"Watan" gazeti

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-61-16, 38-61-17, 38-61-07
Email: watan@sanly.tm

Gazeti PDF görnüşinde ýükläp almak

Habarlar

Üstünligiň gözbaşy

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzda ähli ulgamlar bilen birlikde, saglyk ulgamyny hem dünýä derejesinde ösdürmäge gönükdirilen iri möçberli döwlet maksatnamalary giň gerimde amala aşyrylýar. Ýurdumyzda «Saglyk» Döwlet maksatnamasynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegi netijesinde, saglygy goraýyş we derman senagaty edaralarynyň maddy-enjamlaýyn binýady yzygiderli pugtalandyrylýar hem-de sanly ulgam, döwrebap tehnologiýalar yzygiderli ornaşdyrylýar. Ilatymyzyň saglyk ýagdaýyny has-da gowulandyrmaga, saglygy goraýyş hyzmatlaryny halkara ölçeglerine laýyklykda ösdürmäge hem-de innowasion tehnologiýalara, öňdebaryjy lukmançylyk ylmyna esaslanýan kämil we ýokary netijeli saglygy goraýyş ulgamyny döretmäge gönükdirilen işler barha rowaçlanýar. Häzirki ajaýyp döwrümizde milli lukmançylygyň täze belentliklere eýe bolmagy üçin ähli şertler döredilýär. Ilata ýokary hilli lukmançylyk hyzmatlary edilýär we sagdyn durmuş ýörelgeleri ornaşdyrylýar.

10 Dekabr 2024

Saglyk

«...Hasta bolmasdan burun»

* Gyş paslynda howanyň sowamagy, ýagynly, garly bolmagy sebäpli paslyň aýratynlygyna görä geýinmeli. * Bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmaly. Arassa howada gezelenç etmeli.

10 Dekabr 2024

Saglyk

Bitaraplyk — bagtymyzyň binýady

Ata-babalarymyz hoşniýetli goňşuçylyk däplerini ileri tutup, ýakyn we alys ýurtlar bilen dostlukly gatnaşyklary dowamly ösdüripdirler. Häzirki döwürde bu ýörelge, dostana gatnaşyklarymyz has-da ýokary derejä göterildi. Ýurdumyz daşary syýasat ugry bilen dünýä giňişliginde netijeli hyzmatdaş hökmünde tanalýar. Güneşli Diýarymyzyň ähli pudaklary bilen birlikde saglygy goraýyş ulgamyny döwrebap ösdürmekde halkara tejribesinden ugur alynmagy, saglygy goraýyş edaralarymyza dünýäniň senagat taýdan ösen döwletleriniň iň kämil lukmançylyk enjamlarynyň ornaşdyrylmagy ynsan saglygyny dikeltmek, bejermek ýaly mukaddes kärde zähmet çekýän lukmanlar üçin hem guwandyryjy ýagdaýdyr. Ajaýyp döwrümizde biz ― lukmanlara arman-ýadaman, yhlasly zähmet çekmek galýar. Çünki dünýäniň ösen lukmançylyk enjamlary bilen takyk bejergileri ýola goýup, raýatlaryň saglygyny öz wagtynda netijeli goramak mümkinçiligi artýar. Şeýle-de Garaşsyzlyk ýyllarynda döwletimiziň bagtyýar hünärmenleri iş tejribesini artdyrmak maksady bilen daşary döwletlerde okuw saparlarynda bolýarlar. Ynha, ýaňy-ýakynda hem Russiýa Federasiýasynyň Moskwa şäherinde hünär tejribämizi artdyrmak maksady bilen okuw saparynda bolup geldik. Moskwa şäheriniň Milli ylmy-amaly simulýasion türgenleşik merkezinde professor Wladimir Totaçenkonyň we birnäçe tejribeli lukmanlaryň ýolbaşçylygynda öz hünär tejribelerimizi artdyrdyk. Nesip bolsa, öw

