"Neutral Turkmenistan" newspaper

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-61-18, 39-95-82, 39-95-88
Email: neutralturkmenistan-gazeti@online.tm

Gazeti PDF görnüşinde ýükläp almak

Habarlar

Bas­ket­bol hal­ka­sy nä­me üçin 3 metr be­ýik­lik­de?

Bas­ket­bol dün­ýä­de mil­li­on­lar­ça ada­myň ha­la­ýan sport gör­nü­şi­dir. Dün­ýä­de sport zal­la­ryn­dan baş­lap, se­ýil­gäh­ler­de we ýol­la­ryň ug­run­da bas­ket­bol hal­ka­jyk­la­ryna duş gel­mek bol­ýar. Kä­bir bas­ket­bol li­ga­la­ryn­da ki­çi ýaş­ly­la­ra ni­ýet­le­nen oýun­lar­da bas­ket­bol hal­ka­sy pes­räk­de otur­dy­lyp bil­ner. Ýö­ne or­ta sport mek­dep­le­rin­den baş­lap, pro­fes­sio­nal li­ga­la­ra çen­li ýa­ryş­lar­da, ada­ty oýun­lar­da hal­ka­lar şol bir be­ýik­lik­de ber­ki­dil­ýär. Eý­sem, siz bas­ket­bol hal­ka­sy­nyň nä­me üçin 3 metr be­ýik­lik­de go­ýul­ýan­dy­gy ba­ra­da pi­kir­le­nip gör­dü­ňiz­mi? 1891-nji ýy­lyň de­kab­r aýyn­da Mas­sa­çu­sets şta­ty­nyň okuw mek­dep­le­ri­niň bi­rin­de ýa­pyk bi­na­da top oý­na­ma­ly bo­lan­da ka­na­da-ame­ri­kan mu­gal­ly­my Jeýms Neýs­mit to­py ör­me açyk se­bet­den ge­çir­me­gi tek­lip ed­ýär. Şeý­le­lik bi­len bas­ket­bol oý­ny dö­re­ýär. Bas­ket­bol iň­lis di­lin­dä­ki «bas­ket» – se­bet we «ball» – top di­ýen söz­le­rden eme­le ge­lipdir. Bas­ket­bol oý­nun­da il­ki­baş­da her to­par­da 9 oýun­çy bo­lup, oýun­çy­lar ýer­le­rin­de but­na­man dur­ma­ly eken. Top el­den ele ge­çip se­be­de ok­la­nyp­dyr. Ör­me se­bet­ler soň­lu­gy bi­len aşa­gy tor­ly de­mir hal­ka bi­len çal­şy­ryl­ýar. Em­ma il­ki­baş­da 3 metr be­ýik­li­ge ber­ki­di­len hal­ka­la­ryň or­ny üýt­ge­dil­me­ýär.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Ýitip gitmek how­py aban­ýan jan­dar­lar

Te­bi­ga­ty we te­bi­gy baý­lyk­la­ry go­ra­mak bi­le­le­şi­gi (IUCN) jan­ly-jan­dar­la­ryň 4 müň gör­nü­şi­niň howp as­tyn­da­dy­gy­ny bel­le­ýär. Baş­ga­ça aý­dy­lan­da, te­bi­gy şert­le­riň üýt­ge­dil­me­gi, kli­ma­tyň üýt­ge­me­gi we se­na­ga­tyň ös­me­gi jan­ly-jan­dar­la­ryň bir­nä­çe gör­nü­şi­niň ýi­tip git­mek how­pu­na se­bäp bol­ýar. Ilatyň çalt kö­pel­me­gi we ýa­şa­ýyş ýer­le­ri­niň gi­ňe­me­gi hem ýa­ba­ny haý­wan­la­ryň öý­le­ri­ni taş­lap git­me­gi­ne se­bäp bol­ýar. Ge­liň, Ýer ýü­zün­den ýi­tip git­mek how­py aban­ýan kä­bir jan­dar­lar bi­len ta­nyş bo­la­lyň! Ta­pa­nu­li oran­gu­tan. Adam­sy­pat maý­myn­la­ryň to­pa­ry­na de­giş­li bo­lan ta­pa­nu­li oran­gu­tan 2017-nji ýyl­da ýi­tip git­mek how­py aban­ýan jan­dar hök­mün­de ha­sa­ba alyn­dy. Dün­ýä­niň di­ňe bir ýe­rin­de – In­do­ne­zi­ýa­nyň Su­mat­ra ada­syn­da­ky tro­pik to­kaý­lar­da duş gel­ýän bu maý­myn­la­ryň sa­ny 800-den geç­me­ýär. Gy­zy­lym­tyl-go­ňur sü­tük­li bu maý­myn­lar mi­we, gur­çuk we agaç­la­ryň tä­ze bal­dak­la­ry bi­len iý­mit­len­ýär­ler.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Di­şi­mi­ze zy­ýan­ly iý­mit­ler

