"Güneş" žurnaly

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-61-68, 38-61-70, 38-61-59
Email: gunesh_tm@sanly.tm

Makalalar

Çaga kalbynyň owazy

Pasyllar Gyş geldi, aklyk bezedi, Älemi, belendi-pesi. Ýaz gelende güller açan Tebigat geýdi begresi.

Şäherli myhman (Hekaýa)

Şäherli garyndaşlarynyň oguljyklary Şöhrady-da alyp, myhmançylyga gelmekleri Sährajyk bilen jigilerini örän begendirdi. Çagalar hezil edip oýnadylar. Şöhratjyk üçin oba durmuşy diýseň gyzyklydy. Dodaklary salpy, haýbatly düýeleri, şahlary burum-burum gaharjaň goçy, gölejigini gabanyp, golaýyna goýbermeýän ala sygry, hatda petekesini gaýşardyp, towuklary gorap ýören gopbamsy horazy gören Şöhratjygyň birbada sussy basylan ýaly boldy. Sährajyk oňa saklaýan öý haýwanlarynyň içinde iň gaharjaňy şol gopbamsy gyzyl horazdygyny gürrüň berdi. Beýlekileri bilen basym dostlaşyp bolýandygyny aýtdy. Şöhratjyk bolsa: «Be, ullakan haýwanlardan gorkman, men indi şu horazdan gorkmalymykam?! Sähra meni aldaýan bolaýmasa» diýip, pikir etdi. Şol pikir bilen hem Sährajyga özüniň bu gopbam horazdan birjik-de gorkmaýandygyny subut etmek üçin herekete geçdi. Ol özüne göwni ýetýän şol gyzyl horazy gorkuzmak üçin amatly pursat gözledi. Myhman oglanjyk hemmeleriň içerde güýmenýän wagtynda howla çykdy-da, şol horazy tutup, Sährajygyň öňünde: «Şumy siziň gaharjaň horazyňyz?!» diýmek maksady bilen, gyzyl horazy kowalap ugrady. Horaz birbada gaçmaga hyýallananam bolsa, birden aýak çekdi-de, Şöhratjygyň garşysyna geçdi. Iki garşydaş bir-biri bilen ýüzbe-ýüz boldy. Birdenem, gorkunç sesi bi

Jigime

Säher tur-da, jigim jan,Irki maşklaryňy et.Diýipdirler danalar:«Herekete — bereket». Gowy ýuw el-ýüzüňi,Kemi galmasyn hijem.Arassa sakla dişiň,Agyry gelmez, bilseň.

Täze ýyl arzuwlary (Bolan waka)

Täze ýyl örän şowhunly baýramçylyklaryň biri. Täze ýyla ähli adamlar, esasan-da, biz — çagalar her ýyl sabyrsyzlyk bilen garaşýarys. Täze ýylda ýagşy niýet bilen edilen arzuwlar hasyl bolýar. Bu hakda enem maňa: «Balam, «Täze ýyl» sözünde ýyly mähir, gudrat bardyr. Çünki her çalyşýan ýyl özüniň bagty bilen gelermişin. Bu baýramçylyk —sowgatlar baýramçylygydyr. Ol çagalary begendirmegi halaýar. Täze ýyl güni çyn ýürekden islän zatlaryňy, arzuwlaryňy hata ýazyp, Täze ýyl arçasyndan asyp goýsaň, onda olar hökman hasyl bolar» diýdi. Enem meniň üçin iň mähriban ynsan. Onuň aýdyp berýän gyzykly gürrüňlerini diňlemek maňa diýseň ýakymly. Ähli aýdan zatlaryny hem ýatda saklamaga çalyşýaryn.

Täze hat (Hekaýa)

Jerenjik Aýazbaba sargan sowgadyna gününi sanap garaşypdy. Şol sebäpli hem Jerenjik bu gün säher bilen oýanyp, ejesiniň ýanyna ylgady. Ejesi Maral gelneje baýramçylyk saçagy üçin dürli tagamlary bişirip başlapdy. Gyzjagazyna gözi düşen ejesi: — Näme beýle ir turduň, balam? Entek ir-ä, ýatybermeli ekeniň-dä — diýdi.

