"Güneş" žurnaly

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-61-68, 38-61-70, 38-61-59
Email: gunesh_tm@sanly.tm

Habarlar

Magtymgulynyň syýahatlary

Gahryman Arkadagymyzyň hem-de Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň tagallalary bilen akyldar şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň edebi mirasyny dünýä ýaýmak, ony doganlyk halklaryň arasynda wagyz etmek işleri ýokary gerime eýe boldy. Akyldar şahyrymyzyň syýahatlary, gezen ýurtlary barada biziň günlerimize çenli taryhy ýa-da golýazma maglumatlary saklanyp galmandyr. Magtymgulynyň gezen ýurtlary babatda D.Amanekow bilen K.Weýisowyň «Magtymgulynyň syýahatlary» atly makalasynda: «Magtymgulynyň eserlerinde daglaryň, sähralaryň, şäherleriň, ýurtlaryň, derýa we deňizleriň atlarynyň duş gelmegi, dogrudan-da, şu syýahatlaryň netijesidir» diýip bellemegi, ylmy nazaryýetden seredeniňde, örän ýerlikli çykarylan netijedir. Dana şahyrymyzyň Eýran, Turan, Owganystan, Hindistan, Demirgazyk Kawkaz, Astrahan ýaly dürli ýurtlara, şäherlere syýahat etmegi, şol ýerlerde ýaşaýan halklaryň ýaşaýyş durmuşy bilen tanyşmagy, olaryň gözel tebigatyna bolan çäksiz guwanjy onuň dünýägaraýşyny giňeldip, döredijiligine öz täsirini ýetiripdir. Bu syýahatlarda dörän eserler şahyry millilik çäginden çykaryp, umumadamzat söýgüsine mynasyp edipdir. Eýsem, şahyryň gadymy Hindistana syýahat etmek baradaky arzuwlary nähili döredikä? Ýa-da olar Abu Reýhan Biruniniň «Hindileriň taryhy», «Hindistanyň görnüşleri» atly kitaplaryny okanyndan soňky täsirlermikä? Bu garaýşymyz ylmy taýdan takyk bolmasa-da, dana şahyrymyzyň hemi

Pyragyda däp-dessurlar

Türkmen nusgawy şahyry Magtymguly Pyragy öz şygyrlarynda adamzadyň müdimi gymmatlyklaryny wagyz etmek bilen, olaryň many-mazmunyny şygryýete salyp, nesillere miras galdyrypdyr. Şahyryň döredijiliginde watançylyk, söýgi, öwüt-nesihat, dünýä, jemgyýetçilik gatnaşyklary baradaky meseleler bilen bir hatarda, XVIII asyrda Etrek, Gürgen sebitlerinde ýaşan türkmenleriň ruhy we maddy medeniýetine degişli gymmatly maglumatlar hem berilýär. Magtymguly Pyragynyň şygyrlarynda türkmen halkynyň myhmansöýerlik, köpçülikde özüňi alyp barmagyň kadalary, toý we ýas däp-dessurlary, ynançlary öz beýanyny tapýar. Şahyryň «Söwüş bile» goşgusynyň:

Rabindranat Tagor

Paýtagtymyzdaky «Magtymguly Pyragy» medeni-seýilgäh toplumyndaky dünýä edebiýatynyň, sungatynyň meşhur wekilleriniň heýkelleriniň arasynda görnükli hindi ýazyjysy, şahyry, kompozitory, suratkeşi, jemgyýetçilik işgäri Rabindranat Tagoryň hem heýkeli bar. Rabindranat Tagor 1861-nji ýylyň 7-nji maýynda Kalkuttada dünýä inýär. Bäş ýaşynda Gündogar seminariýasyna okuwa berlen Rabindranat sekiz ýaşynda goşgy ýazyp başlaýar. On alty ýaşynda nowellalarydyr drama eserlerini döredip ugraýar, Bhanusimha (Gün ýolbarsy) edebi tahallusy bilen ilkinji şygyrlaryny çap etdirýär.