«Görk agyz­dan...» diý­li­şi ýa­ly, adam­zat jem­gy­ýe­ti ir­ki ýyl­lar­dan bä­ri aş­ha­na me­de­ni­ýe­ti­ne we iýip-iç­mek düz­gün­le­ri­ne uly üns ber­ýär. Haý­sy iý­mi­ti ha­çan we nä­çe­räk muk­dar­da iý­me­li, haý­sy iý­mit­den ga­ça dur­ma­ly? Iý­mit adam sag­ly­gy­na düýpli tä­sir ed­ýär. Şol san­da kä­bir iý­mit­ler iý­len­de be­den ag­za­la­ry­na ze­per ýe­ti­rip hem bil­ýär. Iý­mit çeý­ne­len­de esa­sy ag­ram di­şe düş­ýär. Gar­ran wag­tyň gad­ry­na ýe­til­ýän di­şi­mi­zi ça­ga­lyk­dan sag­dyn sak­la­ma­ga üns ber­me­li. Şeý­le hem di­şi­mi­ziň sa­ral­maz­ly­gy we çüý­re­mez­li­gi üçin kä­bir iý­mit­dir içim­lik­leri iýip-içmekden ga­ça dur­ma­ly. Sit­rus mi­we­le­ri. Na­rynç mi­we­le­riň dü­zü­min­de ýo­ka­ry de­re­je­de C wi­ta­mi­ni sak­lan­ýar. Li­mon, pyr­ty­kal, man­da­rin, greýpf­rut ýa­ly mi­we­ler yzy­gi­der­li iý­len­de di­şe ze­per ýe­ti­rip bil­ýär. Bi­ler­men­le­riň pi­ki­ri­çe, «kis­lo­ta­ly mi­we­leriň» şi­re­si wag­tyň geç­me­gi bi­len di­şiň çüý­re­me­gi­ne se­bäp bol­ýar. Şonuň üçin sit­rus mi­we­le­rini aşa köp iý­mek­den sak­lan­ma­ly.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Gras – hoş­boý ys­ly gül­le­riň şä­he­ri