Goraghanadaky sapak (Hekaýa)

Hemişeki ýaly okuwdan gelşine, ylgap gapydan giren Ahmet öýde kakasynyň kimdir biri bilen gürleşýän sesini eşidip, biraz diňşirgendi. «Beh, öz-ä tanyş ses. Kakam kim bilen gürleşýärkä?» diýip, içini gepletdi. Birdenem tebigaty öwreniş dersinden okadýan Myrat mugallymdyr öýdüp, ziňkildäp gitdi. «Eý-waý, indi näderkäm?! Myrat mugallym meniň ikiligim barada kakama aýtmaga öýe geläýipdir» diýip, öz otagyna tarap ýöneldi. Ahmetjik mugallym gidýänçä öz otagynda ümsüm oturdy, emma ýerinden turanda, hälki ýere oklan ýantorbasyna büdräp ýykylmagy jaýyň içindäkileriň ünsüni özüne çekdi. Gapydan kakasynyň seredip durandygyna gözi düşeninden Ahmet tisginip gitdi. Kakasy:

Gar hakynda täsinlikler

Başga planetalarda-da gar barmy? Hawa, beýleki planetalarda hem gar bardyr. Mysal üçin, Neptun planetasynyň hemrasy Tritonda ol köp mukdarda ýagýar. Ol düzümi boýunça Ýeriň ýüzüne düşýän gardan birazajyk tapawutlanýar. Ol ýerdäki gülgüne reňkli garyň düzümi suwdan, kömürturşy gazyndan we azotdan ybaratdyr.

— Bilgirje, eskimoslara hemişelik aýazly sebitlerde ýaşamak nädip başardýarka?!

— Eskimoslar Grenlandiýada, Kanadada, Alýaskada we Çukotka ýarym adasynda ýaşaýan millet bolup, olar demirgazygyň çapgyn aýazly howasynda ýaşamaga uýgunlaşandyrlar. Ýer ýüzünde eskimoslaryň sany 170 müňden köp däldir. Olaryň egin-eşikleri demirgazygyň aýazyna çydam etmek üçin sugunyň we beýleki owadan sütükli haýwanlaryň derisinden tikilýär. Aýaklaryna bolsa deriden tikilen ädikleri geýýärler. Mundan başga-da, eskimoslar sowukdan goranmak üçin endamyna aýynyň hem-de düwleniň ýagyny, ýüzlerine bolsa balyk ýagyny çalýarlar.

Haýwanat dünýäsi: gyş endikleri

Paslyň çalyşmagy bilen, howanyň ýylylyk derejesi hem peselip başlaýar. Bu döwürde tebigatyň köp görnüşli haýwanat dünýäsine-de gozgalaň aralaşýar. Janly-jandarlar özleriniň gyş endiklerini berjaý etmäge başlaýarlar. Olaryň köpüsi ýyly ýurtlara göç etse, ençeme görnüşleri aýazly günleri ýyljajyk «ýatakhanalarynda» uklap geçirýärler. Haýwanlaryň käbir görnüşleriniň bedeninde bolup geçýän üýtgeşmeler, ýagny ýag gatlagynyň galňamagy, sütüginiň ösmegi, per hem tüý örtüginiň galňamagy ýaly ýagdaýlar olaryň sowukdan goranmagyna ýardam edýär.

Sen tapmaça çözýärmiň?

