Suratlardaky 7 tapawudy tapyň!

«Paýhas çeşmesi» kitabyndan

Adam görki — akyl, söz görki — nakyl. Adam edebinden tanalar, ýurt — tugundan.

Terbiýäniň gözbaşy

Halk döredijiliginiň iň kämil görnüşleriniň biri bolan nakyllar nesil terbiýesiniň başlangyjydyr. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe geçmişden gözbaş alýan milli gymmatlyklarymyz şu günüň beýikligi bilen utgaşyp, döwre we geljege laýyk altyn sazlaşygy hasyl edýär. Hormatly Prezidentimiz milli buýsanjyň kemala gelmegi, ýaşlaryň aňynda berkemegi üçin taryhymyzy, abraýa beslenen şahsyýetlerimiziň geçen ýoluny bilmegimiz üçin yzygiderli tagallalar edýär. Hut şu nukdaýnazardan hem ajaýyp zamanamyzda ruhy gymmatlyklarymyzyň öwrenilmegine, halka ýetirilmegine, dünýä ýaýylmagyna uly üns berilýär. Çünki ol gymmatlyklaryň aňyrsynda milletiň, halkyň bakylygy we beýikligi ýatyr.

Asylly görelde — terbiýe mekdebi

Durmuşa bezeg berip, ynsany ruhy taýdan kämillige atarýan ilkinji ädim bilim-terbiýeden başlanýar. Bu barada hormatly Prezidentimiziň «Mert ýigitler gaýrat üçin dogulýar» atly kitabynda bir ajaýyp rowaýat bar: «Ir zamanlar bir adam dananyň ýanyna maslahata barypdyr. —Dana, meniň ähli baýlygym bar. Okadym, her dürli tälimleri, hünärleri öwrendim. Ummasyz köp baýlyk topladym. Garaz, göwnümde arman galar ýaly bolmady. Indi özümden soňky nesillere iň gymmatly baýlygymy miras galdyrasym gelýär — diýipdir. Özüniň näçe hazyna, mal-mülk we başga-da nämeleri miras galdyrsa, islegini doly amal edip biljekdigini ondan sorapdyr. Şonda dana: «Dünýäde iň gymmatly baýlyk terbiýededir. Terbiýe bilen galdyrylan baýlygyň bahasy ýokdur» diýipdir». Ine, şu rowaýatdan hem görnüşi ýaly, mynasyp terbiýelenen nesil biziň ýüzümiziň tuwagy bolup, üstünlikleri bilen begendirýär.

«Gyzgyn düwmeler» Klawiaturada işlemegiň ýeňil usullary

Häzirki wagtda biziň maglumatlar bilen bagly işlerimiziň köpüsi kompýuteriň üsti bilen amala aşyrylýar. Köpimiz günde diýen ýaly kompýuter enjamyndan peýdalanmak bilen, birnäçe amallary ýerine ýetirýäris. Elbetde, döwür şony talap edýär. Maglumatlary ýygmak, göçürmek, ibermek we şuňa meňzeş işlerde günüň dowamynda biz ençeme gezek kompýuteriň syçanjygy bilen klawiaturasynyň düwmelerine basýarys. Ýöne käbirlerimiz belli bir maglumaty kesmek, göçürmek ýa-da goýmak ýaly amallarda klawiaturadaky «Gyzgyn düwmeleriň» deregine aglaba ýerde syçanjygy ulanýarys. «Gyzgyn düwmeler» nämekä?» diýýänsiňiz. Bu, ýönekeý söz bilen aýdanyňda, tiz işlemegiň ýeňil ýoly diýmekdir. Bu barada käbir maglumatlary siziň dykgatyňyza ýetirmegi makul bildik.

Sapaklary döwür bilen baglanyşdyrmak

Eşretli zamanamyzda ýaşlara bilim bermek bagtynyň bilim işgärlerine, ýagny mugallymlaryň paýyna düşýändigi üçin biz bagtly ynsanlardyrys. Sebäbi, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň çuňňur aladalary bilen Watanymyzyň parahatçylykda gülläp ösmegi, halkymyzyň eşretli durmuşda ýaşamagy, ösüp gelýän ýaş neslimiziň dünýä derejesinde ylymly-bilimli bolmagy baradaky oňyn işler durmuşymyzda öz beýanyny tapýar. Gahryman Arkadagymyzyň parasatly baştutanlygynda şeýle beýik işleriň durmuşa geçirilýän döwründe biz mugallymlaryň sapaklarymyzy döwür bilen baglanyşdyryp guramagymyz ösüp gelýän ýaş neslimiziň gursagyna synmaz watançylyk söýgini guýdugymyzdyr. Hut şonuň üçin-de türkmen dili we edebiýat mugallymy hökmünde her bir sapagy temasyna görä, döwür bilen baglanyşdyryp guraýaryn.

