"Edebiýat we sungat" gazeti

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-62-17, 38-62-33, 38-62-01
Email: edebiyatwesungat@sanly.tm

Gazeti PDF görnüşinde ýükläp almak

Habarlar

Nebitgazlylyga baha bermegiň ölçeg alamatlary

Geologiýa ylmynda gury ýerleriň we suwasty geologik kesimiň nebitgazlylygyna baha bermegiň birnäçe ölçeg alamatlary bar. Bu işde olaryň her biriniň üstünde gysgaça durlup geçilýär. Nebitgazlylyga baha bermegiň ölçeg alamatlary (kriteriýalary) — bu olaryň geljeginiň derejesi boýunça geologik obýektleriň nebitgazlylygynyň synplandyrylyşynyň (klassifikasiýasynyň) esasynda goýlan nebitgazlylygynyň alamatlarydyr. Nebitgazlylyga baha bermegiň ölçeg alamatlary empiriki we teoretiki kanunalaýyklyklaryň esasynda saýlanylýar we adatça, nebitiň, gazyň geologiýasynyň pudaklary boýunça toparlanýar: tektoniki (şol sanda paleo we neotektoniki), paleogeografiki, litologik, geohimiki we gidrogeologik.

29 Awgust 2022

Ylym

“Ylymly il ozar”

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe amala aşyrylýan giň möçberli özgertmeleriň çäklerinde eziz Diýarymyz ylym, bilim we beýleki ulgamlarda döwür bilen deň gadam urýar. Döwletiň, jemgyýetiň her bir babatdaky ösüşi bilimiň, ylmyň näderejede ösýändigine bagly bolup durýar. Şonuň üçin hem her bir döwletde ylym-bilimiň ösmegi zerurdyr. Binanyň berkliginiň binýadyň mäkämligine baglydygy bize durmuş hakykatyndan mälimdir. Binýat näçe berk, oýlanyşykly goýulsa, gurýan ymaratymyz hem şonça gaýym hem ajaýyp bolar. Ýaş nesliň bilim binýadynyň berkden tutulmagy hem ýurduň geljekki ösüşiniň aýdyň kepilidir. Hormatly Prezidentimiziň: «Ýurdumyzyň ylym-bilim ulgamynyň mümkinçiliklerini giňden açmakda, dünýä derejeli ylmy düşünjesi bolan hünärmenleri, alymlary ýetişdirmekde halkara hyzmatdaşlygyny täze derejelere çykarmagy zerur wezipe hökmünde aýratyn nygtamak isleýärin. Ylmyň kökleri çagalar bagyndan başlap ösmelidir we munuň üçin ylym-bilimiň basgançaklary dünýä standartlarynyň talaplaryna doly laýyk getirilmelidir. Ylmy döredijiligiň ýurdumyzyň we halkymyzyň durmuşyny ösdürmekdäki täsiriniň artmagy üçin daşary ýurtlar bilen ylmy hyzmatdaşlygyň pugtalandyrylmagyna üns bererin» diýip, parasatlylyk bilen bellemegi, ähli ösüşleriň özeniniň ylym öwrenmek, bilim almak bilen baglydygyny aňladýar.