10 Dekabr 2024

Saglyk

Hyzmatdaşlyk berkeýär

Açylyp ulanmaga berlen 400 orunlyk Halkara sagaldyş-dikeldiş merkezinde iş saparynda bolýan Germaniýa Federatiw Respublikasynyň fizioterapewt lukmanlary ýerli hünärmenlerimiz bilen tejribelerini paýlaşmak, näsaglara bellenilýän meýilnamalaýyn dikeldiş bejergileriniň meýilnamasyny işläp düzmek ugrunda işleri dowam edýärler. Bilelikde geçirilýän «tegelek stoluň» başyndaky söhbetdeşlikler, beýan sapaklary işjeň häsiýete eýe bolýar. Şu günler iş saparynda bolýan daşary ýurtly lukmanlaryň söhbetlerinden size ýetirýäris:

9 Dekabr 2024

Saglyk

Gim­nas­ti­ka­nyň sag­ly­ga peý­da­sy

«7/24.tm»: №50 (237) 09.12.2024 Sport gim­nas­ti­kasy äh­li myş­sa to­par­la­ry­ny ös­dür­ýän äh­lu­mu­my sport gör­nü­şi­dir. Sport bi­len meş­gul­lan­ýan ça­ga­lar güýç­li im­mu­ni­te­ti, saz­la­şyk­ly fi­zi­ki ösü­şi, hä­si­ýe­ti, er­jel­li­gi we tu­tan­ýer­li­li­gi bi­len deň-duş­la­ryn­dan ta­pa­wut­lan­ýar. Tä­lim­çi­le­riň we psi­ho­log­la­ryň bel­le­mek­le­ri­ne gö­rä, ça­ga­la­ryň sport bi­len meş­gul­lan­mak­la­ry üçin 5-6 ýaş­la­ry mas­la­hat ber­ýär­ler. Em­ma kä­bir ýer­ler­de 3 ýaş­dan hem mas­la­hat berilýär. Bu ýaş­da sa­pak­lar oý­na­waç gör­nüş­de ge­çi­ril­ýär we ça­ga­nyň hem­meta­rap­la­ýyn ös­me­gi­ne go­şant goş­ýar.

8 Dekabr 2024

Saglyk

Ki­tap oka­ma­gyň sag­ly­ga peý­da­sy

«7/24.tm»: №50 (237) 09.12.2024 Ki­tap oka­ma­gyň sag­ly­ga go­wy tä­sir ed­ýän­li­gi ba­ra­da­ky me­se­le hä­zir­ki za­man jem­gy­ýe­tin­de ga­ty mö­hüm­dir. Ki­tap oka­mak di­ňe bir bi­li­mi art­dyr­man, fi­zi­ki we psi­ho­lo­gi­ki taý­dan hem sag­ly­ga peý­da­lydyr. Mu­nuň bir­nä­çe esa­sy sebäpleri bar:

8 Dekabr 2024

Saglyk

Belent ynsanperwerligiň nusgasy

«Pelegiň çarhy gowy adamlaryň hasabyna aýlanýar», «Eger-de adamlar birek-birege rehimdarlyk etmegi bes etseler, Ýer ýüzünde adam kowmy hem ýaşaýşyny bes eder». Nähili çuňňur edebi-filosofik suratlandyrmalar, dürdäne pikirler! Olar Gahryman Arkadagymyzyň «Ömrümiň manysynyň dowamaty» atly kitabyndan alyndy. Bu pikirleriň logiki dowamy Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň «Ýaşlar — Watanyň daýanjy» kitabyndaky: «Ynsanlar her pursatda bagtyň, her günde özüne mahsus rysgyň, her ýagşy hereketde berekediň bardygyna ynanyp, uýup hem-de şol aýratynlygy duýup ýaşaýar» diýen jümlede öz beýanyny tapýar. Ýurdumyzda hossarlyga we bejergä mätäç ýaşajyk raýatlar hakynda edilýän aýratyn aladalar ynsana ýagşylyk etmegiň açyk-aýdyň mysaly bolup durýar. Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasynyň ýurdumyzda haýyr-sahawat işlerini durmuşa geçirmekde oňyn tejribe toplandygyny bellemek gerek. Gazna dünýäniň beýleki ýurtlaryndaky hemaýata mätäç çagalara hem ýardam-goldaw berýär. Gaznanyň hasabyna daşary döwletlere, şol sanda Palestina, Türkiýe, Russiýa, Owganystana, Ukraina, Täjigistana ynsanperwerlik ýükleri ugradyldy.