Dün­ýä­de 10 müň tö­we­re­gi şä­her bo­lup, ta­ry­hy bi­na­la­ry, owa­dan te­bi­ga­ty we me­de­ni­ýe­ti bi­len bi­ri-bi­ri­ne meň­ze­me­ýän tä­sir­le­ri gal­dyr­ýar. Şä­her­le­riň kö­pü­si ön­dür­ýän önü­mi, mil­li gym­mat­lyk­la­ry ýa-da ta­gam­la­ry bi­len meş­hur­ly­ga eýe bo­lup, dün­ýä­de şol aý­ra­tyn­ly­gy bi­len ta­nal­ýar. Fran­si­ýa­nyň Gras şä­he­ri hem hoş­boý ys­ly gül­le­riň ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­ýän mer­ke­zi bo­lup, bu şä­her dün­ýä­de parf­ýu­me­ri­ýa se­riş­de­le­ri­niň ön­dü­ril­ýän mer­ke­zi hök­mün­de ta­nal­ýar. Parf­ýu­me­ri­ýa se­riş­de­le­ri­niň ady ag­za­lan­da, il­ki bi­len Fran­si­ýa göz öňü­ňe gel­ýär. Fran­si­ýa­da atyr önüm­çi­li­gi­niň «Fra­go­nard», «Ser­ge Lu­tens», «Gu­er­la­in», «Sha­li­mar», «Cha­nel», «Lomb­re dans» ýa­ly dün­ýä bel­li brend­le­ri ön­dü­ri­lip, dür­li ýer­le­re eks­port edil­ýär. Şeý­le hem Nýu-Ýork, Sin­ga­pur, To­kio, Lon­don we Du­baý ýa­ly sy­ýa­hat­çy­lyk ba­bat­da ösen şä­her­ler­de fran­suz atyr­la­ry­nyň dü­kan­la­ry hem bar. Ýur­duň atyr önüm­çi­li­gin­de Nan­tes, Gras, Mar­sel, Kab­ri­ýer-d’Awi­ni­on, Stras­burg ýa­ly şä­her­ler öň­de­li­gi eýe­läp, iň naý­ba­şy atyr­lar Gras şä­he­rin­dä­ki gül­ler­den alyn­ýar.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Kos­mos mis­si­ýa­la­ry me­ýil­leş­diril­ýär

Hy­taý Halk Res­pub­li­ka­sy has uzak­da­ky kos­mo­sy öz­leş­dir­mek mak­sa­dy bi­len tä­ze mis­si­ýa­la­ry ama­la aşyr­mak­çy bol­ýar. Bu ba­ra­da Hy­ta­ýyň mil­li kos­mos do­lan­dy­ryş gul­lu­gy­nyň (CNSA) baş­ly­gy­nyň orun­ba­sa­ry Býan Çži­gan met­bu­gat üçin mas­la­hat­da mä­lim et­di. Hytaý 2025-nji ýyl­da as­te­ro­id­le­ri öw­ren­mek maksady bilen «Týan­wen-2» mis­si­ýa­sy­ny, 2030-njy ýyl­da Mars­dan nus­ga­la­ry ýyg­nap, Ýe­re ge­tir­mek üçin «Týan­wen-3» missiýasyny we Ýu­pi­ter ul­ga­my­ny öw­ren­mek üçin «Týan­wen-4» mis­si­ýa­sy­ny dur­mu­şa ge­çir­megi me­ýil­leş­di­r­ýär.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Aw­to­mat­laş­dy­ry­lan kon­we­ýer gur­mak­çy

Ýa­po­ni­ýa­nyň hö­kü­me­ti ýük da­şa­mak mak­sa­dy bi­len 500 ki­lo­met­re uza­ýan aw­to­mat­laş­dy­ry­lan kon­we­ýe­ri gur­ma­gyň me­ýil­na­ma­sy­na ga­ra­ýar. Göz öňün­de tu­tul­ýan lo­gis­ti­ka ug­ry ýur­duň esa­sy şä­her­le­ri­ni bir­leş­di­rer we her gün mil­li­on­lar­ça ton­na ýük da­şa­ma­ga ýar­dam be­rer. «Mons­ter» at­ly iri tas­la­ma Ýa­po­ni­ýa­nyň ýer, inf­rast­ruk­tu­ra, ulag we sy­ýa­hat­çy­lyk mi­nistr­li­gi­niň bi­ler­men­ler to­pa­ry ta­ra­pyn­dan iş­le­nip dü­zül­di. Hö­kü­met el­tip ber­mek pu­da­gyn­da iş­çi güý­jü­niň ýet­mez­çi­li­gi bi­len bag­la­ny­şyk­ly lo­gis­ti­ka kyn­çy­lyk­la­ry­ny ara­dan aýyr­ma­gy mak­sat edin­ýär. Aw­to­mat­laş­dy­ry­lan ugur­la­ryň tä­ze ul­ga­my To­kio­ny, Osa­ka­ny we beý­le­ki şä­her­le­ri bir­leş­di­rer we tak­my­nan, 25 müň ýük aw­tou­la­gy­nyň or­nu­ny tu­tar. Şeý­le hem bu tas­la­ma ýol­lar­dan on müň­ler­çe ýük aw­tou­la­gy­ny ke­melt­mek bi­len, ho­wa goý­be­ril­ýän zy­ýan­ly gaz­la­ryň muk­da­ry­ny-da azal­dar.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Tä­ze ne­bit we gaz ýa­tak­la­ry ta­pyl­dy