27 Awgust 2022

Ylym

Ýaşlar hemişe öň hatarda bolmalydyr

«Türkmennebit» döwlet konserniniň «Burnebitgazhyzmat» müdirliginiň tehniki wagyz ediş we durmuş maksatly hyzmatlar merkezinde Türkmenistanyň Magtymguly adyndaky Ýaşlar guramasynyň welaýat geňeşiniň hasabat-saýlaw ýygnagy geçirildi. Oňa TMÝG-niň welaýat, şäher, etrap geňeşleriniň ýolbaşçylary, işjeň agzalary, jemgyýetçilik guramalarynyň wekilleri, dürli kärde zähmet çekýän ýaşlar gatnaşdylar. Hasabat-saýlaw ýygnagynda hormatly Prezidentimiziň ynsanperwer içeri we daşary syýasatyny wagyz etmekde TMÝG-niň welaýat geňeşiniň alyp barýan işleri, «Türkmenistanda ýaşlar baradaky döwlet syýasatynyň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyndan» gelip çykýan wezipeler barada gürrüň edildi. Bilşimiz ýaly, ýurdumyzda ýaşlar baradaky döwlet syýasaty üstünlikli amala aşyrylýar. Ylym-bilim, ösen tehnologiýalar bilen düýpli gyzyklanýan ýaşlary ýüze çykarmak, zähmetsöýer, ylymly, bilimli, ýurduň hemmetaraplaýyn ösüşine mynasyp goşant goşýan kämil nesilleri terbiýeläp ýetişdirmek babatda tutumly işler alnyp barylýar. Şu maksat bilen hem, «Türkmenistanda ýaşlar baradaky döwlet syýasatynyň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy» kabul edildi. Şunuň bilen baglylykda, TMÝG-niň welaýat, şäher we etrap geňeşleri tarapyndan Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe dürli mazmunly çäreler, bäsleşiklerdir sport ýaryşlary geçirilip durulýar. 

24 Awgust 2022

Ylym

Akgoýunly döwletiniň meşhur alymlary

Taryha ser salsak, kuwwatly türkmen döwletlerinde ylym-bilimiň ýokary derejede ösdürilendigine göz ýetirmek bolýar. Türkmen döwletleriniň hökümdarlary ylmyň ösmegi üçin alymlary öz ýurduna çagyryp, howandarlyk edipdirler. Akgoýunly türkmen döwletiniň hökümdary Uzyn Hasanyň bu ugurda amala aşyran işleri hem muňa aýdyň mysaldyr. Akgoýunly türkmen döwletini Oguz han neslinden bolan Baýyndyrlar esaslandyrypdyr. Maglumatlara görä, akgoýunlylar orta asyrlarda Horasandan Diýarbekiriň töwereklerine göçüp barypdyrlar. Akgoýunlylaryň ilkinji taryhy şahsyýeti Turaly begdir. Turaly begiň agtygy Gara Ýülük Osman beg 1403-nji ýylda merkezi Diýarbekir şäheri bolan Akgoýunly döwletini esaslandyrypdyr. Gara Ýülük Osman begiň agtygy Uzyn Hasanyň döwründe bu döwlet gülläp, çägini giňeldip, şadöwlet (imperiýa) derejesine ýetýär.

22 Awgust 2022

Ylym

Ylmy-barlag işleriniň netijeliligi

Diýarymyzda innowasiýany ösdürmek milli ykdysadyýetimizi has ýokary ösüş derejesine getirmek bilen baglydyr. Innowasion ykdysadyýetiň maksady meseleleri, ugurlary täze önümleri öndürmegiň tehnologiýasyny işläp düzmäge hem-de ylmy, bilimi jemgyýetiň ähli hyzmat ediş çäklerinde ulanmaga gönükdirilendir. Ylmyň ileri tutulýan ugurlary boýunça ösmek, ylmy barlaglary geçirmek we olaryň netijelerini önümçilige ornaşdyrmak ylmy-tehniki ösüşiň esasyny kesgitleýär. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda ýurdumyzyň ylym we bilim ulgamynda giň gerimli, toplumlaýyn özgertmeler durmuşa geçirilýär. Ylmy-barlag işlerini döwrebap alyp barmak üçin ylmy institutlaryň we ýokary okuw mekdepleriniň maddy-enjamlaýyn binýady pugtalandyrylýar. Olarda ylmy-barlag işlerini alyp barmaga, işgärleri taýýarlamaga hem-de ýaşlary ylmy döredijilige işjeň çekmäge giň mümkinçilikler bar.

