"Türkmeniň ýüpek ýoly" gazeti

Esaslandyryjysy: "Türkmendemirýollary" agentligi
Salgysy: Aşgabat şäheri, Arçabil şaýoly 162-nji jaýy
Telefon belgileri: 94-27-68

Gazeti PDF görnüşinde ýükläp almak

Habarlar

Parfiýanyň mirasy

Halkymyzyň müňýyllyklardan gözbaş alýan şöhratly taryhy we baý milli mirasy bar. Parasatly ata-babalarymyzdan galan bu gymmatly miras biziň milli buýsanjymyzdyr. Halkymyzyň beýik ogullarynyň, merdana, gaýduwsyz gerçekleriniň harby mirasyny öwrenmek we wagyz etmek biziň jana-jan borjumyzdyr. Şu jähetden, dünýäniň harby sungatynda öçmejek yz galdyran Parfiýa döwletiniň mirasy hem düýpli öwrenilmegine garaşýar. Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyz «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly eseriniň I kitabynda: «Parfiýa döwleti parlar, dahlar, massagetler, türkmen halkynyň ata-babalarynyň beýleki kowumlarynyň konfederasiýasy tarapyndan döredilendir. Ol Beýik Ýüpek ýolunyň esasy ugurlarynyň tabynlygyny eline almagy maksat edinen Gadymy Rimiň kuwwatly bäsdeşine öwrülýär» diýip, anyk taryhy maglumaty beýan edýär.

2 Mart 2023

Taryh

Şahymerdan Murgap jülgesinde

Gadymy Murgap derýasynyň adynyň gelip çykyşy barada dürli çaklamalar, pikirler bar. «Ab» — suw, ýöne «mur» ýa-da «murg» sözlerini garynja bilen-de, guş bilen-de baglanyşdyrýarlar. Bu derýanyň ýerli halkyň dilinde «Egrije» diýlip atlandyrylýandygyny, belki, köpler bilýän hem däldir. Bu ady, megerem, Tagtabazardaky Düldül ahyr obasynyň adamlary ýa-da Murgabyň sag kenarynda ýokary belentlikde ýerleşýän Şahymerdan babanyň aramgähine zyýarata gelýänler dakandyrlar. Gözbaşyny Pamir daglaryndan alyp gaýdýan Murgap derýasynyň umumy uzynlygy 978 kilometr bolup, onuň 530 kilometri Türkmenistanyň çägine düşýär. Bu derýanyň 3 sany goşandy bar. Olaryň ilkinjisi Owganystanyň çägindäki, Türkmenistan bilen serhede golaýdaky Kaýsar derýasy. Tagtabazar etrabynyň çäginde bolsa Murgaba Kaşan we Guşgy derýalary goşulýarlar.

27 Fewral 2023

Taryh

«Illeri bar diňli-diňli...»

Hormatly Prezidentimiz Ministrler Kabinetiniň şu ýylyň 10-njy fewralynda geçirilen giňişleýin mejlisinde gadymy medeni mirasy düýpli öwrenmek, gorap saklamak we dünýä ýaýmak boýunça alnyp barylýan işleri dowam etmegiň möhümdigine ünsi çekip, taryhy-medeni ýadygärlikleri abat saklamak, öwrenmek, dikeltmek hem-de bu ugurda içerki halkara syýahatçylygy ösdürmek boýunça degişli çäreleri görmegiň wajypdygyny aýratyn nygtady. Şu jähetden, merdana ata-babalarymyzyň taryhy-medeni ýadygärliklere siňdiren beýik binagärlik sungatyna degişli maglumatlary öwrenip, nazary barlaglary geçirmek, döwrebap barlag usullaryny ulanmak bilen, täze pikirleri öňe sürmek, ýaş nesilleri pederlerimize ygrarly edip terbiýelemek iňňän zerur iş bolup durýar. Diňler milli binagärlik sungatynyň şanly nusgalarynyň biridir. Diýarymyzyň dürli künjeklerinde ýerleşýän arheologiýa ýadygärlikleriniň uzaklardan seleňläp görünýän diňlerinde biygtyýar nazarymyz eglenýär. Bu täsin gurluşly desgalar, göýä, şöhratly taryhymyzyň asyrlardan gelýän ýaňyna meňzeýär.