7 Dekabr 2024

Saglyk

Baş maksat — saglygy dikeltmek

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda «Saglyk» Döwlet maksatnamasynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegi netijesinde, soňky ýyllarda ýurdumyzyň saglygy goraýyş ulgamy guwandyryjy sepgitlere ýetdi. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzyň welaýatlarynda häzirki zamanyň ösen lukmançylyk enjamlary bilen doly üpjün edilen, döwrebap saglyk öýleriniň, köpugurly hassahanalaryň, täze sagaldyş-dikeldiş merkezleriniň gurlup ulanylmaga berilmegi munuň aýdyň beýanydyr. Ýetilen belent sepgitler netijesinde ilata hödürlenilýän lukmançylyk hyzmatlarynyň görnüşleri barha köpelýär, hili ýokarlandyrylýar. Ak mermerli paýtagtymyzdaky sebitde deňi-taýy bolmadyk 400 orunlyk Halkara sagaldyş-dikeldiş merkezi dürli kesellerden soňra näsaglaryň saglygyny dikeltmäge niýetlenendir. Bu merkezde halkymyz öz saglyklaryny berkitmekde döwrebap lukmançylyk enjamlarynyň ýokary hilli hyzmatlaryndan peýdalanýarlar. Uly ýaşly adamlar, çagalar ýürek-damar, nerw, endokrin, iýmit siňdiriş, daýanç-hereket ediş we beýleki beden agzalarynyň dowamly kesellerinden, operasiýalardan soň saglyklaryny dikeldýärler. Bu ýerde dowamly kesellerden, operasiýalardan soň dürli ýaşdaky adamlaryň saglygyny ýatymlaýyn ýa-da gatnaw şertlerinde dikeltmek we berkitmek işlerini alyp barmak üçin lukmançylygyň iň döwrebap tehnologiýalaryndan peýdalanmaga ähli şertler bar.

7 Dekabr 2024

Saglyk

Onkologiýa merkeziniň giň mümkinçilikleri

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzda dünýä derejeli ösüşleriň gazanylýandygynyň aýdyň nyşany bolan Arkadag şäherinde gurlup ulanylmaga berlen saglyk merkezlerinde ynsan saglygyny goramaga we keselleriň öňüni almaga ýokary derejeli şertler bar. Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda Gahryman Arkadagymyz tarapyndan işlenip düzülen «Saglyk» Döwlet Maksatnamasyny durmuşa geçirmek, ilatymyzyň saglyk ýagdaýyny has-da gowulandyrmak, adam ömrüniň dowamlylygyny artdyrmak, ýagny innowasion tehnologiýalara, öňdebaryjy lukmançylyk ylmyna, tejribesine esaslanýan kämil we ýokary netijeli saglygy goraýyş ulgamyny döretmek ugrunda bimöçber tagallalar edilýär. Arkadag şäheriniň Onkologiýa merkezinde raýatlaryň saglygyny goramak, keselleriň öňüni almak üçin döredilen mümkinçilikler hem munuň aýdyň subutnamasydyr. Arkadag şäheriniň Onkologiýa merkeziniň binasy 3 gatly bolup, 150 orunlykdyr. Merkezde kabul ediş we maslahat beriş, palliatiw bejergi, endoskopiýa, şöhle bilen anyklaýyş we funksional anyklaýyş, barlaghana, aýal keselleri, süýt mäziniň çiş keselleri, anesteziologiýa we reanimasiýa, operasiýa geçirilýän, zyýansyzlandyryş, patomorfologiýa barlaghana, umumy onkologiýa, himiýa terapiýa, gematologiýa, şöhle bilen bejeriş ýaly bölümler hereket edýär. Bölümleriň ählisi dünýäniň belli lukmançylyk enjamlaryny öndürijileriniň iň häzirki zaman