19 Awgust 2022

Ylym

Öý guşlaryny iýmitlendirmegiň ähmiýeti

Halkymyz öý guşlary bolan towugy ýedi hazynanyň biri hasaplaýar. Şonuň üçin oba ýerlerinde hojalygynda öý guşlaryny saklaýan, olara ideg edýän maşgalalar örän köp. Çünki guşçulyk biziň ýurdumyzda iň girdejili pudaklaryň biridir. Ilatyň guş etine we ýumurtga bolan islegini kanagatlandyrmakda ýörite guşçulyk toplumlarynyň ylmy-tejribä esaslanyp alyp barýan işleri özüniň oňyn netijesini berýär. Bereketli türkmen saçagynda towuk etinden we towuk ýumurtgasyndan gündelik taýýarlanylýan tagamlar ýokary derejedäki ýokumlylygy we lezzetliligi bilen tapawutlanýar. Ýöriteleşdirilen guşçulyk toplumlarynda bolsa ýumurtga ugurly guşlar ösdürilip ýetişdirilende, olaryň talabalaýyk iýmitlendirilmegine uly üns berilýär. Munuň üçin adaty guş iýmlerine ýörite iýmlik goşundylary goşmak zerur hasaplanylýar. Bu bolsa ýumurtga berýän towuklaryň sagdyn, ýumurtgalaryň ýokumlylygynyň we hiliniň ýokary bolmagyna oňyn täsirini ýetirýär.

16 Awgust 2022

Ylym

Paýhas ummany

Kitap döwürleriň, nesilleriň we medeniýetleriň arabaglanyşygyny özünde jemleýän baýlykdyr. Ol ynsana hormat goýmagy öwredýän, bagtyýar durmuşda ýaşamagyň ýoluny salgy berýän, Watana, halka bolan söýgini artdyrýan çeşmedir, adamzadyň akyl-paýhasyny durlaýan gymmatlykdyr. Gözbaşyny gadymyýetden alyp gaýdýan milli medeniýetimiziň ruhy binýadyny berkidýän, ynsan paýhasyny durlaýan eserleriň, ruhy we medeni gymmatlyklaryň ojagy bolan kitaphanalaryň işi häzirki wagtda döwrüň talaby esasynda guralýar.

10 Awgust 2022

Ylym

Nol barada gyzykly maglumatlar

Käbir alymlaryň aýtmagyna görä, «nol» sözi greklerden alnypdyr: Ptolimeý sanlaryň ýok ýerinde «0» harpy ýazypdyr (omikron — «hiç zat» diýmegi aňladýar). Beýleki alymlaryň bellemegine görä, «nol» sözi Hindistandan gelip çykypdyr. Hindistanda arifmetikanyň gazanan esasy üstünlikleriniň biri-de onlugyň nol hasap edilmegidir. Nolly ýazgylaryň has gadymylaryna Hindistanda 876-njy ýylda tapylan ýazgy degişlidir. Kampuçide we Indoneziýada şeýle ýazgylar VII asyra gabat gelýär (nol nokat görnüşinde ýa-da kiçijek tegelejik görnüşinde aňladylypdyr). Ilki nol «san» diýen söz bilen atlandyrylypdyr. Bu ýagdaý XIX asyra çenli dowam edipdir. XV asyrda noly san hasap etmändirler. Fransuz matematigi Žirar (1629ý.) ilkinji bolup noly deňlemäniň köki hökmünde, ýagny san hökmünde kabul edipdir, ýöne ondan has soňrak (1697ý.) Oksford uniwersitetiniň professory Djon Ballis «nol san däl» diýen pikiri öňe sürüpdir. Natural sanlaryň düzümine nol Eýler tarapyndan 1768-nji ýylda girizilipdir.