Işeňňirleriň işi ileri

Hormatly Prezidentimiziň tagallalary bilen mekdebe çenli çagalar edaralarynyň işi döwrebaplaşdyrylyp, çagalara bilim bermek işine iň öňdebaryjy innowasion usullar giňden ornaşdyrylýar. Mekdebe çenli bilimiň maksadyny, mazmunyny, gurluşyny we bilim-terbiýeçilik işini guramagyň aýratynlyklaryny açyp görkezmekde, mekdebe çenli bilim bilen başlangyç bilimiň üznüksiz arabaglanyşygyny üpjün etmekde terbiýeçilere uly orun degişli bolup durýar. Bu ugurda Gökdepe etrabynyň Aba Annaýew obasyndaky 20-nji çagalar bagynda alnyp barylýan işler aýratyn bellärliklidir. Bu çagalar bagynda terbiýeçiler özara tejribe alşyp, agzybirlikde zähmet çekýärler.

Bagtyýar nesil

Çaga we kitap Kitap adamyň iň ýakyn dosty, maslahatçysy hasaplanýar. Esasan hem, kitaplar bilen çagalaryň has ýakyn gatnaşykda bolmagy hökmandyr. Kitap çagalaryň pikirlerini durlaýar, özbaşdak netije çykarmak ukybyny ösdürýär, dünýägaraýşyny giňeldýär. Çagalarda kitaba, okamaga bolan söýgini kemala getirmek köp babatda ene-atalara baglydyr.

Bilim — bagtyýarlygyň gözbaşy

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda ähli ulgamlarda belent sepgitlere ýetilýär. Şonuň bilen bir hatarda, ýurdumyzyň bilim ulgamy hem täze ösüşlere eýe bolýar. Hormatly Prezidentimiziň ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek babatda alyp barýan döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri hem bilim ulgamynyň kämilleşdirilmegi bilen baglanyşyklydyr. Çünki bu ulgam beýleki pudaklaryň durnukly ösüşinde wajyp ähmiýete eýedir. Bilimli hünärmenler zähmet çekýän pudagynyň üstünliklere eýe bolmagyna itergi berýärler, şonuň bilen baglylykda, ýurdumyzyň ykdysadyýeti kuwwatlanýar.

Möhüm ugurlaryň biri

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe, mähriban Arkadagymyzyň baştutanlygynda, amala aşyrylýan şanly wakalar ýurdumyzyň at-abraýyny belentliklere çykarýar. Beýik işleriň, beýik maksatnamalaryň durmuşa geçirilýän ajaýyp döwrümizde ýurdumyzyň ähli pudagyna uly üns berilýär. Şeýle-de döwletimiziň geljegi hasaplanylýan bilimli, ahlakly ýaş nesilleri kemala getirmek barada alada döwletimiziň möhüm ugurlarynyň biri bolup, milli ruhda terbiýeli, berk bedenli, belent ruhly, edepli-ekramly, bilimli ýaş nesli kemala getirmek onuň esasy wezipesidir.