Tapmaça çözmek boş wagtyňy gyzykly geçirmegiňe ýardam edýär. Ondan başga-da, tapmaça çözmekligiň ähmiýetli taraplary köpdür. Has takygy, edil fiziki türgenleşikde adam bedenindäki myşsalaryň ösüşi ýaly, tapmaçalar hem aň-beýni ulgamynyň kämilleşmegini, ýatkeşligiňi has-da gowulandyrýar. Eger adam çylşyrymly meseleleri çözmek bilen beýnisini yzygiderli türgenleşdirýän bolsa, onuň aň işjeňligi öňküsinden has ýokarlanyp başlaýar. Tapmaça çözmek hem edil şol usula görä, beýni üçin ýerine ýetirilýän maşk kysmy bir hereketdir. Bedenterbiýe maşklaryndaky her hereketiň belli bir beden agzasyna täsir edişi ýaly, dürli görnüşli tapmaçalar hem beýniniň dürlüçe böleklerini ösdürmäge ýardam edýär. Mysal üçin, «Towşanjyga käşiri almaga kömek et!» diýen ýaly labirintli tapmaçalar giňişlikde ugur kesgitlemegi öwredip, nätanyş şäherlerde ýa-da sähradyr tokaýda azaşmazlygy öwredip biler. Galyberse-de, şeýle tapmaçalar kiçijik çagalaryň barmaklarynyň işjeňligini artdyrýar.

Baky nebisjeň (Türkmen halk ertekisi)

Bir bar eken, bir ýok eken, gadym zamanda bir çopanyň bäş sany ogly bar eken. Bu oglanlaryň dördüsi çopanyň özi ýaly elaçyk, göwnaçyk ýigit bolup ýetişipdir. Olaryň bäşinjisi bolsa husyt, nebsiniň ugrunda hallan atyp ýören ýigit bolup çykypdyr. Onuň gylygyndan heder eden çopan: «Doganlaryna bir kösti ýetmesin» diýip, ony ur-tut öýeripdir-de, öýüni aýrypdyr. Bu oglanyň ady Baky eken. Baky atasynyň beren dört sany dowarynyň sanyny bir ýylda on bäşe, iki ýylda otuza, bäş ýylda ýüze ýetiripdir. Onuň küýi-köçesi baýlyk toplamak bolupdyr. Il ýaly ne iýipdir, ne-de geýipdir. Şeýdip, elli ýaşa ýetende, bäş süri goýnuň eýesi bolupdyr. Il-gün her kimiň gylygyna görä lakam goýýar. Bakynyň adynyň yzyna hem ol entek otuz ýaşyna ýetmänkä, «nebisjeň» diýen lakamy tirkäpdirler.

Syrly gar (Ýapon halk ertekisi)

Gadym döwürde bir daglyk ýerde garypja oba bar eken. Golaýdaky dagda üç ýyl owalky atylan wulkanyň Göge sowran külleri zerarly, obanyň ekin meýdanlary hasyl bermez hala gelipdir. Bir gezek bu oba açlykdan taby gaçan bir jahankeşde gelipdir, emma oba adamlarynyň onuň bilen azygyny paýlaşmaga ýagdaýy ýok eken. Açlykdan surnugan jahankeşde ahyrynda obanyň çetinde özünden gidip ýykylypdyr. Şol ýerden geçip barýan garryja aýal jahankeşdäni öýüne getirip, oňa odur-budur hödür edipdir. Ýöne ýekeje lukma az bolup, öý bikesi myhmany ýene biraz naharlamak isläpdir. Şeýlelikde, garry aýal goňşusy Şoýanyň ekininden turp köwläpdir-de, ondan turp şiresini taýýarlap, myhmanyna hezzet edipdir.

Ýeňişler gutly bolsun!