25 Fewral 2023

Taryh

Atçylygyň gadymy merkezi

Gadymy Marguş döwleti dünýäniň geografik kartasynda aýratyn orny tutýar. Bu ýerden tapylan gadymy tapyndylar ýaşaýjylaryň biziň eýýamymyzdan öňki III müňýyllygyň ahyrynda dünýäde ilkinji bolup diýen ýaly atlary eldekileşdirendikleri baradaky maglumatlara esas döredýär. Münülýän atlaryň Gadymy Marguş ýurdunda belli bolandygyna tapylan arkasy eýerli atyň daşdan ýasalan keşbi hem şaýatlyk edýär. Elbetde, munuň özi Merkezi Aziýada münülýän atlaryň bolandygy hakynda iň irki subutnamalaryň biridir we Gadymy Gündogarda atçylygyň ösüşiniň taryhy üçin iňňän wajyp ähmiýete eýedir. Irki maglumatlardan mälim bolşy ýaly, Türkmenistanyň çäklerinde atlary biziň eýýamymyzdan öň VI müňýyllykda köpeldipdirler. Gadymy döwrüň adamlary atlara arabalary tirkäpdirler. Şol sebäpli atlary köpeltmek Ýakyn Gündogarda we Ýewropada giňden ýaýbaňlanypdyr. Meşhur türkmen atlary Kiçi Aziýadan Urartu we Müsüre, ondan bolsa Gresiýa we Rime çenli ýaýrapdyr. Olar aç-suwsuz uzak aralyga çapyp bilipdirler. Türkmenler has irki döwürlerde hem öz atlary barada aýdymlary, rowaýatlary, nakyllary döredipdirler.

22 Fewral 2023

Taryh

Şöhratly taryhymyzyň şuglasy

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz: «Ga­raş­syz Di­ýa­ry­my­zyň Merw, Nu­saý, Ür­genç, Aby­werd, Sa­rahs, De­his­tan ýa­ly ga­dy­my şä­her­le­ri il­kin­ji ylym­la­ryň we bi­lim­le­riň, me­de­ni­ýet­le­riň hem-de sun­gat­la­ryň gül­läp ösen mer­kez­le­ri hök­mün­de dün­ýä meş­hur bo­lup­dyr. Tä­ze ta­ry­hy dö­wür­de mil­li ýö­rel­ge­le­ri­mi­zi da­ba­ra­lan­dyr­mak, oka­mak, öw­ren­mek, zäh­met çek­mek, eziz Wa­ta­ny­my­zyň şan-şöh­ra­ty­ny dün­ýä ýaý­mak bi­ziň esa­sy mak­sa­dy­myz­dyr» di­ýip belleýär. Şu parasatly sözlerden görnüşi ýaly, ýur­du­my­zy tä­ze be­lent­lik­le­re ýe­tir­me­giň esa­sy sü­tün­le­riniň bi­ri ylym ul­ga­my­ny has-da kä­mil­leş­dir­mek bolup durýar. Ta­ry­hyň äh­li dö­wür­le­rin­de Türk­me­nis­tan­da ylym gül­läp ösüp­dir. Türk­men yl­my­nyň ta­ry­hy türk­men hal­ky­nyň eme­le ge­liş ýag­da­ýy bi­len sep­le­şip, ol özü­niň göz­ba­şy­ny ga­dy­my dö­wür­ler­den alyp gaýd­ýar. Adam­lar ga­dy­my dö­wür­ler­de ys­sy, gu­rak ho­wa şert­le­rin­de, esa­san, der­ýa­la­ryň ke­nar ýa­ka­la­ryn­da ýa­şap­dyr­lar we der­ýa­la­ryň joş­ma­gy­nyň, sil gel­me­gi­niň se­bäp­le­ri­ni öw­re­nip, te­bi­gy ha­dy­sa­la­ra yzy­gi­der­li gö­zeg­çi­lik edip­dir­ler. Bu ýag­daý ola­ryň aý-ýyl se­ne­na­ma­sy­ny iş­läp düz­me­gi­ne ýar­dam edip­dir. Dür­li köşk­le­ri, ýol­la­ry gur­mak, eke­ran­çy­lyk ýer­le­ri­ni öl­çe­mek ýa­ly ho­ja­lyk ala­da­la­ry ma­te­ma­ti­ka­nyň, fi­zi­ka­nyň,

14 Fewral 2023

Taryh

Öý işi nädip döredi?!