7 Dekabr 2024

Saglyk

Sorag-jogap

Çaga nähili kömek etmeli? «Näme üçindir käte çybyn, ary çaksa-da deri şikeslenip, ýara döreýär we uzak wagtlap bitmeýär. Şeýle ýagdaýyň öňüni almak üçin mör-möjek çakan çaga nähili kömek etmeli? Lukmana ýüz tutmak hökmanmy?».

7 Dekabr 2024

Saglyk

Türgenleriň iýmitinde witaminleriň we mineral maddalaryň ähmiýeti

Bedenterbiýe, sport bilen meşgullanmak adam bedeniniň fiziki işjeňligini ýokarlandyrýar. Bedeniň işjeňliginiň ýokarlanmagy kadaly iýmitlenmegi, ýagny has köp uglewodlary, aminokislotalary we beloklary, makro-mikroelementleri talap edýär. Türgenleriň kadaly iýmitlenmegi bolsa, barha artýan ýüklenmelere çalt uýgunlaşmaga, dikelişi çaltlaşdyrmaga we sport türgenleşiginiň netijeliligini ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär. Iýmit we iýmit düzümi adam bedeninde örän möhüm ähmiýete eýedir. Yzygiderli sport türgenleşikleri üçin köp mukdarda energiýa sarp edilýär. Ýaryşlar metabolik prosesleri çaltlaşdyrýar. Ýokary netijeli türgenleşik üçin bedeniň kaloriýa, makro-mikroelementlere bolan talabyny doly kanagatlandyrmaly we şeýle hem oňyn duýgularyny oýandyrmalydyr. Çünki ruhubelentlik sportda ýokary netijeler üçin möhümdir. Artykmaç iýmitlenmek türgenler üçin zyýanlydyr. Artykmaç iýmit bedende iýmitiň siňmeginiň bozulmagyna ýa-da agramyň ýokarlanmagyna sebäp bolýar. Şonuň üçin türgenler jynsyna, meşgullanýan sport görnüşine we ýaşyna görä iýmitlenmelidirler. Türgenleriň iýmitlenmegi türgeniň özüne berýän ýüklenmelerine görä bolmaly. Türgenlere esasy haýsy witaminler we minerallar zerur?

7 Dekabr 2024

Saglyk

Adam näme üçin üşüdýär?

Arkadag şäheriniň Saglygy goraýyş müdirliginiň başlygynyň ilkinji saglygy goraýyş kömegi boýunça orunbasary, lukmançylyk ylymlarynyň kandidaty Ogulbagt Taňňyýewa habarçymyz bilen söhbetdeşlikde diňe bir syrkawlarda däl-de, eýsem, sagdyn adamlarda hem duş gelip bilýän alamat — üşütme bilen baglanyşykly sowallara jogap berýär. — Üşütme — bu nähili alamat?

7 Dekabr 2024

Saglyk

Böwrekler sagdynmyka?

Žurnalist Narjan Kasymowa Myrat Garryýew adyndaky TDLU-nyň umumy hirurgiýa kafedrasynyň müdiri, lukmançylyk ylymlarynyň kandidaty Akmyrat Abdyllaýew bilen söhbetdeşliginde böwrekleri sagdyn saklamagyň, olaryň keselleriniň öňüni almagyň ugur-ýollary bilen baglanyşykly meseleler gozgalýar. — Adama böwrekler näme üçin gerek? Bu agzanyň ynsan ýaşaýşynda nähili ähmiýeti bar?

