"Rysgal" gazeti

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi
Salgysy: Aşgabat şäheri, A.Nyýazow şaýoly, 174
Telefon belgileri:21-23-57

Habarlar

«Müň parasat, müň many, köňülleriň çyragy — pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» atly bäsleşige

Arzuwlanan zamana Berkarar ýurt isläp geçdi jahandan,Arzuwlan zamanyň geldi, Pyragy!Arzuwladyň dünyäň bagtly geljegin,Arzuwlan zamanyň geldi, Pyragy!

«Müň parasat, müň many, köňülleriň çyragy — pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» atly bäsleşige

Durmuş kerwensaraýy (hekaýa) «Hajygowşandan Buhara kerwen gidýärmişin» diýen habary eşiden Magtymguly Nyýazsalyh mollanyň ýanyna bardy:

Ak melekler ýa-da ruhy sedalar (duýgular, pikirler, liriki miniatýuralar)

* * * Ykbalyň külpetli, synagly öwrümlerinde aljyraňňylyga düşüp, pikirleriňde dagynyklyga uçrasaň, durmuş ýollarynda azaşyp, daglaryň dumanly, menzilleriň gümanly görünmegi mümkin. Şonuň üçinem mydama pikirleriňi anyk, dürs, aýdyň saklamaly, dünýägaraýşyňy ýollaryňa şöhle saçar ýaly, ähli pursatlarda ýalkymly şugla öwürmeli. Pikirleriňde hem duýgularyňda çarkandaga düşen deý büdremeli däl. Pähimsizlik edip, ýoluňy ýitirmeli däl. Durmuşdaky başagaýlyklaryň ilki bilen pikirleriňde başlanýandygyny ýatdan çykarmaly däl. Şonuň üçinem ykbalyňy gülletmek üçin, ilki bilen pikirleriňi gülletmeli. Bu ýagdaý örän çylşyrymly hem örän ýönekeý durmuş logikasydyr.

Ýiten kitabyň sahypalary (hekaýa)

Kerwen Düşünýärin, wagt diýilýäni durmuşyň gadyryny bilýän adam üçin şeýle gymmatly zat, ýöne her niçik-de bolsa size: «Wagtymy biderek geçirdim» diýdirmejek bolaryn. Ynha, girişde-de size kerwen hakynda kelam-agyz aýdyp bermekçi bolýaryn. Men size kerwen hakynda bilýänje zatlarymy gürrüň bereýin.

Hak ýarandyr asyl ýoly yzlana

Adama asyl, aňry, teý-ýerlik zerurdyr. Pederlerini ýatlap, ene-atany sylamak, aýamak, sarpalamak, apalamak — nesillere parz. Şu gymmatlyklara ýürek goýýan oňalman, kemal tapman bilmez. Atalaryň pähiminden, eneleriň mährinden Gahryman Arkadagymyz, Arkadagly Gahryman Serdarymyz ýaly asyllydan agramly, edermenden edepli, saýhallydan salyhatly, güýçlüden gaýratly, gujurlydan gudratly Ogullar döreýär. Il-gününe, Watana wepaly ol gerçekler dünýäniň bakylygyna, müdimiligine, synmazlygyna söýedirler, söýgetdirler. Ogul atasyna, aslyna meňzese ýagşy. Gahryman Arkadagymyz, Arkadagly Gahryman Serdarymyz hakyky watançy ynsan Mälikguly Berdimuhamedowyň göreldesine, ýol-ýörelgesine eýerip, şu belent derejelere ýetdi. Mälikguly aganyň ömür ýoly biziň ählimiz üçin hem nusgalyk göreldedir, eýýamlara ýörelgedir. Gahryman Arkadagymyzyň mähriban pederlerini, kyblagählerini hatyralap ýazan eserleri — “Älem içre at gezer”, “Döwlet guşy” romanlarydyr “Mert ýigitler gaýrat üçin dogulýar”, “Enä tagzym — mukaddeslige tazgym” atly kitaplarydyr «Atamyň» atly goşgusy hem şol nusgalyk mekdebiň, perzendiň öz pederlerine, ene-atasyna bolan beýik söýgüsiniň beýanydyr. Şol eserler ylhamyň gözi-gönezligi bolup, her birimize ruhy ganat berýär.