10 Awgust 2022

Ylym

Gowaçanyň tohumçylygyny ylmy esasda alyp barmagyň usullary

Sortuň haýsy hem bolsa bir alamatynyň ünsden düşürilmegi pagta hasylyny öndürijilere ýa-da dokma senagatyna uly zyýan ýetirip biler. Mysal üçin, sortuň fuzarioz ýa-da wertisillioz süllerme kesellerine durnuklylygynyň ýitirilmegi ilki bilen, alynýan hasylyň azalmagyna, süýümiň hiliniň ýaramazlaşmagyna getirýär. Ýurdumyzda gowaça sortlarynyň tohumçylyk işlerini alyp barmak boýunça birnäçe usullar işlenip düzüldi we önümçilikde ulanyldy. Olar «Gowaçanyň önümçilige ornaşdyrylan sortlarynyň elita tohumyny sort içre gül çakyşdyrma usuly bilen öndürmek», «Gowaçanyň önümçilige ornaşdyrylan sortlarynyň saýlantgy we 1-nji arkaly tohumyny ýekebara seçgi bilen öndürmek», Türkmenistanda işlenilip taýýarlanylan «Gowaçanyň önümçilige ornaşdyrylan sortlarynyň saýlantgy (elita) we 1-nji arkaly tohumyny döwürleýin ýekebara seçgi, barlag hem-de tohum saklamak bilen öndürmek», şeýle hem «Gowaçanyň önümçilige ornaşdyrylan sortlarynyň elita (saýlantgy) tohumyny öndürmegiň kämilleşdirilen usullary» ýaly ylmy gollanmalardyr. Soňky usulyň beýany aýratyn gollanma görnüşinde 2000 — 2009-njy ýyllarda neşir edilip, oba hojalyk işgärlerine, tohumçylyk bilen meşgullanýan hünärmenlere ýetirildi. Gollanmalar ýurt boýunça köpçülikleýin ýaýradylan hem bolsa, oba hojalyk işgärleriniň söýgüli gazeti bolan «Bereketli topragyň» üsti bilen pagtaçylyk, aýratyn-da, gowaçanyň tohumçylygy bilen meşgullanýan tohumçy hünä

9 Awgust 2022

Ylym

Ýeralma – gymmatly azyklyk ekin

Ýaňy-ýakynda ýurdumyza Russiýa Federasiýasyndan getirilen ýeralmanyň birnäçe sortlarynyň ýerli toprak-howa şertlerinde ösüşini we hasyllylygyny öwrenmek boýunça ylmy-barlag işleri geçirildi. «Ariel», «Žukowskiý», «Meşeriý», «Armada», «Udaça», «Guliwer», «Metlor», «Granada», «Wympel» we «Krepyş» sortundan bolan ýeralmalarynyň tohumlary uniwersitetimiziň synag-tejribe meýdançasynda ýazlyk ekilip, aýratynlykda olaryň ösüşine fenologiki gözegçilik işleri (ekilen möhleti, gögerip çykan wagty, köpçülikleýin gülleýän döwri, baldagynyň uzynlygy we ş.m.) alnyp baryldy.

9 Awgust 2022

Ylym

Şorlaşmagyň öňüni almakda günebakaryň peýdasy

Ýurdumyzyň demirgazyk etraplarynda toprak şorlaşmasyny peseltmek maksady bilen, Türkmen oba hojalyk institutynda ylmy-barlag işleri alnyp barylýar. Bu ylmy-barlag işi Daşoguz welaýatynyň çäklerinde dürli derejede şorlaşan topraklarda günebakaryň hasyllylygyna dökünleriň dürli kadalarynyň täsirini öwrenmek maksady bilen geçirildi. Bu ugurda ýerli toprak-howa şertlerine uýgunlaşan günebakary ösdürip ýetişdirmek boýunça ekerançylyk hojalyklary üçin usuly gollanma hem işlenilip taýýarlanyldy. Ylmy-barlag işinde günebakar ekilen ýerlere dökün bermegiň kadalaryny kesgitlemek üçin 4 sany synag meýdany döredildi we şolaryň 3-sinde döküniň dürli kadasy öwrenildi.

9 Awgust 2022

Ylym

Şugundyrdan plastik önüm

Şugundyrdan dargamaga ukyply we arzan plastik önümlerini ýasamak Russiýanyň Ylymlar akademiýasynyň Sibir bölüminiň Biofizika institutynyň hünärmenleri tarapyndan öwrenildi. Krasnoýarskdan gelen ylmy-barlag topary şeker önümçiliginiň galyndy önümi bolan gant şugundyrynyň şeýle polimerleri öndürmek üçin ulanmagyň has amatly usuldygyny ýüze çykardylar. «Cupriavidus nekator» bakteriýalary bolsa plastigi gaýtadan işlemäge kömek etdi. Bu bakteriýalar öz biomassasynda dürli himiki düzümli we häsiýetli polimerleri ýygnamaga ukyplydyr. Olar diňe fruktozany we glýukozany «halaýarlar». Çig malyň düzümindäki bakteriýalary gaýtadan işleýän öýjüklere baryp bilmeýän ýeke-täk şeker disaharid – saharozadyr. Şonuň üçin saharozany monosaharidlere: fruktoza we glýukoza öwürmek üçin gaýtadan işlenilýär. Şeýlelik bilen, alymlar bakteriýalary olar bilen «iýmitlendirdiler» we başlangyç bakterial biomassadan polimer öndürijiliginiň 80 göterimini aldylar. Olar dargamaga ukyply we özara baglanyşyklydyr. Bu bolsa olary dürli ugurlarda – jemgyýetçilik hyzmatlarynda, oba hojalygynda, lukmançylykda ulanmaga mümkinçilik berýär.

