Ekologik taýdan aras­sa ýan­gyç

Ylym
10 Iýun 2022
1214

Ýur­du­myz­da dün­ýä ýurt­la­ry hem-de hal­ka­ra gu­ra­ma­lar bi­len ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi, daş­ky gur­şa­wy go­ra­mak, te­bi­gat­dan re­je­li peý­da­lan­mak we eko­lo­gi­k howp­suz­ly­gy­ üp­jün et­mek bo­ýun­ça bir­nä­çe tek­lip­ler taý­ýar­la­nyl­dy. Bu ba­bat­da 2019-njy ýyl­da tas­syk­la­nan Ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi ba­ra­da­ky Türk­me­nis­ta­nyň Mil­li stra­te­gi­ýa­sy­na la­ýyk­lyk­da, ýur­du­my­zyň Pa­riž Yla­la­şy­gyn­dan ge­lip çyk­ýan borç­na­ma­la­ry­nyň ýe­ri­ne ýe­ti­ri­li­şi­ne uly äh­mi­ýet be­ril­ýär.

Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň eko­lo­gi­k taý­dan howp­suz yk­dy­sa­dy­ýe­ti we se­na­ga­ty ös­dür­mä­ge ýö­ri­te­leş­di­ri­len eda­ra­sy bo­lan Se­na­gat ösü­şi bo­ýun­ça gu­ra­ma­sy bi­len hyz­mat­daş­ly­gy gi­ňelt­mä­ge uly äh­mi­ýet be­ril­ýär. Bu gu­ra­ma bi­len ýur­du­my­zyň ara­syn­da ozon gat­la­gy­ny dar­ga­dy­jy mad­da­lar­dan go­ra­mak bo­ýun­ça de­giş­li res­mi­na­ma­lar he­re­ket ed­ýär. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, Türk­me­nis­tan­da 2030-njy ýy­la çen­li zy­ňyn­dy gaz­la­ry azalt­mak bo­ýun­ça de­giş­li çä­re­le­ri ge­çir­mek göz öňün­de tu­tul­ýar. Şun­dan ugur alyp, gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän, hu­su­san-da, pes ug­le­rod­ly ener­gi­ýa we wo­do­rod ýan­gy­jy­na geç­mä­ge gö­nük­di­ri­len iş­le­re aý­ra­tyn äh­mi­ýet be­ril­ýär. Wo­do­rod te­bi­gat­da di­ňe bir­leş­me­ler gör­nü­şin­de ýü­ze çyk­ýar. Em­ma ast­ro­fi­zik­le­riň aýt­mak­la­ry­na gö­rä, Gü­nüň mas­sa­sy, esa­san, wo­do­rod­dan yba­rat­dyr. As­lyn­da, bi­ze mä­lim bo­lan Gün ener­gi­ýa­sy wo­do­ro­dyň Gün­de eme­le gel­ýän ter­mo­ýad­ro ener­gi­ýa­sy­dyr. Ada­ty wo­do­rod iň ýe­ňil gaz­dyr we ho­wa­dan on dört es­se tö­we­re­gi ýe­ňil­dir. Şo­nuň üçin ka­da­ly şert­ler­de onuň 1 ki­log­ra­my 11 kub­ metr­den gow­rak göw­rü­me eýe­dir. Bir ki­log­ram wo­do­rod ýa­nan­da 33900 ki­lo­ko­lo­ri­ýa ener­gi­ýa bö­lü­nip çyk­ýar. Ýer ýü­zün­de wo­do­rod, esa­san, suw­da we ug­le­wo­do­rod­lar­da bir­leş­me­ler gör­nü­şin­de jem­le­nen­dir. Olar wo­do­ro­dy ön­dür­mek­de esa­sy çig mal bo­lup hyz­mat ed­ýär­ler. Mu­nuň üçin, esa­san, ýo­ka­ry tem­pe­ra­tu­ra­da de­mir kül­ke­si bi­len suw bu­gu­ny dar­gat­mak, su­wuň elekt­ro­li­zi ar­ka­ly dür­li or­ga­ni­ki we ne­bit önüm­le­ri­niň pi­ro­li­zi, ug­le­wo­do­rod gaz­la­ry­nyň kon­wer­si­ýa­sy ýa­ly usul­lar ula­nyl­ýar. Hä­zir­ki wagt­da Ma­ry­nyň, Te­je­niň we Ga­ra­bo­ga­zyň kar­ba­mid ön­dür­ýän za­wod­la­ry mu­ňa aý­dyň my­sal bo­lup bi­ler. Olar­da am­miak ön­dü­ri­len­de ula­nyl­ýan wo­do­rod te­bi­gy gaz­da­ky me­ta­ny kon­wer­si­ýa et­mek ar­ka­ly alyn­ýar. Bu usul beý­le­ki­le­re ga­ra­nyň­da, se­na­gat­da wo­do­ro­dy ön­dür­mek­de teh­ni­ki-yk­dy­sa­dy taý­dan has amat­ly ha­sap­la­n­ýar.

Ho­ja­ne­pes ÝOW­JA­NOW,
Ýag­şy­gel­di Ka­ka­ýew adyn­da­ky Hal­ka­ra ne­bit we gaz uni­wer­si­te­ti­niňpro­fes­so­ry, teh­ni­ki ylym­la­ryň dok­to­ry.
Beýleki habarlar