Ylham ýaýlasy

Pyragy Oýandym ir säher, atdy ak daňy,Gelip dur gulagma şygyrlaň ýaňy,Diýýän Meňli gyzyň eýjejik meňi,Seň dünýäňde ömür salyň, Pyragy!

Magtymguly we Abdyrahman Jamy

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe taryhymyzy, edebiýatymyzy, däp-dessurlarymyzy düýpli öwrenmek üçin giň mümkinçilikler döredilýär. Şolaryň aýdyň mysallarynyň biri hem XVIII asyryň nusgawy şahyry Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygy mynasybetli döwlet we halkara derejesinde alnyp barylýan işlerdir. Türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň başlygy Gahryman Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedow: «Bu günki gün adamzat türkmen halkynyň beýik akyldar ogly Magtymguly Pyragynyň hatyrasyny belentde tutup, beýik söz ussadynyň şygyrlaryndan egsilmez ylham, ruhy güýç alýar» diýip, akyldar şahyryň döredijiligine uly baha berýär. XVIII asyryň beýik söz ussady Magtymguly Pyragynyň döredijiliginde özünden öň ýaşap geçen görnükli şahsyýetler barada maglumatlar bar. Ol maglumatlar şahyryň alan çuňňur bilimi, sowady, ussatlaryna hem-de okan ýerlerine hormaty bilen baglydyr.

Öçmejek ýyldyz (dokumental hekaýa)

(Dowamy. Başlangyjy žurnalymyzyň 2-nji sanynda). Sungat adamy boljak bolsaň taryhy, halkyň geçmişini hökman biläýmeli. Gezmäge, görmäge, bilmäge höwesek Aman her gezek bir sebäp bilen Aşgabadyň bir künjüne gezelenje çykardy. Köşä barsa ýaşy asyrdan aşan çynarlary sypalap-sypalap görerdi. Şaglap akyp ýatan durnagöz suwa nazary düşse, «Beh, haýsy kärizden akyp gelýärkä?» diýip, içini geplederdi. «Öz ýurduň, ýaşaýan şäheriň taryhyny bilmek gyzykly. Topragyňa, Watanyňa dahylly geçmiş bilen içgin tanyşmak meger, uly zerurlykdyr». Onuň ýüreginde şeýle pikir şineläpdi.

Ykbal öwrümleri (hekaýa)

ýle wagty eşiden habaryndan soň gojanyň oturyp-turup karary bolmady. Göwnüne bolmasa, ýer goduklap hopup barýan ýalydy. Daş-töwerekde iňlär siňek ýokdy. Ýetmiş ýaşy arka atan Jumadurdy aga özüni dünýäde ýalňyz galan ýaly duýdy. Hemişe agtygy Borjak gelip, atasyny ýekelikden halas edýärdi. Olam okuwyň daşyndan göreşe gatnap başlaly bäri, kakasy-ejesi bilen deňräk gelýärdi. Ýogsam ol atasynyň ol-bu işlerine-de ýaraýardy. Biraz tapdan düşen Jumadurdy aga suwsasa-da, ýerinden turmaga ysgyn-mydary bolman ýatyrdy. Ýöne eslije wagt geçip, halys çydam käsesi dolandan soň, ýatan ýerinden kynlyk bilen turup, bir käse suw alyp içdi. Şondan soň welin, birneme nepesi durlandy. Ol özüne: «Jumadurdy, köşeş! Allatagala gerek bolsaň, salymyňy bermez. Sen entek bu jahanda-da gereksiň» diýdi-de, rahatlanyp, gazyň nurbatyny towlap ýakdy-da, çaý goýundy. Soňra çaý demläp, birsalym üstüni basyryp goýdy.