7 Dekabr 2024

Saglyk

Adam bedeni barada gyzykly maglumatlar

Adam bedeni köp sanly agzalardan ybaratdyr. Bedeniň iň uly agzasy iýmit siňdiriş ulgamyna degişli bolan inçe içegedir. Onuň uzynlygy 4 metre barabardyr.

7 Dekabr 2024

Saglyk

Arkadaky agyry nämäni habar berip biler?

Habarçymyz Narjan Ilmyradowa diňe bir syrkawlarda däl-de, eýsem, sagdyn adamlarda-da döräp bilýän alamat — arkadaky agyry bilen baglanyşykly soraglara jogap bermegi Halkara saglyk merkezleri müdiriýetiniň Halkara newrologiýa merkeziniň fizioterapiýa bölüminiň müdiri Göwher Baýramowadan haýyş etdi. — Arkadaky agyry nähili ýagdaýlarda arkaýyn bolmaga esas berip, nähili ýagdaýlarda lukmana ýüz tutmalydygyny duýdurýar?

7 Dekabr 2024

Saglyk

Dünýä lukmançylygynyň görnükli alymy

Abu Aly ibn Sinanyň ömri Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen türkmen topragy, türkmen halkynyň taryhy bilen berk baglanyşyklydyr. Ibn Sina (Lukman Hekim) özüniň ýaşap geçen döwründe ýokary atlara mynasyp bolýar: «Hakykatyň güwäçisi», «Alymlarbaşy, beýik dana», «Arap Aristoteli», «Alymlaryň baştutany», «Kliniki farmakologiýanyň atasy», «Lukmançylygyň atasy». Alym-filosof ylym babatda öz döwrüne mahsus bolmadyk, ýagny dersleriň arasyndaky arabaglanyşykly çemeleşmäniň amaly tejribä ornaşdyrylmagyny ündäpdir. Ibn Sina diňe lukmançylygy däl, eýsem filosofiýany, astronomiýany, matematikany we beýleki ylmy ugurlary bilelikde öwrenipdir. Alym asman jisimleriniň hereketi bilen adamyň saglyk ýagdaýynyň arasyndaky arabaglanyşygyň bardygyny düşündiripdir we bejergi üçin astronomik aýratynlygyň oňaýly şertlerini peýdalanypdyr. Matematikany hasapnamalary we ölçegleri çykarmak, fizikany bolsa adam bedeninde bolup geçýän fiziologik hadysalary düşündirmek üçin ulanypdyr.

7 Dekabr 2024

Saglyk

Uzak ýola çykylanda...

Ýurdumyzyň dürli künjeklerine, daşary ýurtlara syýahata, dynç almaga ýa-da iş saparyna gidilende ýanyň bilen çalşyrgyç eşik, iýmit önümlerini almak ýeterlik däldir. Ýol dermanhanajygyny götermek öýden daşarky ýaşaýyş şertlerinde saglygyňy goramakda uly ähmiýete eýe bolup durýar. Howa-klimat, wagt guşaklygy, iýmit, umuman ýaşaýyş-durmuş şertleri dürli sebitlerde dürli bolup, başga ýerden gelen adamyň bedeniniň olara uýgunlaşmagy üçin wagt gerek bolýar. Meselem, sowuk klimatly ýurtlarda yssy howaly ülkeden gelen adamyň bedeniniň aşa sowamagy hem-de munuň netijesinde dürli näsazlyklaryň ýüze çykmagy mümkin. Alys ýere gidilýän ýolda ýa-da barlan ýerde ilkinji lukmançylyk kömegini almaga zerurlyk ýüze çykyp bilýär. Uzak ýola gatnaýan sürüjilerde şeýle ýagdaýlara duçar bolmak töwekgelligi has ýokary bolýar.

7 Dekabr 2024

Saglyk

Dişler sagdyn görünse-de...