Çeper edebiýatyň terbiýeçilik ähmiýeti

Gahryman Arkadagymyz häzirki ajaýyp zamanamyzda terbiýeçilik işinde asyrlaryň dowamynda synagdan geçen kämil milli ýörelgelerimizden ugur alyp, dünýäniň iň öňdebaryjy tejribelerini durmuşa ornaşdyrmagyň zerurdygyny aýratyn nygtaýar. Taryhda ata-babalarymyz mukaddes Watanyň ösüşlerine mynasyp goşant goşmagy milli ýörelgä öwrüpdirler. Şonuň üçin hem Watany söýýän, oňa buýsanýan, ýaşlary terbiýelemekde adamzat ýaşaýşyny öwrenýän ylymlar örän uly orun eýeleýär. Gahryman Arkadagymyzyň «Älem içre at gezer», «Döwlet guşy» romanlarynyň terbiýeçilik ähmiýeti barada aýratyn belläp geçmek ýerlikli bolаr. Çünki Gahryman Arkadagymyzyň bu eserleri her bir terbiýeçi üçin gymmatly gollanmadyr. Mugallym, esger, ilhalar ynsan Berdimuhamet aganyň görüm-göreldesi hemişe, hatda iň soňky demiňde-de halkyň aladasy bilen bolmagy ündeýär. Anna agadyr Berdimuhamet mugallymyň, Mälikguly Berdimuhamedowyň keşplerinde «Watan» diýen düşünjä bolan kämil gatnaşyk örän ussatlyk bilen  beýan edilýär. Muňa «Döwlet guşy» romanynda Mälikguly aganyň Watana bolan söýgüsiniň, synmaz yhlasynyň çeper beýan edilişinden hem görmek bolýar.

Täze terjime

Ötgür HAŞYMOW,özbek ýazyjysy. «Enä bagyşlanan nowellalar» toplumyndan

Gahryman Arkadagymyzyň «Türkmeniň döwletlilik ýörelgesi» kitabyndaky hekaýatlar we rowaýatlar ummanyndan

...Her bir halkda özboluşly myhman kabul etmek dessurlary bar. Myhman garşy alnanda, oňa ilki bilen duz-çöregiň hödür edilmegi şol däpleriň iň gadymysydyr. Myhman kabul etmegiň gadymy däpleri halk döredijilik eserlerimizde hem öz beýanyny tapypdyr. Eserlerde myhmançylyk däplerine ýygy-ýygydan duş gelinýär. Halkymyzyň toý däp-dessurlary myhmansöýerlik, açykgöwünlilik, sahawatlylyk ýörelgelerini dabaralandyrýar, rysgally-döwletli ýaşaýşyň binýadynyň hut şol häsiýetlerdedigini açyp görkezýär. Orta asyr danalarynyň ýazgylaryndaky: «Myhman Allanyň ynsana ugradan sowgadydyr. Kim myhmany sylasa, onuň-da nygmatlary köp bolar» diýen sözler halkymyzda «Myhman öz rysgaly bilen gelermiş» diýen görnüşde beýan edilýär. Gorkut atanyň: «Myhman gelmeýen öýüň bolanyndan bolmadygy ýeg», Magtymguly akyldaryň: It gözlemez, pişik bakmaz,Supra ýazylmagan ýerde —

Akyldaryň şygyrlarynda mertligiň waspy

Gahryman Arkadagymyz «Magtymguly — ynsan kalbynyň ruhy lukmany» atly kitabynda: «Magtymguly, ilkinji nobatda, türkmen halkynyň milli şahyrydyr. Akyldar bütin adamzada söýgi bilen sereden hem bolsa, onuň öz halkyna bolan söýgüsini, mährini hiç zat bilen deňäp bolmaýar» diýip, jaýdar belleýär. Magtymguly döredijiliginiň bütin dowamynda halkyna ruhy-ahlak sypatlary, merdi-merdanalygy ündäp gelipdir. Şeýlelikde, dana akyldar şahyryň galamyndan çykan setirler nesilleri ene topragyny, Watanyny jany-teni bilen söýmäge ruhlandyrypdyr. Mysal hökmünde akyldaryň «Başy gerekdir» goşgusyna ýüzleneliň! Bu goşguda şahyr merdana ýigitlere ýedi jandaryň häsiýetiniň mahsus bolmalydygyny ündäpdir: Gaplaň kimin arlap girse meýdana,Tilki kimin bazy berse her ýana,Duranda gaýa dek durup merdana,Alar ýerden at salyşy gerekdir.