Birnäçe halkara we döwlet derejesindäki ýaryşlaryň, şol sanda baky Bitaraplygymyzyň şanly 25 ýyllyk baýramy mynasybetli geçirilen tennis boýunça Türkmenistanyň açyk çempionatynyň ýeňijisi, Aşgabat şäherindäki daşary ýurt diline ýöriteleşdirilen 7-nji orta mekdebiň göreldeli okuwçysy Bahar Toýmyradowany tennis janköýerleri gowy tanaýarlar. Sportuň özüneçekiji dünýäsine körpelikden göwün beren Baharyň üstünliklerine žurnalyň okyjylary hem 2014-nji ýyldan bäri belet. Ýedi ýyla golaý mundan öň, Malaýziýanyň Selangor, Perlis we Pinang ştatlarynda geçirilen halkara tennis ýaryşlarynda tennisiň ýekelikde oýnalýan görnüşi boýunça ilkinji uly ýeňişlerini we medallaryny gazandy. Şondan bäri döwlet derejesindäki ýaryşlardan başga-da, Türkiýe, Taýland, Şri-Lanka, Täze Zelandiýa, Gyrgyzystan, Özbegistan ýaly döwletlerde geçirilen halkara tennis ýaryşlarynda adyny tanadan türgenimiz bu gün öz janköýerlerini täze-täze üstünlikleri bilen begendirýär.

Küştçi gyzyň üstünligi

Küşt oýny iň gadymy hem-de dünýäde meşhur oýunlaryň biridir. Adamyň aňyny we pikirlenişini kämilleşdirýän bu oýun bilen uly ýaşly adamlar hem, çagalar hem uly gyzyklanma bilen meşgullanýarlar. Ýurdumyzda hereket edýän küşt mekdepleriniň ýetişdirýän ökde küştçüleriniň sany gün-günden artýar. Žurnalymyzyň şu sanynda tanyşdyrjak türgenimiz hem şolaryň biri — Ogulsuraý Baýrambaýewa. 2003-nji ýylda Aşgabat şäherinde eneden doglan körpeje Ogulsuraý çagalar bagyna gatnaýan döwründe şaşka boýunça bäsleşiklere gatnaşyp, öz ukybyny açyp başlaýar. Gyzynyň şaşka oýnuna höweslidigine göz ýetiren ejesi alty ýaşyna ýeten Ogulsuraýy ilkinji gezek küşt we şaşka mekdebine äkidýär. Bu ýerde tejribeli tälimçi Serdarguly Baýramsähedowyň tälim bermeginde gyzjagaz küşt oýnunyň dürli tärleri, inçe syrlary bilen tanyşýar. Sportuň bu görnüşine gün geçdikçe ökdeleýän Ogulsuraý mekdep, şäher, soňra bolsa döwlet derejesindäki ýaryşlarda baýrakly orunlara mynasyp bolýar.

Sungatda taplanýan zehin

Mähriban çagalar, siz «Nejep oglan» dessany barada nämeler bilýärsiňiz? Belki, ony okansyňyz, ol boýunça sahnalaşdyrylan oýna tomaşa edensiňiz. Dessanyň wakalary göz öňüňize gelýändir. Oýnuň gahrymanlary ýadyňyza düşdümi? Mümkin, dessan barada ýene-de bilmek isleýänsiňiz. Oguz han adyndaky «Türkmenfilm» birleşiginde «Nejep oglan» çeper filmi surata düşürildi. Dessan boýunça filmiň edebi esasyny Türkmenistanyň halk ýazyjysy Gowşutgeldi Daňatarow ýazdy. Filmiň režissýory Wepa Işangulyýew, operatory Nurmuhammet Borjakow, suratkeşi Baýram Patyşagulyýew, kompozitory Türkmenistanyň at gazanan artisti Omar Igamow hem-de filmiň gurnaýjysy Allamyrat Kerimow. Tomaşaçylar tarapyndan gyzgyn garşylanan bu filmi teleýaýlym arkaly köpiňiz görensiňiz. Filmde Nejebiň keşbinde Türkmenistanyň Döwlet medeniýet merkeziniň Mukamlar köşgüniň milli saz gurallary orkestriniň artisti, solisti Söhbet Annamyradow, Nejebiň çagalyk keşbinde deň-duşuňyz Mekan Amanow surata düşdi. Kino sungatymyzyň täze zehinleriniň ýüze çykmagy, olaryň başlangyç ädimlerde şowly çykyşlary bilen tanalmaklary, milli sungatymyzyň ösmegi, bu ugurdan ýaşlar üçin döredilýän mümkinçilikleriň netijesidir. Ýaşajyk kino artistimiz bilen ýakyndan tanyşdyrmagy makul bildik.