Eziz çagalar, «Öý işi nädip we kim tarapyndan döredildikä?» diýip oýlanyp gördüňizmi?! Geliň, onuň taryhy bilen tanyş bolalyň! Sapakda geçilýän temalar, esasan, düşündirmekden ybarat bolup, ol soňra berkitmegi talap edýär. Irki döwürlerde okuwçylar diňe sapak wagty her dersiň aýratynlygyna görä ony diňläp gyzyklanypdyrlar. Elbetde, her öwrenilmeli tema ýerine düşenden soňra täzesine geçilýär. Ýöne bilim derejesini barlamak we bahalandyrmak temanyň ýatda galyjylygy bilen bagly bolupdyr. Bu hem öz gezeginde kynçylygy ýüze çykarypdyr. Bu soragdan çözgüt tapmak üçin dürli usullar ýüze çykypdyr.

14 Fewral 2023

Taryh

Şöh­rat­ly ta­ry­hy­my­za buý­sanç

Sä­her bi­len pen­ji­rä­ni açyp, tö­we­re­ge seredersiň we­lin, kö­çe ug­run­da­ky ba­şy Gök di­re­ýän, ak mer­me­re bes­le­nen bi­na­la­ry, aja­ýyp gö­zel­lik­le­ri gör­mek bol­ýar. Yn­ha, üm­mül­mez säh­ra­syn­dan baş­lap, çeş­me­li­dir de­re­li dag­la­ry, ýa­şyl beg­res aty­nan düz­le­ri, jo­şup-jo­şup ak­ýan bol suw­ly der­ýa­la­ry diý­jek­mi... ju­da kän. Olar adam­za­dyň bar­mak bü­küp sa­naý­jak­la­ryn­dan örän köp­dür. Jen­ne­ti me­kan diý­le­ni-dä. On­soň bu me­kan­da ýa­şa­ýan hal­kyň ta­ry­hy şöh­rat­ly, şu gü­ni buý­sanç­ly, gel­je­gi röw­şen­dir. Ta­ryh — syr­ly dün­ýä. Onuň sa­hap­la­ryn­da ata Wa­ta­ny­myz ha­kyn­da ha­ky­ka­ta öw­rü­len ni­çe­me ha­ky­da­lar bar. Öz top­ra­gyň, Di­ýa­ryň ha­kyn­da­ky gür­rüň­ler, ta­kyk mag­lu­mat­lar her bir yn­san üçin buý­sanç hem-de köp mer­te­be bol­sa ge­rek. Soň­ky ýyl­lar­da ýur­du­my­zyň ta­ry­hy­nyň, ar­heo­lo­gi­ýa­sy­nyň we et­no­lo­gi­ýa­sy­nyň me­se­le­le­ri­ni tä­ze esas­da düýp­li hem-de çuň­ňur öw­ren­mek mak­sa­dy bi­len köp iş­ler ama­la aşy­ryl­dy. Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň bu ugur­da­ky giň ge­rim­li baş­lan­gyç­la­ry hä­zir­ki wagt­da my­na­syp do­wam et­di­ri­lip, hal­ky­my­zyň baý me­de­ni mi­ra­sy­ny çuň­ňur öw­ren­mä­ge, go­rap sak­la­ma­ga we wa­gyz et­mä­ge döw­let sy­ýa­sa­ty­nyň mö­hüm ugur­la­ry­nyň bi­ri hök­mün­de aý­ra­tyn äh­mi­ýe­te eýe bol­ýar. Ga­dy­my ýa­dy­gär­lik­le­ri­miz­de gi­ňiş­