Paýhas çeşmesinden

■ Hödür edilse, suwam bolsa iç. ■ Hödürsiz tagam iýme, idegsiz toýa barma.

«Çemçe tansy»

Saz-söhbede, şüweleňli oýunlara belent sarpa goýýan halkymyz iňňän gadymy döwürlerde birnäçe joşgunly tanslary hem döredipdir. Bu sungat eserleri heňňamlar aşyp, biziň döwrümize gelip ýetipdir. Şolaryň biri «Çemçe tansydyr». Beýleki tanslardan özüne mahsus özboluşlylygy bilen tapawutlanýan bu tansy oýnamak üçin dört sany agaç çemçe gerek. Her elde iki çemçe saklanylýar. Tans ýerine ýetirilende, agaç çemçeleriň saplary maşgala agzybirligini alamatlandyrýan alajalar bilen berkidilýär.

Peder ýorgutlary

Sapaly tomus pasly dowam edýär. Güneşe baý bu pasylda datly miweler, ir-iýmişler köpçülikleýin bişip ýetişýär. Dana pederlerimiz tebigatyň tomusky görnüşini synlap, seljerip, soňky pasyllarda howanyň nähili boljakdygyny kesgitläpdirler. Täsin ýeri olaryň durmuş tejribesine esaslanyp edýän çaklamalary, esasan, dogry çykypdyr. Geliň, şol ýorgutlaryň käbiri bilen tanyş bolalyň! Tomusda bişen gawunyň çigidi içinde şineläp başlasa, güýz wagtyndan öň geler, ekinler ir sowlar.

Dünýäde atsyz zat ýok

Il arasynda käbir janly-jandarlaryň çagasynyň ady seýrek ulanylýar. Muňa garamazdan, «Dil baýlygy — il baýlygy» diýlişi ýaly, halkymyzyň paýhas hazynasynda dil baýlygy, ony öwrenmegiň zerurlygy bilen bagly dürdäne sözler mynasyp orny eýeleýär. Ynha, janly-jandarlaryň çagalarynyň atlaryny aňladýan sözler hem ene dilimiziň gorunyň juda baýdygyny, ata-babalarymyzyň sözleýiş medeniýetine, dil öwrenmek meselesine iňňän uly ähmiýet berendiklerini äşgär edýär. «Bilip goýan ýagşy» diýen maksat bilen bu baradaky ýazgylarymyzy siziň bilen paýlaşmagy makul bildik. Aýynyň çagasy — merdek.

Öý-ojagyň bezegi

Sahawatly türkmen topragynyň iňňän gadymy döwürlerde-de dokmaçylygyň, halyçylygyň mekany bolandygyna taryhy çeşmeler şaýatlyk edýär. Bu ýerde dokalan nepis, owadan halylar, kilimler, matalar dünýä bazarlarynda uly islegden peýdalanýan harytlar hasaplanylypdyr. Kökleri asyrlaryň jümmüşine uzap gidýän milli halyçylyk sungatymyzyň biziň günlerimize gelip ýetmeginde eli çeper gelin-gyzlarymyzyň paýy uludyr. Duztorba, namazlyk, kejebelik, asmalyk, çuwal we gap-gaç salynýan torba ýaly haly önümleri diňe bir türkmeniň mukaddes öý-ojagynyň däl, eýsem, göwnüniň hem bezegidir. Haly önümleriniň 40-dan köpräk görnüşi bolup, olaryň biri-de eňsidir.