Sa­ud Ara­bys­ta­ny­nyň ener­ge­ti­ka mi­nist­ri şa­za­da Ab­du­la­ziz bin Sal­man ýur­duň gün­do­gar we­la­ýa­tyn­da we Rub al-Ha­li säh­ra­syn­da ýe­di sa­ny tä­ze ne­bit we gaz go­ru­nyň ýü­ze çy­ka­ry­lan­dy­gy­ny ha­bar ber­di. Mi­nist­riň aýt­ma­gy­na gö­rä, tä­ze ne­bit we gaz ýa­tak­la­ry ýur­duň mil­li ne­bit kom­pa­ni­ýa­sy «Sau­di Aramco» ta­ra­pyn­dan ýü­ze çy­ka­ryl­dy.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Iň uly ýahta suwa goýberiler

Dün­ýä­niň iň uly ýah­ta­sy bol­jak «Ulys­sia» su­per­ýah­ta­sy 2028-nji ýyl­da su­wa goý­be­ri­ler. «Gä­mi­niň uzyn­ly­gy 324 metr bo­lup, ady ro­wa­ýa­ta öw­rü­len «Ti­ta­nik»-den (269 metr) has uzyn bo­lar» di­ýip, «Na­ked Science» web saý­ty ha­bar ber­ýär. Bu tas­la­ma bel­li di­zaý­ner Es­pen Oý­no ta­ra­pyn­dan iş­le­nip dü­zül­di we onuň gur­lu­şygy 2028-nji ýy­lyň okt­ýabr aýyn­da ta­mam­la­nar. «Ulys­sia» su­pe­rý­ah­ta ady­ny gö­ter­ýän hem bol­sa, ýo­lag­çy gä­mi­si­dir. Onuň bor­tun­da 112 ine­dör­dül metr­den 930 ine­dör­dül met­re çen­li bo­lan ka­şaň pent­ha­us­lar ýer­le­şer. Her bir pent­ha­us ýa­tyl­ýan otag­lar, myh­man otag­la­ry, aş­ha­na­lar we um­ma­na bak­ýan giň ter­ra­sa­lar bi­len en­jam­laş­dy­ry­lan­dyr. «Ulys­sia»-nyň gur­lu­şy­gyna in­di­ki ýyl Ger­ma­ni­ýa­nyň «Meyer Werft» gä­mi abat­la­ýyş kär­ha­na­synda baş­lanar. Gä­mi lýuks, ra­hat­lyk we in­no­wa­si­ýa teh­no­lo­gi­ýa­sy­ny ut­gaş­dy­ryp, in­že­ner­çi­lik we di­zaýn sun­ga­ty­nyň ha­ky­ky nus­ga­sy­na öw­rü­ler.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Saýlawlardaky garaşylmadyk netije

7-nji iýul­da Fran­si­ýa­da möh­le­tin­den öň ge­çi­ri­len par­la­ment saý­law­la­ry­nda Žan-Lýuk Me­lan­şo­nyň «Tä­ze halk fron­ty» çep­çi par­ti­ýa­lar to­pa­ry bi­rin­ji orny eýeledi. Ikin­ji or­ny Em­ma­nu­el Mak­ro­nyň bileleşigi, üçün­ji orny Ma­rin Le Pen bi­len Žor­dan Bar­del­la­nyň «Mil­li bi­le­le­şi­gi» eýe­le­di. Şeý­le­lik­de, «Tä­ze halk fron­ty» 182 or­na eýe bol­dy. Fran­si­ýa­nyň Pre­zi­den­ti­niň «Bi­le­lik­de» bi­le­le­şi­gin­den 168 de­pu­tat par­la­men­te gi­rer. «Mil­li bi­le­le­şik» par­ti­ýa­sy bol­sa par­la­ment­dä­ki orun­la­ryň 143-si­ne eýe bol­dy.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Täze hökümet guruldy

