HABARLAR

Sagdyn ýaşaýşyň çeşmesi

Mälim bolşy ýaly, geçen asyryň ortalaryndan soňra dünýäde ekologik meseleler ýitileşip başlady. Häzirki wagtda olar bütin adamzadyň öňünde onuň geljegi üçin çözülmesi örän wajyp ählumumy mesele bolup durýar we dünýäniň ähli döwletleriniň tagallalarynyň birleşdirilmegini talap edýär. Çünki dünýäniň bir bölegindäki ekologik işjeňlik onuň beýleki bir künjegine öz täsirini ýetirip durýar. Ýer ýüzünde ýaşaýşyň dowam etmegi üçin iň zerur şertleriň biri atmosfera bolup, ol adamlary Gün şöhlesinden, ultramelewşe şöhlelerden ygtybarly goraýar. Atmosferanyň daşky gurşawda aýratyn ornunyň bardygy mälimdir. Adamlar dürli sebäpler bilen atmosferany hapalaýarlar, janly-jandarlara zyýanly maddalaryň üsti bilen zeper ýetirýärler. Howanyň hapalanmagy adam saglygyna, daşky gurşawa uly howp salýar. Maglumatlara görä, häzirki wagtda adamzadyň işjeňligi zerarly ýer örtüginiň 30 göterimi, ýagny 45 million inedördül kilometri zyýan çekýär. Şu ýagdaýda her ýylda 6 million gektar toprak çölleşýär, gury ýeriň 20 göterimini tutýan (3 milliard gektar), ösümlikleriň we jandarlaryň 50 göterimini özünde jemleýän tropiki tokaýlyklar ýitip ýok bolup barýar. Awtoulaglaryň tükeniksiz gazlary bilen zäherlenen gurşaw adam bedeniniň immun ýetmezçiligine se

Gülgüne agaç

Tebigat täsin ösümliklere we haýwanlara baýdyr. Şeýle täsin ösümlikleriň biri hem «gülgüne agaç» hasaplanýar. Bu agaç kösükliler maşgalasynyň, dalbergiýa urugyna degişli. Dalbergiýa urugyna 100 – 150-ä golaý agajyň dürli görnüşleri girýär. Bu urugyň ady şwed himigi we botanigi Nils Dalbergiň ady bilen baglanyşyklydyr.

Işeňňir jandar

Alymlar Ýer togalagyndaky garynjalaryň ortaça sanyny kesgitlediler. Soňky 100 ýylyň dowamynda müňlerçe awtorlaryň taýýarlan maglumatlary esasynda Ýer togalagyndaky ähli guşlary we süýdemdirijileri goşanyňda hem garynjalaryň sanynyň olardan ýokary boljakdygy kesgitlenildi. Geçirilen ylmy işleriň maglumatlary garynjalaryň ähli görnüşleriniň umumy agramynyň 12 megaton (129 kilogram) uglerod süýümi bilen deňdigini görkezdi. Ýer ýüzünde, takmynan, 20 kwadrillion (2015) garynjanyň ýaşaýandygy anyklanyldy (20 sanyň yzynda 15 sany nol bar). Dünýäde garynjalaryň 9 müňe ýakyn görnüşi bar. Olar tämizleýärler, ekerançylar, jandar idedijiler ýaly toparlara bölünýärler. Garynjalaryň beden gurluşlary her bir ýeriň aýratynlygyna görä, dürli-dürli bolýar. Adamlar irki döwürlerden bäri ýabany haýwanlary eldekileşdirip, olardan peýdalanyp, ýaşaýyş-durmuş we iş şertlerini gowulandyrypdyrlar.