2 Awgust 2022

Ylym

Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleriniň hukuk esaslary

Hormatly Prezidentimiziň durmuşa geçirýän oňyn özgertmeler syýasatynyň netijesinde döwletimiziň ýangyç-energetika pudagy milli ykdysadyýetimiziň iň bir güýçli depginler bilen ösýän ugurlarynyň biri bolmagynda galýar we energiýa çeşmeleriniň baý gorlary, Merkezi Aziýa sebitinde hem-de bütin dünýäde energiýa howpsuzlygyny, parahatçylygy, hemmetaraplaýyn bähbitli hyzmatdaşlygy üpjün etmegiň möhüm syýasy-hukuk hem-de ykdysady serişdesi bolup hyzmat edýär. urdumyzda ägirt uly gorlary bolan tebigy gazyň, nebitiň önümçiliginiň milli we halkara energiýa howpsuzlygyny üpjün etmäge bolan mümkinçiliklerini artdyrmak bilen birlikde, Türkmenistanda gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerini, şeýle hem Gün energiýasyny ulanmagyň gerimini giňeltmek babatda-da ençeme işler alnyp barylýar.

1 Awgust 2022

Ylym

Talyplar önümçilik tejribeliginde boldular

Şu günler Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň talyplary döwletimiziň nebitgaz pudagynyň edara-kärhanalarynda önümçilik tejribeliklerini geçýärler. Önümçilik tejribelikleriniň ýangyç-energetika ulgamynyň ýokary tehnologiýalar bilen enjamlaşdyrylan döwrebap kärhanalarynda geçirilmegi olaryň nazaryýetde öwrenenlerini önümçilikde pugta özleşdirmeklerine ýardam berýär. Bu ýokary okuw mekdebiniň nebit we gaz fakultetiniň «Nebit we gaz guýularyny burawlamak» kafedrasynyň 3-nji ýyl talyplary dört hepdäniň dowamynda «Türkmengaz» döwlet konserniniň «Marygazçykaryş», «Döwletabatgazçykaryş» müdirlikleriniň guýulary ýerasty we düýpli abatlaýyş sehlerinde, «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasynyň Mary welaýatynyň çägindäki burawlaýyş kärhanalarynda önümçilik tejribeliklerini geçdiler.

1 Awgust 2022

Ylym

Täze ýokary okuw mekdebi innowasion bilim ojagyna öwrüler

Arkadagly Serdarymyz Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýaş nesilleriň döwrebap bilim almaklary, ylmyň çuňluklaryna aralaşmaklary, döwrüň ösen innowasion enjamlaryndan ussatlarça baş çykarýan kämil hünärmenler bolup ýetişmekleri üçin uly tagalla edýär. Hormatly Prezidentimiziň şu ýylyň 12-nji aprelinde gol çeken Kararyna laýyklykda, golaýda paýtagtymyzyň Görogly köçesiniň ugrunda Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň ýokary okuw mekdebiniň düýbüniň tutulmagy hem onuň aýdyň subutnamasydyr. Gurluşygynda innowasion we sanly tehnologiýalar işjeň ulanylyp, okuw otaglary hem-de tejribehanalary döwrebap kompýuterler, multimedia we lingafon enjamlary bilen üpjün ediljek ýokary okuw mekdebi innowasion bilim ojagyna öwrüler.