Ýagşylyga çagyryşyň owazy

Magtymguly Pyragynyň döredijiliginiň içinden eriş-argaç bolup geçýän baş mowzuklaryň biri bütin ynsanyýeti ýagşylyga çagyryşdan ybarat. Şol ýagşylyga çagyryşyň owazy bolsa bu günki gün dünýä dolýar. Çünki ýagşylyga çagyryş Watan söýgüsinden, milletiňe bolan buýsançdan, döwlet berkararlygyndan gözbaş alýar. Ine, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň «Watan diňe halky bilen Watandyr! Döwlet diňe halky bilen döwletdir!» diýen parasatly taglymatynyň düýp mazmuny hem şu mukaddeslikde jemlenýär. Islendik eseriň ähmiýeti onda halkyň isleg-arzuwlarynyň beýan edilişi, milliligi, umumadamzat gymmatlyklarynyň açylyp görkezilişi, öz döwrüniň suratlandyrylyşy bilen ölçenilýär. Şu nukdaýnazardan Magtymguly atamyzyň eserleri öz döwrüniň jemgyýetçilik durmuşyny, ruhy-ahlak keşbini doly açyp görkezýän, her setiri gyzyla barabar gymmatlyk hökmünde halkymyzyň aňyna müdümilik ornandyr. Şeýle bolansoň şahyryň pikirleri üstünden üç asyr geçendigine garamazdan, bütindünýä jemgyýetçiliginiň iň bir öňdebaryjy, adalatly, parasatly oý-pikirleriniň derejesinde ähladamzat gymmatlygynyň hatarynda öňe sürülýär. Iň abraýly halkara guramalarynyň ileri tutup, uýýan baş şygarlarynyň biri bolup älemi nurlandyrýar. Şeýle bolansoň Nurmyrat Saryhanowyň «Kitap» hekaýasynda her setiri bir guba düýä deňelýän ol eserler milletiň iň mukaddes gymmatlygy hökmünde orta çykarylýar.

Prezidentiň sowgady

«Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy»Ýylyna sowgat berdi ýazyp ajap kitabyn.«Ýaşlar — Watanyň daýanjy» — ýollaryň şamçyragy,Peder ýoluňa şöhrat, Arkadagly Serdarym! Uýup Milli Lideriň ýörelgesi-ýoluna,Ol geljege badalga Watanyna-iline,Ýiti bolsun galamyň, güller bitsin eliňe,Peder ýoluňa şöhrat, Arkadagly Serdarym!

Tymsallar

Söwdada kim utdy? Bir goja bazarda «Bir garpyzyň bahasy üç manat. Üç garpyzyň bahasy 10 manat» diýen ýazgy bilen garpyz satýardy. Alyjy gelip, üç manada bir garpyz, soňra ýene üç manada bir garpyz, soňra ýene-de üç manada bir garpyz satyn alypdyr. Ol hoşlaşanda, göwnühoşluk bilen:

Akyldary sarpalap

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň taýsyz tagallalary netijesinde ylmyň-bilimiň ähli ugurlary bilen birlikde, türkmen dilini we edebiýatyny öwrenmek meselesi hem giň gerime eýe bolýar. Hut şu esasda-da nusgawy edebiýatymyzy, şöhratly taryhymyzy öwrenmek işi üstünlikli alnyp barylýar. Munuň şeýledigini hormatly Prezidentimiziň: «Gündogaryň beýik akyldary we danasy Magtymguly Pyragy özüniň çuňňur pähim-paýhasa ýugrulan goşgulary bilen ynsan kalbynda baky orun aldy. Dana Pyragynyň ynsanperwerligi, halallygy, agzybirligi ündeýän eserleri ähli adamzat üçin bahasyna ýetip bolmajak gymmatlykdyr» diýen parasatly sözleri hem aýdyňlygy bilen subut edýär. Beýik söz ussadynyň goşgulary ýaşlary terbiýelemekde gymmatly gollanma bolup durýar. Munuň şeýledigini şahyryň goşgularynyň çuňňur many-mazmunlydygy bilen düşündirmek bolar. Bu bolsa Magtymgulynyň dünýägaraýşynyň nusgalyk derejede giňdigine şaýatlyk edýär. Meseläni giňişleýin häsiýetlendirip, okyjyny özüne çekýän şahyryň geçmiş bilen geljegi sazlaşdyryp ýazan goşgulary her bir ynsanyň kalbynda ýaşaýar. Şahyryň edebiýatda ebedi keramata öwrülmegi hem onuň goşgularynyň üsti bilen berýän öwüt-nesihatlary bilen baglanyşyklydyr. Dana akyldar adamyň özüni yzygiderli terbiýeläp ýörmelidigini nygtap, özüňi terbiýelemekde oý-pikiriňi päklemek, niýetiňi kämil saklamak ýaly ý