12 Fewral 2023

Taryh

Galalar — şöhratly taryhyň beýany

Diýarymyzyň çar künjeginde ýaýylyp ýatan giňişliklerde sudur bolup, uzaklardan magallaklap görünýän galalarda biygtyýar nazaryň eglenýär. Hemmelere elýeterli bolan internetiň kömegi bilen emeli hemradan düşürilen suratlary synlap, gadymy galalaryň arheologik yzlarynyň täsinligine haýran galýarsyň. Guşuçar belentlikden synlanyňda bolsa, gadymy derýalardyr bol suwly çeşme-çaýlaryň kenarlarynda, sähra giňişliklerinde, takyrlaryň, dag ulgamlarynyň aralarynda aýyl-saýyl görünýän, merjen däneleri ýaly seteran düzülen galalaryň binagärlik galyndylary Beýik Ýüpek ýolunyň biri-biri bilen baglanyşýan gadymy şahalarynyň hereketini göz öňüňde janlandyrýar. Şeýle täsin, taryhyň gatlarynda ata-babalarymyzyň ümmülmez pähim-parasadyny siňdirip kemala getiren baý gurluşyk tejribeleriniň aýratynlyklaryny ýaş nesillerimize ýetirmek biziň borjumyzdyr. Aslynda, «gala» arap sözi bolup, yslam dinini kabul etmegi bilen, gadymy pederlerimiziň öňden ulanyp gelýän «gorgan» (goralýan manydaky «gor» sözünden we at ýasaýjy «an» goşulmasyndan ybarat) diýen sözüň ornuny tutýar. Ýeri gelende aýtsak, bu gadymy söz «kurgan» görnüşinde rus we beýleki käbir Ýewropa dillerine hem geçipdir. Türk dilçisi Zeki Eýuboglunyň düşündirişi ýaly, «gala» — «töweregi palçyk, daş ýa kerpiç diwar bilen berk gurşalan ýurt, kent, daşyna berkitme aýlanan öý, oba, ýer» diýmegi aňladýar. Şoňa görä-de, «gala» sözi ýer-ýu

11 Fewral 2023

Taryh

Taryha sarpa

15-nji ýanwarda Hormatly il ýaşulusy Gahryman Arkadagymyzyň Ahal welaýatynyň merkezi şäheriniň gurluşygy boýunça alnyp barylýan işler bilen tanyşlygynyň dowamynda Arkadag şäherinde gurulmagy meýilleşdirilen baş metjidiň binagärlik toplumyna dahylly bolan çyzgylary synlap, onuň ýanynda medresäniň gurulmagynyň hem maksadalaýyk boljakdygyny aýtmagy bagtyýar watandaşlarymyzyň köňül arzuwyny ganatlandyrdy. Çünki türkmen halky öz milli däp-dessurlaryny, medeni gymmatlyklaryny asyrlarboýy saklap we gorap gelýär. Taryhy maglumatlarda bellenilmegine görä, IX asyrdan başlap türkmen topragy yslam dünýäsiniň ylym we edebiýat äleminiň merkezi hasaplanypdyr. Horasan welaýaty hemişe ylmyň gülüstany bolup, onuň ähli ýerlerinde: Nusaýda, Abiwertde, Sarahsda we Merwiň çäklerindäki dürli şäherlerde, hatda onuň daş etraplarynda-da adamlaryň arasynda meşhur alymlar köp bolup, ylmy we medeni merkezleriň arasynda Merw şäheriniň öz aýratynlygy bolupdyr. Merw şäheriniň täsiri bilen Horasanyň başga şäherleri hem yslam medeniýetiniň ösüşinde esasy orunlara eýe bolupdyr. Merw Horasanyň esasy şäheri we ylmyň iň joşgunly merkezi hasaplanýar. Onuň kitaphanalarynyň Gündogar alymlaryny we filosoflaryny kitap bilen üpjün etmekde uly orny bolupdyr.