26 Iýul 2022

Ylym

Ylym-bilimde döwrebap müm­kin­çi­lik­le­r

Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de teh­ni­ki ösüş­ler­den baş çy­kar­ýan, giň dün­ýä­ga­ra­ýyş­ly, tä­ze­çe pi­kir­len­ýän, hal­ka­ra dil­le­ri­ni çuň­ňur öz­leş­dir­ýän hü­när­men­le­ri taý­ýar­la­mak­da be­ýik iş­ler dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Tä­ze­çe pi­kir­len­mä­ge, önüm­çi­li­gi yg­ty­bar­ly do­lan­dyr­ma­ga ukyp­ly hü­när­men­ler döw­le­tiň we jem­gy­ýe­tiň esa­sy da­ýan­jy­dyr. Ylym bi­ziň dü­şün­jä­miz­de ýö­ne­keý­leş­di­ri­lip aý­dy­lan­da, dö­re­di­ji­lik­li işiň ne­ti­je­si­dir. Tä­ze ide­ýa­lar we açyş­lar yl­myň ru­hy esas­la­ry­ny dö­red­ýär. Onuň bin­ýa­dy we hä­si­ýe­ti jem­gy­ýe­tiň mad­dy we ru­hy gym­mat­lyk­la­ry­ny, ah­lak ka­da­la­ry­ny, gö­zel­lik ýö­rel­ge­le­ri­ni özün­de jem­le­ýär.

24 Iýul 2022

Ylym

Ylym-bilim ganatdyr

Bilim-sowatlylyga, akyl-paýhasa, dilewarlyga we döredijilikli zähmete sarpa goýýan synçy halkymyzyň «Bir okana bar, bir-de — dokana», «Altyn daşdan çykar, akyl başdan», «Sowady köpüň ýoly köp», «Ylymsyza ynanç ýok, hünärsize — guwanç» we başga-da ençeme pähimleri ýaş nesliň ylym ýolundaky üşük-zehininiň ýitelmegine itergi beripdir. Döwletiň we jemgyýetiň pajarlap ösmegini ylym-bilimde gören dana pederlerimiziň her bir amalyň ylym bilen utgaşmagyny «gymmatlyk» saýyp, ýazan ylmy garaýyşly eserleri şahsyýetiň ruhy-ahlak, aň-düşünje we beden taýdan taplanmagyna aýdyň ýol açypdyr. Şeýle akyldarlaryň biri hem Gündogarda täze pikir öwrülişigini esaslandyran beýik alym Muhammet Gazalydyr. «Amalsyz ylym miwesiz agaç ýalydyr» diýen Gazalynyň ylmyň dürli pudaklaryny öz içine alýan ýüzden gowrak kitabynyň sanawynda «Ylym barada kitap» atly köptaraplaýyn eseri filosofiýa pikirleriniň jemlenýän we ylmy wagyz etmekde giňden ulanylýan eserdir. Alymyň bu kitaby dürli döwürlerde rus, türk, fransuz, iňlis, nemes we beýleki dünýä dillerine terjime edilip, meşhurlyga eýedir. Çünki bu ylmy eser gündelik ýaşaýyş-durmuş ýagdaýlar bilen baglanyşykly bolup, onuň peýdasy adamy ylym öwrenmäge höweslendirmekden, her bir ynsanda ýokary ahlak medeniýetini kemala getirmekden ybaratdyr. Muhammet Gazaly ylym baradaky kitabynda alymlyk we şägirtlik edebini, ylym öwrenmekde we ony öwretmekde alyma hormatly ornuň

21 Iýul 2022

Ylym

Magtymgulyny öwreniş ylmynyň ussady

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen Gündogaryň beýik akyldar şahyry Magtymguly Pyragynyň edebi mirasyny öwrenmekde täze wezipeler kesgitlenildi. Munuň özi beýik akyldaryň döredijiligini öwrenmekde uzak ýyllaryň dowamynda alnyp barlan işleri saldarlamaga we täze çemeleşmeleri alyp barmaga ýardam edýär. Magtymgulyny öwreniş ylmynda ähli yhlasyny sarp edip, uly işleri alyp baran alymlar hakynda gürrüň gozgalanda, ilkinjileriň hatarynda belli edebiýatçy alym, professor Mäti Kösäýewi ýatlamak bolar. Çünki professor M.Kösäýewiň ylym äleminde alyp baran işleriniň esasy bölegi nusgawy edebiýatymyzyň ägirdi Magtymguly Pyragynyň mirasy bilen baglanyşyklydyr. Alym şahyryň mirasy bilen ýaşlykdan gyzyklanyp ugraýar. Ylymlar älemine düşensoň