Öz ilimiň bedewleri

Ýüzin salyp barýar öňe,Öz ilimiň bedewleri.Ganat bitirýär köňlüňe,Öz ilimiň bedewleri. Jygalybegiň isläni,Hyýalynda höwesläni.Röwşeniň seýisläni —Öz ilimiň bedewleri.

Rowaýatlar — pelsepeler ummany

Gadymy türkmen topragy ýüzlerçe alymlaryň mekany, esasan, orta asyrlarda ylmyň iň bir ösen ýeri bolupdyr. Muňa taryhy maglumatlar bilen birlikde, beýik akyldarlaryň ýazan ylmy işleri, şygyrlary şaýatlyk edýär. Bu gadymy mekanda ýaşap geçen beýik alym, öz döwründe halka ýolgörkeziji, uly sopularyň biri hem Abu Seýit Abul Haýrdyr. Türkmenlerde ol Mäne baba ady bilen bellidir. Mäne baba — türkmen hem-de Gündogar edebiýatynyň X-XI asyrlarynyň öçmejek şahsyýetidir. Mäne baba, esasan, edebiýatda rubagydyr kytga žanrlarynda şygyr döredipdir. Şeýle-de ol hakynda halk arasyndaky birnäçe rowaýatlarda, hekaýatlarda köp gabat gelmek bolýar. Sebäbi Mäne baba hakyndaky rowaýatlaryň durmuş öwrümlerinden dogry netije çykarmakda ähmiýeti uludyr. Halk arasyndaky köp tymsallaryň, rowaýatlaryň aglabasy orta asyrlarda ýaşap geçen şahsyýetler baradadyr. Çünki şol döwürde ömür paýhasy her bir ynsanyň başyndan geçirip biläýjek duýgusynyň, has takygy, adamyň özüniň üsti bilen düşündirilipdir. Şeýlelikde, sopuçylyk pähimleri özümizi tanamak hem-de durmuşdan dogry netije çykarmak üçin geçmişden şu güne çenli halk arasyndaky rowaýatlarda saklanyp galypdyr.

Gözleriň

Bakyp sabry-kararym Aldy, seniň gözleriň.Meni çykgynsyz oda,Saldy, seniň gözleriň. Ne apat, eý, ne apat,Galmady-la kanagat,Umyda berip ragbat,Güldi, seniň gözleriň.

Çoh garaşan ajap eýýamyň geldi

Gündogaryň beýik akyldary, nusgawy şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygy dabaraly bellenilýän şu ýylyň şygarynyň türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň ajaýyp eseri — «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» şygrynyň adyna beslenmegi tutuş halkymyzyň göwün guşuny ganatlandyryp, türkmeniň beýik söz ussadynyň hormat-sarpasynyň näderejede beýgeldilýändigini dünýä ýüzüne äşgär etdi. Hormatly Prezidentimiz Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň şahyryň eserlerine siňdiren berkarar ýurt gurmak, haýyr-sahawatlylyk, edep-ekram, sylag-hormat, sahylyk, myhmansöýerlik, agzybirlik baradaky filosofik pikirleri, ynsanperwer garaýyşlary, şahyrana öwüt-ündewleri biziň milletimiziň müdimi ýörelge edinen durmuş mekdebidir diýip, örän jaýdar belleýşi ýaly, söz äleminiň ägirdi Magtymguly Pyragy türkmeniň ýüregine iň beýik ynanç, görejine nur bolup çaýyldy. Şol bir wagtyň özünde, dana Pyragynyň tutuş dünýä edebiýatynyň medeni gymmatlyklaryna, adamzat paýhasynyň genji-hazynasyna öwrülen edebi mirasy külli adamzat üçin nusgalyk görelde mekdebi bolup durýar.