10 Fewral 2023

Taryh

Taryhdan söz açýan daşlar

Gadymy türki ýazgylary bilen baglanyşykly ýazuw ýadygärlikleri häzirki Russiýanyň, Mongoliýanyň, Hytaýyň, Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň we biziň ýurdumyzyň çäklerinde duş gelýär. Olaryň ýörite işlenip taýýarlanan daşlara — «beňgutaşlara» (gadymy türki dilde beňgu taş — baky daş), adaty tebigy daşlara — «bitiktaşlara» (gadymy türki dilde bitig taş — «ýazgyly daş»), şeýle-de teňňeleriň, gap-gaçlaryň ýüzüne ýazylanlary häzirki günlere çenli saklanypdyr. Emma agajyň, pergamentiň, ýüpek matalaryň, kagyzyň ýüzüne ýazylanlarynyň aglabasy diýen ýaly ýitip gidipdir. Nusaý galasyndan tapylan küýze bölekleriniň 2700-e golaýyndan ýazgylaryň tapylmagy Gadymy Parfiýa döwletiniň hat-ýazuwy barada pikir ýöretmäge mümkinçilik döretdi. Taryhy tapyndylar 5-6 müň ýyl mundan ozal hem ata-babalarymyzyň ekerançylyk kalendarynyň bolandygyny görkezdi. Zenan heýkeljigine ýazylan şeýle kalendarlar Tejen derýasynyň aşak akymyndaky «Göksüri» sebitinden tapyldy. Ol Merkezi Aziýanyň çäginden tapylan iň gadymy kalendardyr. Orhon, Gündogar Türküstan, Ýeniseý, Talas we Altaý ýadygärliklerinde duş gelýän ýazgylarda umumylyk bolsa-da, olaryň käbirinde gadymy etnoslaryň dialektlerine mahsus tapawutlary görmek bolýar. Olaryň arasynda orhon-oguz dillerini bellibir derejede gadymy türki halklaryň edebi dili hökmünde häsiýetlendirmek bolar.

9 Fewral 2023

Taryh

Mirasa sarpa — geçmişe hormat

7-nji fewralda Türkmenistanyň Döwlet medeniýet merkeziniň Döwlet muzeýinde «Muzeý gymmatlyklaryny rejelemek işi: dünýä tejribesi we ýetilen sepgitler» ady bilen brifing-maslahat geçirildi. Oňa ABŞ-nyň Türkmenistandaky ilçihanasynyň işgärleri, daşary ýurtly alymlar, Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň alymlary, muzeý işgärleri, talyp ýaşlar we köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri gatnaşdy. Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň Türkmenistandaky ilçihanasy tarapyndan «Medeni mirasy gorap saklamak baradaky ilçiniň gaznasy» atly maksatnamanyň çäklerinde  2022-nji ýyl üçin  bäsleşik yglan edilipdi. Maslahatyň dowamynda  şol bäsleşikde ýeňiji bolan Türkmenistanyň Döwlet medeniýet merkeziniň Döwlet muzeýi tarapyndan hödürlenen «Gadymy Merw» Döwlet arheologik ýadygärliginden tapylan V asyra degişli bolan Buddanyň heýkeliniň kelle böleginiň parçalaryny gorap saklamak we ony dikeltmek üçin 3D skaner we beýleki enjamlar bilen doly öwrenmek işleriniň alnyp barlyşy hakynda giň gerimli çykyşlar diňlenildi. Buddany şekillendirýän monumental gadymy heýkel üç bölekden ybarat bolup, bu gymmatlygy öwrenmek işi 1960 ― 1978-nji ýyllarda akademik Mihail Massonyň ýolbaşçylygynda Günorta-Türkmenistan arheologik toplumlaýyn ekspedisiýasy tarapyndan amala aşyryldy.

8 Fewral 2023

Taryh

«Ulug Dehistan görüner...”