Zäh­met par­ti­ýa­sy­ Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­da ge­çi­ri­len par­la­ment saý­law­la­ryn­da ýe­ňiş ga­za­nan­dan soň, ýur­duň Ko­ro­ly Karl III partiýanyň Lideri Kir Star­mere tä­ze Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­ni düz­megi tabşyrdy. Şeý­le­lik­de, ýur­duň da­şa­ry sy­ýa­sat eda­ra­sy­nyň baş­ly­gy we­zi­pe­si­ne De­wid Lem­mi, go­ran­mak mi­nist­ri we­zi­pe­si­ne Jon Hi­li bel­le­nil­di, Reý­çel Riwz bol­sa ýur­duň il­kin­ji ze­nan ma­li­ýe mi­nist­ri bol­dy. Tä­ze Ka­bi­net yk­dy­sa­dy dur­nuk­ly­ly­gy üp­jün et­mek, sag­ly­gy go­ra­ýyş ul­ga­myn­da ga­raş­ma­gyň wag­ty­ny azalt­mak, je­na­ýat­çy­ly­ga gar­şy gö­reş­mek we aras­sa ener­gi­ýa­nyň önüm­çi­li­gi bo­ýun­ça tä­ze jem­gy­ýet­çi­lik kom­pa­ni­ýa­sy­ny dö­ret­mek ýa­ly ile­ri tu­tul­ýan me­se­le­le­ri çöz­mä­ge ün­si jem­le­mek­çi. Şeý­le-de, Zäh­met par­ti­ýa­sy ter­ror­çy­ly­ga, kont­ra­ban­da we adam söw­da­sy­na gar­şy gö­reş­me­giň çäk­le­rin­de aý­ra­tyn ser­het howp­suz­ly­gy gul­lu­gy­ny dö­ret­me­gi me­ýil­leş­dir­ýär. Mun­dan baş­ga-da, tä­ze Ka­bi­net Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­nyň mek­dep­le­rin­de mu­gal­lym­la­ryň sa­ny­ny 6,5 mü­ňe çen­li art­dyr­mak we baş­lan­gyç mek­dep­le­ri mugt er­tir­lik na­ha­ry bi­len üp­jün et­mek is­le­ýär.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Ma­sud Pe­zeş­ki­an ýe­ňiş ga­zan­dy

5-nji iýul­da Eý­ran­da ge­çi­ri­len no­bat­dan da­şa­ry Pre­zi­dent saý­law­la­ry­nyň ikin­ji tap­gy­ryn­da re­for­ma­çy da­laş­gär, öň­ki sag­ly­gy go­ra­ýyş mi­nist­ri Ma­sud Pe­zeş­ki­an ýe­ňiş ga­zan­dy. Saý­law­la­ryň ne­ti­je­le­ri­ne gö­rä, Pe­zeş­ki­a­n 16 mil­li­on 384 müň­den gow­rak (54,76 gö­te­rim) saý­law­çy­nyň se­si­ni al­dy. Eý­ran Ys­lam Res­pub­li­ka­sy­nyň li­de­ri­niň ýa­nyn­da­ky Ýo­ka­ry mil­li howp­suz­lyk ge­ňe­şi­niň we­ki­li, kon­ser­wa­tor Sa­id Ja­li­li bol­sa, 13 mil­li­on 538 müň­den gow­rak (45,24 gö­te­rim) ses al­dy.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Hem­mä­mi­ziň bor­ju­myz