Döwrebap ösüşler we şowly üstünlikler

Berkarar döwletiň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary bilen ýurdumyzda bilim ulgamy täze ösüşlere eýe boldy. Ulgamyň işini döwrebap derejede guramak, bu babatda milli aýratynlyklary göz öňünde tutmak bilen, dünýä tejribesinden ugur almak, sanly bilim ulgamyna geçmek boýunça giň möçberli işler alnyp barylýar. Sanly bilimi ösdürmek üçin, ilkinji nobatda, bilim ulgamynda zähmet çekýän mugallymlardyr hünärmenleriň, şeýle-de bilim alýanlaryň häzirkizaman kompýuter tehnologiýalaryndan ussatlyk bilen baş çykarmaklarynyň zerurdygy öz-özünden düşnüklidir. Şundan ugur alnyp, ýurdumyzyň bilim edaralary ösen innowasion tehnologiýaly enjamlar bilen üpjün edilýär, mugallymlaryň kompýuter sowatlylygy yzygiderli kämilleşdirilýär. Bilim ojaklarynda sanly tehnologiýalaryň, ýokary tizlikli internet ulgamynyň giňden ornaşdyrylmagy netijesinde ýurdumyzyň orta mekdepleriniň okuwçylary halkara derejesinde geçirilýän olimpiadalara gatnaşýarlar. Şol sanda biziň mekdebimiziň okuwçylary hem dürli ýyllarda halkara internet olimpiadalaryna gatnaşyp, öňdeligi eýelediler. Hususan-da, 2020-nji ýylyň mart aýynda geçirilen «Erudit» halkara internet bäsleşiginde Ogulgerek Seýilhanowa we Aýlar Abdurasulowa dagy ýeňiji bolup, altyn medala we birinji derejeli diploma eýe boldular. Şonuň ýaly-da mekdebiň 3-nji synp okuwçysy Aýna Haýdarowa geçen ýylyň aprel aýynda «Enjoy English» atly hal

Watansöýüji ýaşlar kemala gelýär

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe mähriban Arkadagymyzyň baştutanlygynda Türkmenistan Watanymyz gülläp ösýän döwletleriň hatarynda tanalýar. Hormatly Prezidentimiz ýurt baştutanlygyna geçen ilkinji günlerinden başlap, halkyň röwşen geljegini, ýurduň nurana ykbalyny ünsden düşürmän, hemişe ýurdumyzyň, halkymyzyň bagtyýar geljegine gönükdirilen beýik işleri amala aşyrýar. Şeýle tutumly işler häzirki bagtyýar günlerde hem dowamat tapýar. Ýurdumyzyň her bir künjeginde durmuş-medeni maksatly binalaryň hatary günsaýyn artýar. Halk bähbitli uly işlere badalga berilýär. Muny biz Arkadag Prezidentimiziň geçirýän maslahatlarynda, mejlislerinde, edýän taryhy çykyşlarynda aýdyň görýäris. Mähriban Arkadagymyzyň başlangyjy bilen 2021-nji ýyl «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» diýlip yglan edildi we ýylyň nyşany tassyklanyldy. Munuň özi, elbetde, türkmen raýatlarynyň, aýratynam, ösüp gelýän ýaş nesilleriň watançylyk duýgusyny ösdürmäge ýardam edýär. Çagalar sungat mekdebimizde okaýan okuwçylarymyzyň arasynda «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýyly, Berkarar döwletiň bagtyýarlyk döwri hakynda söhbetdeşlik geçirip durýarys. Bagtyýar nesillerimiziň bagtly çagalygynyň olaryň ertirki güne bolan ynamyny berkidýändigi buýsanjymyzy artdyrýar.

Ykdysadyýetiň gadamlary

Ösüşüň döwrebap ýoly Üçünji müňýyllyk tehnikanyň we tehnologiýanyň asyry hasaplanýar. Şonuň üçin-de ähli ulgamlary sanlylaşdyrmak döwrüň möhüm talaby hökmünde öňe çykýar. Häzirki wagtda şu talapdan ugur alnyp, ýurdumyzda ähli pudaklary sanly ulgama geçirmekde depginli işler durmuşa geçirilýär.

Mis peýdalymy ýa-da ýok?!

Mis biziň her birimiziň bedenimizde ýerini çalşyp bolmajak mikroelement hökmünde saklanýar. Munuň özi kadaly ýaşaýyş üçin zerurdyr. Şeýle zerur elementleriň sany bolsa ençemedir. Olaryň arasynda demir, marganes, sink, molibden, kobalt, ýod we mis hem bar. Misiň ýerine ýetirýän işi witaminleriň ähmiýetine deň hasaplanylýar. Bedende mis ýetmedik ýa-da agdyk bolan halatynda ösümlik-de, haýwan-da, adam- -da kesele ýolugýar.