Hormatly Prezidentimiz türkmen halkynyň gojaman taryhyň dowamynda toplan tejribesini, gadymy ýadygärliklerini Berkarar döwletimiziň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň talaplaryna laýyklykda ylmy taýdan we hemmetaraplaýyn öwrenmegiň örän wajyp, gaýragoýulmasyz meseleleriň biridigini nygtaýar. Gadymy ýadygärlikleriň biri Dehistan ýadygärlikler toplumy bolup, ol giňden öwrenilýän ýadygärlikleriň hataryna girýär. Alym Arkadagymyz «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabynda: «Dehistanyň üstünden köp ýüzýyllyklaryň dowamynda kerwenler geçipdir. Şonuň üçinem, ol ýerde kerwensaraýlaryň köp gurlandygy geň ýagdaý däldir» diýip ýazýar.

8 Fewral 2023

Taryh

Akgoýunly döwletiniň ýaş hökümdary

Türkmen halkynyň Milli Lideri: «Döwletimiziň esaslarynyň mundan beýläk-de pugtalanmagy, kämil jemgyýetiň kemala gelmegi üçin ak ýürekli, Watana wepaly, ýokary düşünjeli, ruhubelent, öz borjuna düşünýän nesil terbiýeläp ýetişdirmek biziň borjumyzdyr» diýip, kämil jemgyýeti kemala getirmegiň zerurdygyny nygtaýar. Kämil jemgyýet kämil şahsyýetiň kemala gelmegi bilen utgaşyklydyr. Kämil şahsyýetiň kemala gelmeginde onuň ýaşlykda alýan edep-terbiýesine uly orun degişlidir. Munuň şeýledigi taryhymyzda uly yz galdyran şahsyýetleriň jogapkärli wezipeleri ýaşlykda ýerine ýetirendiklerinden görünýär. Taryhda yz goýan, şöhratly işleri bitiren şol ýaşlar biziň üçin görelde mekdebidir. Biziň gadymy we baý taryhymyzda türkmen ogullary Türkmenistanyň häzirki çäginiň daşynda birnäçe döwletleri esaslandyrypdyrlar hem-de dolandyrypdyrlar. Şolaryň biri orta asyrlarda asly Oguz han neslinden bolan baýyndyrlaryň esaslandyran Akgoýunly döwletidir. Bu döwletiň hökümdarlary özleriniň bitiren işleri bilen diňe türkmen halkynyň däl, eýsem, dünýä halklarynyň taryhynda hem uly yz galdyran şahsyýetler bolupdyr. Şolaryň biri, Akgoýunly döwletiniň meşhur hökümdary Uzyn Hasanyň (1453 — 1478) ogly Ýakup begdir. Ýakup beg 1478-nji ýyldan 1490-njy ýyla çenli 12 ýyl Akgoýunly döwletini dolandyrypdyr. Ýakup begiň 27 ýaşynda aradan çykandygy barada maglumata esaslanyp, onuň 15 ýaşda tagta geçendigini aýtmak bolar.

7 Fewral 2023

Taryh

Türkmen halkynyň baky synmaz sütünleri

Türkmenistanyň Prezidenti Serdar BERDIMUHAMEDOW: — Meniň baş maksadym Garaşsyzlygymyzyň we Bitaraplygymyzyň esaslaryny has-da berkidip, ýurdumyzy beýik geljegimize tarap ynamly öňe alyp barmakdan ybaratdyr.