Bathyzyň gaýtalanmajak gözelligi

Halkymyzyň ylym-bilim, ruhy-ahlak taýdan kämil bolmagy geljekki sagdyn jemgyýetimiziň binýadynyň berkden tutulmagy bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr. Watana bolan söýgi tebigata bolan söýgüden başlanýar. Daşky gurşawy goramak boýunça döwletimiziň işjeňlik görkezýän ählumumy ekologiýa meseleleriniň çözülmegi babatynda milli ýörelgelerimize, asylly däplerimize eýerilýär. Halkymyzyň paýyna düşen tebigatyň ösümlik we haýwanat dünýäsiniň baý hazynasyny, gaýtalanmajak landşaftlaryny, ýagny tokaýlary, çöl-beýewanlary, sähralary, beýik daglary, deňiz-derýalary we çöketlikleri nesillere miras galdyrmak üçin aýap saklamak goraghanalarymyzyň, galyberse-de, her bir raýatymyzyň mukaddes borjy bolup durýar. Aýratyn goraga mätäç täsin haýwanlaryň biri alajagaplaň (bars) — Bathyzda duş gelýär. Bathyz döwlet tebigy goraghanasy ýurdumyzyň Mary welaýatynda ýerleşýär. Alajagaplaň şol goroghananyň ýyrtyjy haýwanlarynyň biridir. Ol gulanlary, keýikleri, dag goýunlaryny (aýraklary), ýekegapanlary awlap iýmitlenýär. Ondan başga-da, ýyrtyjynyň awy oklykirpi, ownuk gemrijiler, tilki, möjek, käkilik bolup biler. Ol nähili güýçli we ýyndam haýwan bolsa-da, onuň hem duşmanlary bar. Ene bars çagalaryny goýup awa gidende, olaryň iň howply duşmany möjekdir.

Gül aç­ýan Awa­za

«7/24.tm»:№34 (221) 19.08.2024 Ýur­du­myz­da yn­san sag­ly­gy we bag­ty­ýar­ly­gy ug­run­da ama­la aşy­ryl­ýan iş­ler her birimizi diý­seň guwandyrýar. Go­ja­man Ha­za­ryň ke­na­ryn­da dö­re­di­len «Awa­za» mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gy yn­san sag­ly­gy we bag­ty­ýar­ly­gy ug­run­da­ky ala­da­nyň ny­şa­ny­dyr.

Tebigatyň täsinlikleri

Türkmenistanyň Gyzyl kitabynyň sanawyna girizilen alaja gaplaňlar ýurdumyzda seýrek duş gelýän ýyrtyjy jandardyr. Olaryň göwresi uly bolup, bedeniniň uzynlygy 1metr 30-1metr 80 santimetre, guýruklarynyň uzynlygy hem 1metr 20 santimetre barabardyr. Alaja gaplaňlaryň bedeni süýnmek, çeýe, aýaklary uzyn, syratly bolýar. Öň aýaklary berdaşly we ýaýbaň penjeli, sütügi gytyk, gara ýa-da goňur halka görnüşli tegmilli agymtyl-çal reňklidir. Alaja gaplaňlar, esasan, giň derelerde, seýrek arçalyklarda we pes daglyk ýerlerde (Günorta-Günbatar Köpetdagda), Bathyzda, Ýeroýulanduz çöketliginde, Gyzyljarda we pisseliklerde ýaşaýarlar.

Tebigatymyzy goralyň!

Diýarymyzyň tokaý-seýilgäh zolaklarynda ýangyn döremeginiň öňüni almak maksady bilen welaýat polisiýa müdirliginiň ýangyn howpsuzlygy bölüminiň, Türkmenistanyň Tebigaty Goramak jemgyýetiniň welaýat bölüminiň işgärleri bilen bilelikde wagyz-nesihat çärelerini, gözegçilik işlerini yzygiderli alyp barýarys. Şeýle-de tomus paslynda daş-töwerege görk berip duran tokaý zolaklaryny, agaç nahallaryny ýangyndan goramak boýunça işler sazlaşykly ýola goýuldy. Bu babatda mekdeplerde, çagalar baglarynda, edara-guramalarda, kärhanalarda geçirilýän wagyz-nesihat we düşündiriş işleriniň gerimini giňeltdik. Dynç alyş günleri we işden boş wagtlary watandaşlarymyz maşgala bolup tokaý-seýilgäh zolaklaryna gezelenje çykanlarynda olara ýangyn howpundan ägä bolmaklary giňişleýin wagyz edilýär. Çünki tebigat ählimiziň umumy öýümizdir, ony gorap saklamak mukaddes borjumyzdyr.