Özüňi alyp barmagyň medeniýeti

Orta mekdepleriň 11-nji synpynyň maksatnamasyna girizilen özüňi alyp barmagyň medeniýeti dersi hem okuwçylaryň terbiýeli, giň dünýägaraýyşly, ynsanperwer şahsyýetler bolup ýetişmegini gazanmakdan, şeýle-de olaryň ata-enesine, mugallymlara, ýaşuly nesle hormat goýmaklaryny öwretmekden ybaratdyr. Sapaklar dürli usullarda guralmalydyr. Bu ders boýunça okuwçylar bilen dürli görnüşli oýunlary guraýaryn. Şolardan täsirli geçen temalarymyň we oýunlarymyň üstünde durup geçmekçi. “Kime medeniýetli adam diýip bolar?” diýen sorag-jogap guradym. Onda okuwçylara 10 minutyň dowamynda öz pikirini ýazmaça beýan etmegi, pikirlerini durmuşy mysallar bilen delillendirmegi tabşyrdym. Okuwçylar sapaga işjeň gatnaşyp, ýumuşlary özbaşdak ýerine ýetirdiler.

Tebigy bilimleri öwrenmekde fizikanyň orny

Fizika ylmy tebigatyň esasy we düýpli kanunalaýyklyklaryny öwrenýär, onuň kanunlary beýleki tebigy ylymlaryň esasyny düzýär. Orta mekdepde fizikany okatmagyň esasy maksatlary çagalarda öwredilýän hadysalaryň esasynda gyzyklanmany we başarnyklary ösdürmekden ybaratdyr. Olarda öwrenijilik we döredijilik işjeňligini emele getirmek, öwrenilýän esasy ylmy düşünjeleriň manysyna göz ýetirmek we olaryň arasyndaky özara baglanyşygyny özleşdirmek, dünýäniň fiziki gurluşy baradaky düşünjeleri emele getirmek zerur şertleriň biridir. Bu maksatlara ýetmek üçin okuwçylary tebigy hadysalara göz ýetirmegiň we barlaglary geçirmegiň ylmy usullary bilen tanyşdyrmaly, olara mehaniki, ýylylyk, elektromagnit, kwant hadysalary we olary häsiýetlendirýän fiziki ululyklar bilen tanyşdyrmaly. Bular bolsa öz gezeginde olara daş-töwerekde bolup geçýän hadysalary synlamak we tejribeleri geçirmek endikleriniň emele getirmekligine, ölçeg gurallaryny ulanmak arkaly laboratoriýa barlaglaryny geçirmek başarnyklaryny ele almaklaryna ýardam berer. Fizikany öwrenmegiň zerurlygyny aşakdaky sebäpler bilen esaslandyryp bolar:

Bilim we terbiýe — kämilligiň binýady

Ýaşaýyş-durmuş diýen jümläniň özeninde Watan diýen uly düşünje bar. Ynsan balasy üçin ata Watanyndan, mähriban halkyndan, mukaddes topragyndan eziz zat ýok. Bu babatda biziň pederlerimiz watansöýüjilik, ynsanperwerlik, hoşniýetli gatnaşyklar kimin ajaýyp däp-dessurlary miras goýupdyrlar. Muňa biz halkymyzyň taryhyna göz aýlanymyzda aýdyň göz ýetirýäris. Diýarymyzda durmuşa geçirilýän her bir özgertme ýa-da tutumly işler halkyň erk-isleginden, jemgyýetiň azat-erkin, sagdyn ösüşi bilen bagly derwaýys talaplardan ugur alýar. Ýaşlara berilýän terbiýäniň hem özeni halkymyzyň şol häsiýetlerinden gözbaş alýar. Milliligimize, däp-dessurymyza sarpa goýýan, şonuň ýaly-da, ýaşlaryň milli ruhda terbiýelenmegine aýratyn üns berýän hormatly Prezidentimiz: «Ylymly-bilimli, watansöýüji kämil ýaşlary kemala getirmek biziň amala aşyrýan özgertmelerimiziň özenidir» diýip bellemek bilen, ýaş nesil baradaky aladanyň döwlet syýasatynyň möhüm ugurlarynyň biridigini nygtaýar. Milli Liderimiz ussat, başarjaň, ýokary taýýarlykly, kämil hünärmenleriň zerurdygyny hemişe nygtaýar. Hut şonuň üçin hem Gahryman Arkadagymyzyň tagallalary netijesinde ýurdumyzda toplumlaýyn işler alnyp barylýar. Arzuwlaryň hasyl bolýan ýurdunda, bedew bady bilen öňe barýan eziz Diýarymyzda okamaga, döwrebap bilim almaga döredilýän giň mümkinçilikler biziň her birimiziň kalbymyzda Gahryman Arkadagymyza bolan egsilmez buýs

Kitaby nädip çalt okamaly?