Egrigüzeriň oýunda (hekaýa)

Ogulsabyr ýeňňe adamsynyň soňky wagtda nirä ýörese uly ogluny ýanyndan galdyrman ýörmeginiň sebäbine şu gün düşünip galdy. Nurmyrat aga bu günler argyşa gitmäge taýýarlyk görýärdi. Sanasaň ýaşaýjylary bäşden kän bolsa-da, güzeriň ilersinde hatar oturan syrgyna bäşöýlüler diýilýärdi. Üç-dört ýyllykda derýa daşyp, onuň uly şahalarynyň biri hanasyndan çykdy-da, golaý ýerleri suw basdy. Akym ugrunyň töwereginde ir döwürden bäri ýaşap oturan ilatyň uly bölegi seýrek bolýan şol tebigy hadysadan soňra giň obanyň çar tarapyna dagamak bilen boldy. Gün-güzerany ekin-dikin bilen bagly bolan ilat täze ýurtlaryny-da suwdan daşda tutup bilmediler. Gözbaşy derýanyň gaýraky şahalarynyň birinden gaýdýan güzer giň hanaly esasy akym ugry oýda ýerleşip, aýagy ekinzarlyklara baryp direýärdi. Ol ýerler oturymly obanyň gaýra çetlerine degişlidi. Ýaýraw oturan obanyň bu bölegine Egrigüzeriň oýy hem diýilýärdi.

Halallyk (hekaýa)

Ataş öz ýygnan otlarynyň üstüne Jojy agalardanam mekgejöwen palajyny aldy. Mallar bu oty ylaýta-da, ýagyş-ýagmyrly günlerde diýseň işdämenlik bilen iýýärler. Şol günler olar süýdi-de kän berýärler. Ýöne Jojy aganyň özümi, ogullarymy, garaz, howlugypdyrlarmy, nädipdirlermi, palaçlarda alynmadyk mekgejöwen golçasy duşýardy. Ataşyň aýaly Jeren sap-sary altynsow däneli golçalary ýörite bir demir gaba ýygnap ugrady.

Pyhy Tagan diýlende

ýyl­gy­ra­ny­ňy duý­man gal­ýar­syň Mundan alty-ýedi asyr ozal belli fransuz satiraçysy Fransua Rable: «Sagdyn halk gülküsiz oňup bilmez» diýip belläp geçipdir. Rast aýdylan sözler. Aslynda gülkini halamaýan beri barmyka? Çagalaram şonuň yşkynda, ulularam.

Edebiýata bagyşlanan ömür

Osman Ödäýew diýilse türkmen edebiýatynda öz zehini, başarnygy, ýürekdeşligi bilen yz goýan ussat ýazyjy göz öňüňde janlanýar. Ol hemmeler bilen mähribandy, mylaýym gürleşerdi. Bu bolsa onuň adamkärçiliginiň belentligindendi. 1977-nji ýylda «Sowet edebiýaty» (häzirki «Garagum») žurnalynyň baş redaktory Kerim Gurbannepesow: «Döredijilik meýdanyna aralaşsaň gowy bolar» diýip, meni korrektorlyga işe kabul edipdi. Osman bolsa 1979-njy ýylda şol wagtky «Türkmenistan kommunisti» žurnalynda korrektor bolup işe başlapdy. Ikimizem korrektor bolup işleýänimiz üçin, gabat gelse maňa degşerdi:

Ylhamly dünýäniň bendiwany

Dag säherleriniň zynaty bolup şuglalanýan nurly Güni ençe gezek ak arzuwlary bilen garşylan ýigidiň kalbyndaky duýgudyr oýlary ony ýygy-ýygydan galama ýapyşmaga, köňlünde şinelän pikirlerini kagyza geçirmäge mejbur edýärdi. Çagalykdan saýlanyp, jahyllyga ýeten uçurlary Seýitgulynyň serine şygyrmy, kyssamy, garaz, dür dänesi deýin öz-özünden akyp gaýdýan pikirler gelip başlady. Ýigit özüniň ykbalynyň galama baglananyny duýdy, özem ýazmasa, kalbyny egismese, ýaşap bilmejekdigine anyk göz ýetirdi. Şonuň üçinem mährem käbesine, eziz kyblasyna žurnalist bolmak isleginiň bardygyny çekine-çekine mälim etdi. Ene-atasy ilkibada bu oslagsyz pikire erk beren ogullaryna näme diýjegini bilmän, kürtdürip duranam bolsalar, mydama elinden kagyzdyr galam düşmeýän jigerbendiniň hyýaly bilen bir hörpden gopup başladylar. Şeýlelikde, 1960-njy ýylda Balkan welaýatynyň Magtymguly etrabynyň Hojagala obasynda dünýä inen Seýitguly Geldiýew 1978-nji ýylda obasyndaky 11-nji orta mekdebi tamamlap, şol ýyl Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň rus filologiýasy fakultetine okuwa girýär we 1981-nji ýylda okuwyny Moskwa şäherindäki M. Lomonosow adyndaky döwlet uniwersitetiniň žurnalistika fakultetinde dowam etdirýär. 1984-nji ýylda ady agzalan ýokary okuw mekdebini üstünlikli tamamlap, žurnalist hünärini ele alýar. Şondan bäri ýurdumyzyň milli teleradioýaýlymlarynda, gazet-žurnallarynyň redaksiýa

Gülküde gülüň ysy bar

Hezreti Magtymguly «Aýyň ýagşysyn» diýen goşgusynda: Aklyň bolsa,               abyraýly kişiniň,Ýamanyn örtübän,               ýaýyň ýagşysyn —

Şahyrana setirlerdäki miras

Magtymguly Pyragynyň hut özüniň «Magtymguly sözüm gysga, şerhi köp» diýşi ýaly, onuň şygyrlaryny okanyňda akyldar şahyryň okumyş adam bolandygyna göz ýetirip bolýar. Beýik söz ussady Magtymguly Pyragy şygyrlaryna türkmeniň milli häsiýetini siňdirenligini görmek bolýar. Bu barada türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň halk döredijiliginden sünnäläp, okyjylara serpaý ýapan «Paýhas çeşmesi» diýen kitapda şeýle beýan edilýär: «Nakyllaryň many örüsi, ýerine ýetirýän hyzmaty giň, şonuň üçin hem şahyrlar öz eserlerinde olara has köp ýüzlenýär. Köpmanyly, ýokary mazmunly nakyllar ähli döwürlerde akyldarlaryň, çeper söz sungaty bilen iş salşan beýik söz ussatlarynyň hemişe üns merkezinde bolupdyr. Ýusup Balasagunly, Ahmet Ýognakly, Nowaýy, Fuzuly, Andalyp, Azady, Magtymguly, Gaýyby, Şeýdaýy, Magrupy, Şabende, Seýdi, Zelili, Kemine, Mollanepes, Mätäji, Misgingylyç ýaly söz ussatlary ertekilerden we rowaýatlardan, nakyllardan we parasatly sözlerden döredijilikli peýdalanyp ajaýyp miras döredipdirler». Şol nukdaýnazardan seredip, Magtymguly Pyragynyň «Jan içinde» diýen şygryna ser salyp, manysyny tiresimiz geldi. Bu şygryň her bir bendinde taryhy wakalar, tymsaldyr rowaýatlar öz beýanyny tapypdyr. Şygryň başyny akyldar şahyr şeýle başlaýar:

Hakyda siňen ýatlamalar

Suratda: (öňdäki hatarda sagdan çepe) Nurgeldi Çakanow, ­Ogsoltan Güjiýewa (häzirki familiýasy Myradowa), Pyhy Tagan, Hydyr Derýaýew, Nurgözel Gozlyýewa, Ogulsoltan Kuwwadowa (häzirki familiýasy Geldimämmedowa), (yzky hatarda sagdan çepe) Durdymuhammet Halmyradow, Amangeldi Amanow, Italmaz Nuryýew, N. Soltanmämmedow, Nazly Tuwakgylyjow, Anna Gurtgeldiýew, Döwletmyrat Nuryýew, Meret Bakyýew. 1970-nji ýylyň oktýabr aýynda Balkanabat şäherindäki (öňki Nebitdag) 13-nji orta mekdepde ýaş ýazyjy-şahyrlaryň döredijilik duşuşygy geçirilipdi. Oňa halypa ýazyjylardan Hydyr Derýaýew, şol wagtky Türkmenistanyň Ýazyjylar birleşiginiň edebi konsultanty, şahyr Anna Gurtgeldiýew we tanymal şahyr Italmaz Nuryýew dagy gatnaşypdylar. Olar edebiýat, görnükli halypalar hem-de ýaşlaryň döredijiligi hakda täsirli söhbetler edipdiler. Ýaş ýazyjy-şahyrlaryň edebiýat, çeper döredijilik babatdaky sowallaryna jogap beripdiler. Halypa şahyrlaryň okap beren şygyrlary uly höwes bilen diňlenilipdi.