Göýül

Bu ösümlik Aziýa ýurtlarynyň köpüsinde duş gelip, ol Türkmenistanda-da giňden ýaýrandyr. Göýül barada Gahryman Arkadagymyzyň «Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri» atly köp jiltli ylmy-ensiklopedik eserinde has jikme-jik maglumatlar berilýär. Şonda onuň köp derdiň dermanydygy aýratyn nygtalýar. Göýül topragyň ýüzüne ýaýlyp ösýän ösümlik bolup, özüniň çydamlylygy bilen tapawutlanýar. Şoňa görä-de, oňa halk arasynda «tilkigarpyz», «gyrmyzy goza» hem diýilýär. Onuň grek dilindäki adyny türkmençä terjime edeniňde bolsa «hyjuw», «isleg» diýen manylary berýär.

Türkmen tebigaty — ylham çeşmesi

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň hem-de Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň ýurdumyzy bagy-bossanlyga öwürmek, ekologiýa abadançylygyny, daşky gurşawyň arassalygyny gazanmak ugrundaky kabul eden maksatnamalarynyň çäklerinde Diýarymyzyň ajaýyp tebigatyny goramaklyga, ösümlik we haýwanat dünýäsini has-da baýlaşdyryp, ony geljekki nesiller üçin aýawly saklamaklyga uly üns berilýär. Bu ugurda Türkmenistanyň Tebigaty goramak jemgyýetiniň alyp barýan işleri-de uly ähmiýete eýedir. Bu jemgyýetiň hünärmenleriniň ýurdumyzyň ösümlik we haýwanat dünýäsini baýlaşdyrmakda alyp barýan işleri, tebigat gözelliklerini gorap saklamak babatda geçirýän wagyz-nesihat çäreleri aýratyn bellärliklidir. Jemgyýetiň ilat arasynda geçirýän her bir çäresi ynsanlaryň kalbynda tebigata aýawly garaýşy ösdürýär. Ajaýyp gözellikleri, täsinlikleri bilen kalbymyza nur çaýýan türkmen tebigaty her birimiziň milli buýsanjymyzdyr, ylham çeşmämizdir. Asyrlarboýy tebigata aýawly çemeleşen ata-babalarymyz topragy berekediň başy, suwuň her bir damjasyny bolsa altyn dänesi hasaplapdyrlar. Nesillerden nesillere geçen bu asylly garaýyş, tebigata bolan beýik söýgi häzirki döwürde-de üstünlikli dowam edýär. Diýarymyzyň tebigy gözellikl

Tomus. Dynç alyş. Awaza

Tomus diýilse ilki bilen dynç alyş hakydaňa dolýar. Çünki bu pasylda orta mekdeplerde okaýan okuwçylar-a tutuş üç aýlap, ýokary hem orta hünär mekdeplerinde okaýan ýaşlarymyz hem sabyrsyzlyk bilen garaşan tomusky dynç alşyna çykýarlar, zähmet çekýänleriňem aglabasy zähmet rugsadyna çykyp, dürli ýerlerde dynç almaga gidýärler. Gojaman Hazaryň türkmen kenarynda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagy döredilenden bäri ildeşlerimiz bu ýere höwes bilen dynç almaga barýarlar. Bizem indi birnäçe ýyl bäri her tomusda bu ýerde dynç almaga gidýäris. Pederlerimiziň «Hem daýymlara barýan, hem taýyma baş öwredýän» diýşi ýaly, bu ýerde hem dynç almaga, hem saglygyňy berkitmäge ähli mümkinçilikler bar. Aşakdaky ýazgylar hem şol ýerde döredi. Gezelenç