5 Fewral 2023

Taryh

Minaralar — binagärligiň göwher täji

Milli Liderimiziň tagallalary bilen Ahal welaýatynyň Arkadag şäherinde ýurdumyzyň ähli welaýatlarynyň hem-de Aşgabat şäheriniň ýaşulularynyň gatnaşmagynda sähetli anna güni gurluşygyna badalga berlen welaýatyň baş metjidiniň taslamasynda minaralaryň dördüsiniň göz öňünde tutulmagy bagtyýar watandaşlarymyzyň kalplaryna aýratyn buýsanç çaýdy. Täze metjidiň boýy 114 metre ýetýän minaralary binagärlik sungatynyň bu ugurdaky naýbaşy nusgalarynyň biri bolar. Bu minaralarda ýokary tizlikli liftleriň, dürli dolandyryş, şol sanda ýörite duşuşyklarydyr gepleşikleri geçirmäge niýetlenen otaglaryň, olaryň biriniň 97 metr belentliginde syn ediş meýdançasynyň bolmagy bu täsin desganyň sebitde ilkinji gezek gurulýan «akylly» şäheriň ruhy nyşanyna öwrülmegine esas berer. Ylmy maglumatlarda minaranyň iň irki nusgasynyň Muhammet pygamberiň howlusynyň mukaddes Käbe tarapyndaky burçunda beýikligi haýatdan biraz ýokary çykýan, basgançakly inedördül desga görnüşinde belli azançy Bilal Hebeşi tarapyndan gurlandygy ýazylýar. Yslamyň taryhynda ilkinji azançy bolan Bilalyň minaradan çar ýana ýaýran, ýakymly hem akgynly owaza ulaşyp ýaň salýan sesiniň başga dine uýýanlaryň hem yslamy kabul etmegine çagyryş bolandygy aýandyr. Şu jähetden, «minara» sözüniň arapçadan terjime edilende, «çar ýana ýaýraýan nur» diýilmegine-de ähmiýet bermegimiz zerur. Bu barada XI asyrda ýaşan beýik türkmen etnog

2 Fewral 2023

Taryh

Ismim düşdi ilden-ile...

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyň parasatly baştutanlygynda edebi mirasy dünýä edebiýatynyň altyn hazynasyna giren Magtymguly Pyragynyň ömür-döredijiligini, pelsepewi, ahlak pikirlerini, şahyrana çeperçilik ussatlygyny öwrenmekde düýpli işler alnyp barylýar. Magtymguly Pyragynyň edebi mirasynyň Ýewropa neşirlerine aralaşmagyna ilkinji bolup badalga beren polýak alymy Aleksandr Leonardowiç Hodzko-Boreýko hasap edilýär. 1804 — 1891-nji ýyllarda ýaşap geçen bu meşhur magtymgulyşynas alym Horasan, Hazar etraplarynda 1830 — 1837-nji ýyllarda rus diplomatiýasynda işlän döwründe Magtymguly Pyragy, türkmen medeniýeti, halklaryň durmuş etnografiýasy, Gündogar edebiýaty barada köpsanly taryhy gymmatlyklary toplaýar we olar 1842-nji ýylda Londonda iňlis dilinde «Meşhur şygryýetden parçalar» ady bilen kitap görnüşinde neşir edilýär. Professor Aleksandr Leonardowiç Hodzko-Boreýko bu kitabynda Magtymguly Pyragynyň 3 sany şygrynyň terjimesini, terjimehalyny, ykbaly baradaky halk kyssalary ýerleşdirmek bilen, ilkinji bolup Ýewropa okyjylaryny türkmen şahyry bilen tanyşdyrýar.

1 Fewral 2023

Taryh

Žül Werniň gahrymanlary türkmen topragynda

Fransuz ýazyjysy Žül Werniň (1828-1905) baryp mundan ýüz otuz ýyldan gowrak öň türkmen halkynyň durmuşy bilen bagly maglumatlary fransuz we beýleki günbatar halklarynyň okyjylaryna tanyşdyrmakdaky hyzmatlary türkmen-fransuz edebi gatnaşyklarynyň taryhynda aýratyn orun eýeleýär. Fransuz edebiýatynda başdangeçirmeler we hyýaly romanlaryň esasyny goýan ussat Žül Werniň «Klodius Bombarnak» romany fantastiki, ýagny hyýaly mazmuna eýe bolup, onda «XIX asyr» gazetiniň žurnalisti Klodius Bombarnagyň Hazar deňziniň kenaryndaky Uzynadadan başlanýan we türkmen topragynyň çäginden geçýän Zakaspi demir ýoly boýunça syýahaty suratlandyrylýar.