Gözelligiň gözleginde

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýaş nesilleriň sagdyn hem erkana ösüp ulalmaklary, göreldeli okamaklary we dürli ugurlar boýunça zehindir başarnyklaryny ösdürmekleri üçin giň mümkinçilikler döredilendir. Şeýle mümkinçilikleriň netijesinde ylham-zehininden gözellik döredýän jigilerimiziň biri-de Aşgabat şäherindäki 53-nji orta mekdebiň 7-nji synp okuwçysy Şanazar Eminowdyr. Žurnalymyzyň şu sahypasynda Şanazaryň çeken suratlarynyň käbiri bilen tanyş edýäris.

«Ogar-ogar» oýny

Köpçülik bolup oýun oýnamak boş wagtyňa many gatýar, kyn pursatlarda çykalga tapmagy öwredýär, akyl-paýhasyňy, güýjüňi artdyrýar, daşarky täsirlere duýgurlygyňy çaltlandyrýar. Oýunlar hereketiň adama mahsus bolan özbaşdak görnüşi bolup, jemgyýetiň ösüş taryhynyň dowamynda ýyldan-ýyla kämilleşip gelýär. Şeýle oýunlaryň biri hem «Ogar-ogar» oýnudyr. Bu oýun hereketli oýunlaryň hataryna girmek bilen, 7-10 ýaşly çagalaryň arasynda oýnalýar. Bu oýunda oýunçylaryň sany on, on bäş, ýigrimi töwerek bolmaly. Oýunçylaryň içinden «goýun» we «möjek» saýlanylýar. Munuň üçin çagalaryň içinden iň ekabyrragy, dogumlysy saýlanýar. Galan oýunçylaryň hemmesi «goýun» bolýar. Goýunlar biri-biriniň guşagyndan (arka tarapyndan) tutup, çopanyň arkasynda hatara durýarlar. Ýagny hatara duranlaryň iň öňünde durany çopan bolýar, hatar bolsa goýun sürüsi. Çopanyň öňünde durup, yzyndaky goýunlary aljak bolup garawullaýan bolsa möjekdir.

Şirmaýy darak

Daragyň nämedigini bilmeýän ýokdur. Metaldan, tagtadan, dürli polimer önümlerinden ýasalan daraklar bize tanyş. Biz olary her gün saçymyzy daramak üçin ulanýarys, emma «Şirmaýy darak» diýen sözi eşiden hem bolsak, onuň nämedigini anyk göz öňüne getirip bilmeýäris. Ýogsam, edebiýat sapagynda öwredilen, Mollanepes şahyryň aýdyma öwrülen meşhur goşgusyndaky «Şirmaýy darakyňdan» diýen jümleden habarymyz hem bar. Şirmaýy daragyň nähili darakdygy dogrusynda oýlanyp gördüňizmi?! Mälim bolşy ýaly, geçmişde metaldan, polimerden ýasalan daraklar bolmandyr. Seýrek ýagdaýlarda kümüşden, misden ýasalan daraklar bar hem bolsa köplenç, kerkaw, tut, erik ýaly gaty agaçlardan, şirmaýydan ýasalypdyr.

Tapmaçalar

1) Ol otagyň içinde, otag onuň içinde. 2) Şekere meňzär, tagamy ýok, Gökde gaýar, ganaty ýok.

Ýalňytmaçlar

Ilerden gelýän bir topar garaman garaloňk gara garga. Gaýradan gelýän bir topar garaman garaloňk gara garga. Indi sen şu ýerde meniň bilen garaman garaloňk gargalaşsaňam garaman garaloňk gargalaşarsyň, garaman garaloňk gargalaşmasaňam, garaman garaloňk gargalaşarsyň. Şeýdip, ikisi şol ýerde garaman garaloňk gargalaşyp başladylar. * * *