Şu gün­ler ho­wa­nyň aşa gyz­ma­gy bi­len bag­ly­lyk­da, Türk­me­nis­ta­nyň Içe­ri iş­ler mi­nistr­li­gi­niň Döw­let ýan­gyn howp­suz­ly­gy gul­lu­gy ýa­şa­ýyş jaý­la­ryn­da, iş ýer­le­rin­de elekt­rik we gaz en­jam­la­ry­ny ta­la­ba­la­ýyk gur­na­ma­ga, ulan­ma­ga we ýan­gyn howp­suz­lyk düz­gün­le­ri­ni ber­jaý et­mä­ge ça­gy­ryp, şu­la­ry ýat­lad­ýar: Iş­läp du­ran elekt­rik we gaz en­jam­la­ry­ny gö­zeg­çi­lik­siz gal­dyr­mak örän howp­lu­dyr. Elekt­rik sarp edi­ji­li­gi ýo­ka­ry bo­lan elekt­rik en­jam­lar gur­na­lan­da elekt­rik tok ul­ga­my aý­ra­tyn­lyk­da ge­çi­ri­lip, elekt­rik tok ge­çi­ri­ji ug­run­da go­raý­jy otur­dy­lyp, ola­ryň iş­le­ýän wag­ty gö­zeg­çi­lik­de sak­lan­ma­ly. Elekt­rik en­jam­lar gur­na­lan­da, elekt­rik ge­çi­ri­ji­le­riň sü­tün­le­ri ber­ki­di­len­de ýö­ne­keý usul­da sa­rap goý­mak ga­da­gan edil­ýär. En­jam­la­ryň bi­rik­di­ri­ji­le­ri­niň elekt­rik to­gu­nyň gar­şy­lyk­la­ýyn ge­çip, gyz­mak­ly­gy­nyň öňü­ni al­mak üçin, ola­ryň berk gy­sy­lyp dur­ma­gy­ny üp­jün et­me­li. Elekt­rik to­gy bi­len iş­le­ýän en­jam­lar gur­na­lan­da, ula­ny­lan­da elekt­rik se­ti­ni köp iş­let­mek, elekt­rik ge­çi­ri­ji­le­riň, en­jam­la­ryň go­raý­jy­la­ry­ny nä­saz ýag­daý­da sak­la­mak ýa-da ola­ra bö­lek sim sa­rap ulan­mak, elekt­rik ge­çi­ri­ji sim­le­riň daş­ky ör­tük­le­ri­niň za­ýa­la­nan gör­nüş­le­ri­ni ulan­mak ta­la­ba­la­ýyk däl­dir. Elekt­rik en

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Dünýä täzelikleri

Eme­li aňa ba­gyş­la­nan mas­la­hat. Şan­haý­da 4-7-nji iýul ara­ly­gyn­da eme­li aň bo­ýun­ça VII Bü­tin­dün­ýä mas­la­ha­ty ge­çi­ril­di. Çä­rä bü­tin dün­ýä­den 500-den gow­rak myh­man gat­naş­dy. Mas­la­ha­t­da iki müň tö­we­re­gi in­no­wa­si­on teh­no­lo­gi­ýa­lar bi­len ta­nyş­dy­ryl­dy. Ola­ryň ara­syn­da adam­sy­pat ro­bot­lar, uçar­man­syz ulag­lar we dron­lar bar. Re­kor­dy tä­ze­län ýol. Hy­taý­da bir­ba­da 10 sa­ny dün­ýä re­kor­dy­ny tä­ze­län ägirt uly Şenç­žen-Çžun­şan de­ňiz ýo­ly açyl­dy. 24 ki­lo­metr­lik ýol 2 şä­he­riň ara­syn­da­ky ýo­luň wag­ty­ny iki sa­gat­dan 30 mi­nu­ta çen­li azal­dar. Tas­la­ma­nyň gur­lu­şy­gy ýe­di ýyl do­wam et­di we umu­my çyk­da­jy­lar 1,5 mil­liard dol­lar bol­dy.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

«Görk – agyz­dan...»