30 Ýanwar 2023

Taryh

Bö­ten­dag — ro­wa­ýat­la­ryň mes­ge­ni

Sa­ry­ga­myş kö­lün­den 20 ki­lo­metr çe­me­si gün­do­gar­da Bö­ten­dag be­lent­li­gi se­leň­läp otyr. Gü­nor­ta­dan se­re­de­niň­de Bö­ten­dag Üst­ýurt gy­ry bi­len bir ul­ga­ma bir­leş­ýän hem bol­sa, ol öz­ba­şy­na dag be­lent­li­gi bo­lup dur­ýar. Uzak­dan se­ret­seň, Bö­ten­dag be­lent­li­gi­ni tu­tuş­ly­gy­na syn­la­mak müm­kin. Onuň gü­nor­ta burçy has be­lent bo­lup, ol uzak­lar­dan se­leň­läp gö­rün­ýär. Bir­ne­me go­laý­la­nyň­dan soň­ra onuň be­lent burçundaky ýa­dy­gär­lik­ler hem me­se-mä­lim saý­gard­ýar. Onuň üs­tün­de Yb­ra­ýym Ed­hem ýa­dy­gär­lik­ler top­lu­my ýer­leş­ýär. Bö­ten­da­gyň edil gap­da­lyn­dan Amy­der­ýa­nyň Sa­ry­ga­m­şa gu­ýan bir şa­ha­sy bo­lan Der­ýa­ly­gyň kö­ne ha­na­sy geç­ýär. Der­ýa­lyk Bö­ten­da­gyň de­mir­ga­zyk-gün­do­ga­ryn­dan ge­lip, onuň gü­nor­ta­syn­dan Sa­ry­ga­m­şa ta­rap ugur al­ýar. Bö­ten­dag be­lent­li­gi­niň tö­we­re­gin­de ga­dy­my ýa­şaý­şyň yz­la­ry sak­la­nyp ga­lyp­dyr. Giň düz­lük­de ga­dy­my atyz-çil­le­riň, ýap­la­ryň yz­la­ry hä­zi­rem bil­dir­ýär. Ýer­li ilat ta­ra­pyn­dan Ak­ga­la diý­lip at­lan­dy­ryl­ýan, yl­my çeş­me­ler­de Adak ady bi­len gel­ýän ga­dy­my ga­la­nyň ha­ra­ba­sy Bö­ten­da­gyň ete­gin­de ýer­leş­ýär. Bö­ten­da­gyň gün­do­gar gar­şy­syn­da, Der­ýa­ly­gyň çep ke­na­ryn­da ýe­ne bir ga­la bo­lup, ýer­li ilat ony hem Ak­ga­la di­ýip at­lan­dyr­ýar.

29 Ýanwar 2023

Taryh

Mert ýigidiň medetkäri

Türkmen halky birä atyny, birde ýaragyny hiç bir kesekä ynanmandyr. Bir wagtlar duşmanlardan goranmak üçin ýasalan ýaraglar bu günki gün türkmeniň taryhda ýeňil bolmadyk ýaşaýşynyň subutnamasy hökmünde öýojaklarymyzda apalanyp saklanýar. Üstünden müňýyllyklaryň aşandygyna garamazdan adam eliniň döreden bu ajaýyplyklarynyň arzysy hiç wagt kemelmeýär. Baglar ondan alar taglym, leşgeri sapsap durarHer salanda zülpükaryn, artar ýigidiniň höwesi

27 Ýanwar 2023

Taryh

Ga­dy­my Kö­şi oba­sy­nyň ta­ry­hy

Köpetdagy etekläp oturan gadymy Köşi obasynyň döreýiş taryhy alyslardan gözbaş alýar. Bu obanyň dörän wagty anyk belli bolmasa-da, il arasynda obanyň döreýşi we onuň ilkinji ýaşaýjylary bilen bagly birnäçe gyzykly gürrüňler häli-häzirler hem aýdylyp gelinýär. Köşi obasynyň adynyň näme many aňladýandygy, nähili gelip çykandygy hakynda ylymda birnäçe çaklamalar bar. Muňa garamazdan, dilçi alym S.Atanyýazowyň toponimik sözlüginde taryhçy alym M.Ý. Massona salgylanmak bilen, Köşiniň etimalogiýasynyň heniz doly anyklanmandygyny belläp geçýär.

27 Ýanwar 2023

Taryh