylmy-önümçilik merkezinde direktoryň ylmy işler boýunça orunbasary wezipesinde işlemegi Gurbanmyrat aganyň ylym bilen dowamly meşgullanandygyny, bu ýyllarda-da kämilleşendigini, uly tejribe toplandygyny subut edýär.

Döwletliligiň edebi kökleri

Berkarar döwletiň bagtyýarlyk döwründe milli Liderimiziň taýsyz tagallalary bilen türkmen halkyny dünýä tanatmakda, ýurdumyzyň at-abraýyny dabaralandyrmakda uly işleri bitiren taryhy şahsyýetlerimiz hatyralanylyp, olaryň atlaryny ebedileşdirmek asylly däbe öwrüldi. Taryhda uly yz galdyran şeýle şahsyýetlerimiziň biri-de asly baharly türkmenlerden bolan Muhammet Baýram han Türkmendir. XVI asyrda Mogol imperiýasynyň dörän döwründe türkmenler ýurdumyzyň çäklerinde we onuň sebitlerinden daşarda döwlet gurupdyrlar. Baýram han bolsa ata Watanymyzdan uzakda ýaşan we halkyny meşhur eden türkmenleriň biri hökmünde tanalypdyr. Bu barada taryhy çeşmelerde gymmatly maglumatlar saklanyp galypdyr. Hindistanyň Deli şäherindäki uniwersitetiň professory Ram Kişori Pandiniň «Muhammet Baýram han Türkmeniň ömri we edermenlikleri» atly işinde: «Başga serdarlaryň hiç biri-de batyrlykda, döwleti dolandyrmak ussatlygynda, alymlykda, edebiýaty oňat bilmekde we söweş tejribesinde Baýram han bilen bäsleşip biljek däldi, çünki ol türkmendi» diýip belläpdir.

Han­la­r ha­ny