Dişleriň sadap ýaly berk, dür ýaly ak bolup, sapaga düzülen hünji ýaly owadan görünmegi entek agyz boşlugynyň sagdyndygyny aňlatmaýar. Diş etiniň keselleriniň öňüni almak hem agyz boşlugyny sagdyn saklamakda uly ähmiýete eýe bolup durýar. Stomatolog lukmanlaryň iş tejribesinde köp duş gelýän gingiwit, parodontoz ýa-da parodontit «parodontyň keselleri» diýlip atlandyrylýar. Parodont dişi gurşaýan dokumalar toplumy bolup, ol: √ diş etinden;

7 Dekabr 2024

Saglyk

Möwsümleýin kesellerden goranalyň!

Gyş paslynyň gelmegi bilen howa sowap başlaýar. Howanyň sowamagy, pasla görä geýinmezlik, bedeniň üşemegi bolsa immunitetiň peselmegine, dürli ýokanç keselleriň ýüze çykmagyna itergi berip bilýär. Gyşda ýiti respirator ýokançlaryň öňüni alyş kadalary berjaý edilmedik ýagdaýlarynda dem alyş ýollarynyň keselleriniň ýüze çykmagyna getirýär. Bu bolsa ýokançlaryň dem alyş ýollaryna aralaşmagyna we soňra olary zeperlendirip, keseliň alamatlarynyň ýüze çykmagyna sebäp bolýar. Islendik wirusly ýokançlar, ylaýtada, çagalarda ýerli we umumy immuniteti gowşadýar. Şoňa görä-de wiruslaryň üstüne bakteriýa ýokançlarynyň goşulmak ähtimallygy ýokarlanýar. Grip, paragrip, rinowirus, adenowirus ýaly wiruslar dümewi, ýiti respirator wirus ýokanç kesellerini ýüze çykarýar.

7 Dekabr 2024

Saglyk

Süýjüli diabet we arterial gan basyşynyň ýokarlanmagy

Süýjüli diabet we arterial gan basyşynyňýokarlanmagy (gipertoniýa) — bu, köplenç, biri-biri bilen baglanyşykly geçýän, gaýra üzülmelere getirýän kesellerdir. Arterial gipertoniýa süýjüli diabetli näsaglarda başga keselli näsaglar bilen deňeşdirilende 2 esse köp duş gelýär. Arterial gipertoniýa süýjüli diabetli näsaglaryň saglygyna düýpli täsirini ýetirýär, ýagny bu näsaglarda ýürek-damar, peşew çykaryş ulgamynda gaýra üzülme ähtimallygy has ýokary bolýar. Gan basyşynyň ýokarlanmagyna, ýagny arterial gipertoniýa getirýän esasy sebäpleriň biri-de insulinorezistentlilikdir. Insulinorezistentlilik — munuň özi adam bedeniniň insulin gormonyna duýgurlygynyň peselmegidir. Şonuň netijesinde dokumalarda gandaky glýukozany kabul etmeklik ukyby peselýär. Insulinorezistentlilik, esasan hem, semiz adamlarda köp duş gelýär. Bu ýagdaý birbada ýüze çykmaýar, diňe metaboliki bozulmalar başlanan wagty bilinýär. Adamyň beden-agram indeksi 35-40%-den ýokary bolan ýagdaýynda insuline duýgurlyk 40%-e çenli peselýär. Insulinorezistentlilik giperinsulinemiýa (ganda insuliniň mukdarynyň ýokarlanmagyna) getirýär. Insulin gandaky kalsiý we natriý duzlarynyň öýjügiň içine geçmekligine täsir edýär. Olar hem öz gezeginde gan damarlarynyň ýylmanak myşsalarynyň ýygrylyjylyk ukybyna täsirini ýetirýär. Netijede, öýjügiň içine kalsiniň akymy ýokarlanýar, damarlaryň dilýatasiýasy (gowşap giňelmegi)

7 Dekabr 2024

Saglyk