Şygyr ussahanasy

Şygyr çeper edebiýatyň ajaýyp görnüşleriniň biridir. Ol şahyrdan doga zehinliligi, aňrybaş ussatlygy talap edýär. Eger-de şahyryň zehinlilik derejesi pes, ussatlygy telper bolsa, onda ol şygyr dünýäsini baýlaşdyrjak, okanlaryň akylyny haýran etjek kämil eserleri döredip bilmeýär. Elbetde, şygyr ýazmak bilen meşgullanmaga islendik kişiniň haky bardyr. Ýöne öz ýazan zadynyň näderejededigini bilmek üşügi welin, hemmelere berilmändir. Käbir ussat şahyrlar öz täze ýazan şygryna «oňuşmazça däl», «orta tap», «oňat», «aňrybaş oňat» diýlen ülňülere laýyklykda dessine baha kesmegi başarypdyr. Belli rus şahyry A. Puşkinde hem şeýle başarnygyň bolandygyny, ondan miras galan golýazmalaryň gyralaryna eden joşgunly bellikleri tassyklaýar. Ýazyp oturan goşgusyny soňlan dessine onuň ajaýypdygyny aňşyryp başaran şahyr özüne özi buýsanmak bilen «Aý, berekella Puşkin! Zaluwatjyk diýsänim! Sen zor!» diýip, golýazmanyň gyrasyna ýüzugra ýazypdyr.

Halypa-şägirtlik ruhy gymmatlygymyzdyr

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzda türkmen jemgyýetiniň ruhy galkynyşyny, halkymyzyň, ýaş nesillerimiziň ruhy kämilligini üpjün etmekde gymmatly eserleri döreden akyldarlarymyzyň atlary şöhratlandyrylýar. Beýikleriň hatarynda nusgawy şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň hatyrasy belent tutulýar hem-de akyldaryň halypalyk mekdebine eýerilýär. Türkmen halkynyň milli däp-dessurlarynyň biri-de halypa-şägirt gatnaşyklarydyr.Hünärli bolmak we hünäriňe ussatlyk derejesinde erk edip bilmek barada ata-babalarymyz: «Ýüz hünäri çala bilenden, bir hünäri doly bil», «Hünäri öwren-de, ýigren», «Öwrenmek bir hünär, öwretmek iki hünär», «Ylymsyza hünär ýok, hünärsize guwanç ýok» diýen nakyllary döredipdirler. «Halypa görmedikden halypa çykmaz», «Ussatdan ussat dörär» ýaly pähimleri döreden pederlerimiz ylma, sungata, haýsy-da bolsa bir işe örküni baglamagy maksat edinen adama «Halypa görmän, pirden pata alman, bu käre baş goşma!» diýip, maslahat beripdirler. Olar şägirtleriň bilmeýänlerini halypasyndan soramagyň möhümdigini «Sorap öwrenen alym, soramadyk özüne zalym» diýen pähimiň üsti bilen öwredipdirler.

Perzentleriň ýürek buýsanjy

Seýrandyr, reýhandyr, heýjandyr daşyň,Dik bolsun aň bezän akylly başyň.Kesgidini bermen ýaşajak ýaşyň,Ýüzleň güzerinde ýüzgül, kakam jan! Abraýydyr asylly, aňyrly yzyň,Ineriňde, didäm, kuwwaty dyzyň,Eşitseň, diň salsaň gyzlaryň ýüregiŞeýdaýy bagyňda bilbil, kakam jan!