Gysga ýazgylary okaýandygyňyz siziň örän haýal okaýandygyňyzdan habar berýär. Çalt okamaga bolan islegimiz, ilkinji nobatda, diňe öz-özümizi yzygiderli türgenleşdirmegimiz bilen hasyl bolýar. Onuň ilkinji düzgüni bolsa, gözlerimizi dogry ulanyp bilmegimizdir. Gözlerimiz edil surata düşürýän enjam ýaly, diňe belli bir aralygy dury görüp, galan bölekleri dumanly görýär. Şol dury görünýän ýer bolsa okamagymyza kömek edýär. Okamak üçin nazarymyzyň dury görünýän ýeri 4 santimetr bolup, ony yzygiderli okamak bilen giňeldip bileris. Görüş nokadymyzyň giňemegi çalt okamagymyza ýardam etjek ilkinji sebäpleriň biridir. Okaýan mahalymyz gözlerimiz çepden saga belli bir yzygiderlilikde şol bir çyzykda hereket edýär. Bu hereket beýnimiziň sözleri sözlemlere öwrüp, ondan many çykarmagymyza kömek edýär. Çalt okamak üçin peýdaly maslahatlar:

Ýaşlar kämillik ýolunda

Dünýäniň dürli halklarynyň dillerini bilmek, şol halklaryň medeniýetiniň bir bölegini bilmekdir. Ata-babalarymyz «Dil bilen dana, dil bilmeýän diwana» diýip, öz ene diliňden daşary, özge ýurduň dilini bilmegiň dünýägaraýşyňy giňeldýändigini, bilimlilik derejäňi ýokarlandyrmaga oňyn täsiriniň ýetirýändigini belläpdirler. Hormatly Prezidentimiziň tagallalary bilen ýurdumyzda dürli dilleri özleşdirmek, şol dillerde suwara gürlemek üçin ähli mümkinçilikler döredilýär. Häzirki wagtda iňlis, rus, ýapon we beýleki dürli dillerde edil şol halklaryň raýaty ýaly säginmän, arassa gürleýän ýaşlarymyz örän kän. Dünýä halklary bilen dost-doganlygy gazanmak, özara ynanyşmak, birek-biregi goldamak ýaly gatnaşyklaryň esasy çelgisi hem dildir. Dil halklary ysnyşdyrýan, ýürekden ýürege barýan köpri mysalydyr. Muňa ýönekeý söz bilen aýdanyňda,halklary jebisleşdirmek diýmekdir. Beýleki bir tarapdan, bilelikde üstünlige ýetmegiň açarydyr.

Bilim — bagtyň çyragy

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe milli bilim ulgamyny kämilleşdirmek babatynda örän uly işler durmuşa geçirilýär. Milli Liderimiziň bu ulgamy täze belentliklere çykarmak ugrunda edýän tagallalary netijesinde çagalar baglaryndan başlap, umumybilim berýän orta mekdeplere, ýörite orta we ýokary okuw mekdeplere çenli ähli bilim ojaklarynda ýaşlara berilýän bilim-terbiýäniň derejesi we hili düýpgöter özgerdi. Bu gün bilim ojaklaryndaky häzirki zaman kompýuterler, multimediýa-interaktiw enjamlar, döwrebap okuw görkezme esbaplary bagtyýar nesliň hyzmatynda bolup, olaryň ýokary watansöýüjilik ruhunda terbiýelenmegine, döwrebap bilim-terbiýe almagyna, hünär öwrenmegine we sagdyn ruhly bolup ýetişmegine hyzmat edýär. Hormatly Prezidentimiziň ýurdumyzyň çagalar baglarynda, umumybilim berýän orta mekdeplerinde ösüp gelýän ýaş nesillere berilýän bilim-terbiýäniň häzirki döwrüň ösen talaplaryna laýyk gelmegine, häzirki zamanyň ösen tejribäniň milli bilim ulgamyna işjeň ornaşdyrylmagyna berýän aýratyn ünsi biz — bilim işgärlerini diýseň begendirýär. Täze gurulýan orta mekdepleriň ýanyndaky çagalar baglaryny mekdepler bilen birleşdirip, olary döwrebap okuw-terbiýeçilik toplumlaryna öwürmek ugrundaky tagallalar begenjimizi has-da goşalandyrýar. Munuň özi mekdebe çenli çagalar edaralarynda berilýän bilim-terbiýäniň mekdep bilimi bilen arabaglanyşygyny has-da berkitmäge ýardam etmek bi