19 Iýul 2022

Ylym

Nebitgaz pudagy üçin ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamak kämilleşdirilýär

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň parasatly baştutanlygynda ýaş nesillerimiziň döwrebap bilim almagy we hünär öwrenmegi döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolup durýar. Bu ugurda Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň professor-mugallymlary tarapyndan Maglumat tehnologiýa merkezi, döwrebap tehnologiýalar bilen enjamlaşdyrylan okuw tejribehanalarynyň döredilmegi okuw-terbiýeçilik işlerini ýokary derejede alyp barmaga, ylmy-barlag işlerinde netijeliligi gazanmaga, sanly bilim ulgamyny üstünlikli durmuşa geçirmäge mümkinçilik berýär. Bu bolsa ýokary okuw mekdebiniň uçurymlarynyň ýurdumyzyň nebitgazhimiýa pudaklarynda öndürijilikli zähmet çekip, ata Watanymyzyň mundan beýläk-de gülläp ösmegine, halal zähmeti bilen mynasyp goşant goşmaklaryna ähli şertleri döredýär. Ýurdumyzyň batly depginler bilen ösýän ykdysadyýetini ýokary hünärli inžener-tehniki işgärler bilen üpjün etmek hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň ýokary bilim ulgamy üçin kesgitlän möhüm wezipeleriniň biri bolup durýar. Onuň zerurlygy Türkmenistanyň batly depginler bilen senagatlaşdyrylmagy, halk hojalygynyň esasy pudaklaryny döwrebaplaşdyrmak we ösdürmek boýunça giň gerimli maksatnamalar bilen şertlendirilendir.

18 Iýul 2022

Ylym

Galyndysyz tehnologiýalar

Häzirki wagtda önümçiligiň galyndysyz tehnologiýalaryny işläp taýýarlamak ylmyň esasy meseleleriniň birine öwrüldi. Bu meseläniň oňyn çözülmegi önümiň özüne düşýän bahasynyň peselmegini, daşky gurşawa zyýanly täsiriniň öňüniň alynmagyny şertlendirýär. Şoňa görä-de, hut şu ugurdaky ylmy-barlag işleri döwlet maksatnamalarynyňdyr taslamalarynyň esasyny düzýär. Şeýle işleriň hatarynda ýod önümçiliginde ulanylan akyndy suwy gaýtadan peýdalanmagyň tehnologiýasyny işläp taýýarlamak möhüm orny eýeleýär. Türkmenistan ýoduň ätiýaçlyk gorlary boýunça dünýäde öňdäki orunlaryň birini eýeleýär. Ýurdumyzda ýody we onuň önümlerini öndürýän kärhanalaryň birnäçesi işleýär. Maglumatlara görä, 1 tonna ýody almak üçin müňlerçe kub metre barabar bolan ýerasty, duzly suwlar peýdalanylýar. Şunda düzüminden 30 — 100 g/m3 ýody alnan suw tebigy şertlerdäki bugardyjylara ugradylyp, dereksiz ýitirilýär. Akyndy suw öz düzüminde natriý, kalsiý, magniý, kaliý hloridleriniň uly möçberini, şeýle hem litiý, stronsiý, bor ýaly seýrek, emma, gymmatly himiki elementleri saklaýar. Şoňa görä-de, Himiýa institutynyň alymlary tarapyndan ýod önümçiliginiň akyndy suwuny gaýtadan peýdalanmagyň ylmy esaslary işlenip düzüldi. Şol taslamalardyr täzelikler degişli şahadatnamalar bilen berkidildi. Şunda ornaşdyrmak üçin hödürlenilýän işlerde ýod önümçiliginiň akyndy suwy howdanlarda bugardylýar, goýaldylýar, bell

14 Iýul 2022

Ylym