Sag­dyn bol­mak üçin esa­sy şert­le­riň bi­ri hem, ka­da­ly, aras­sa iý­mit­len­mek we fi­zi­ki taýdan iş­jeň ýag­daý­da bol­mak­dyr. Sag­dyn iý­mit­len­mek süý­jü­li dia­bet­den, ýü­rek-gan da­mar ke­sel­le­rin­den, in­sult­dan hem-de beý­le­ki ýo­kanç däl ke­sel­ler­den adam be­de­ni­niň go­ra­gy­ny üp­jün ed­ýär. Bü­tin dün­ýä­de ilat ara­syn­da se­miz­li­giň we ar­tyk­maç ag­ra­myň gör­ke­zi­ji­le­ri art­ýar. Munuň öňü­ni al­mak üçin iý­ýän iý­mi­ti­mi­ze aý­ra­tyn üns ber­me­li­di­ris. Her gün möw­süm­le­ýin biş­ýän ter gök önüm­le­ri, mi­we­le­ri köp­räk iý­me­li hem-de iý­mi­tiň dü­zü­mi­ne kö­sük­li, dä­ne­li önüm­le­ri, ma­ňyz­la­ry goş­ma­ly. Kö­sük­li­ler we ma­ňyz­lar ösüm­lik be­lok­la­ry­nyň esa­sy çeş­me­si­dir. Ra­fi­nir­le­nen krah­ma­lyň, şe­ke­riň, ýag­la­ryň we du­zuň ula­nyl­ma­gy­ny iý­mi­tiň dü­zü­min­de müm­kin bol­du­gyn­dan azaltmaly. Iý­mit re­je­sin­de be­lok­lar, ýag­lar we ug­le­wod­lar 1: 1:4 gat­na­şyk­da bol­ma­ly. Se­bä­bi ýag­lar öý­jük gur­lu­şy­na, de­ri ör­tü­gi­niň sag­ly­gy­na, kä­bir wi­ta­min­le­riň öz­leş­me­gi­ne we iý­mit­den ka­na­gat­lan­ma duý­gu­sy­nyň eme­le gel­me­gi­ne ýar­dam ber­ýär­ler. Doý­gun däl ýag­la­ryň doý­gun we tran­si­zo­mer­li ýag­lar­dan peý­da­ly­dy­gy­ny her bir adam, esa­san hem, öý bi­ke­le­ri bil­me­li­dir­ler. Doý­gun däl ýag­lar, ýag­ny ba­ly­gyň, ma­ňyz­la­ryň, gü­ne­ba­ka­ryň, zeý­tu­nyň ýa­gy sag­dyn i

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Ro­bot de­mir­ýol­çy işe baş­la­dy

Teh­no­lo­gi­ýa ba­bat­da ösen ýurt­la­ryň bi­ri bo­lan Ýa­po­ni­ýa de­mir ýol gat­na­wy­nyň hem ösen ýur­dy ha­sap­lan­ýar. Ýurt­da de­mir ýol inf­rast­ruk­tu­ra­syn­da iş­le­dil­mek üçin bo­ýy 12 met­re ýet­ýän äpet ro­bot iş­le­nip taý­ýar­lan­dy. Ýük ula­gy­na ber­ki­di­len ro­bot de­mir ýo­luň elekt­rik ge­çi­ri­ji­le­ri­ni abat­la­ýar. Ulag­da­ky ope­ra­tor en­ja­ma göz hök­mün­de ýer­leş­di­ri­len ka­me­ra­la­ry ar­ka­ly oňa gö­zeg­çi­lik ed­ýär. Ope­ra­tor mu­nuň üçin hy­ýa­ly ha­ky­kat äý­ne­gi­ni dak­ýar. Ro­bot reňk guý­lan gu­ty­ny, çot­ga­ny, byç­gy­ny we ýi­ti gu­ral­la­ry ula­nyp bil­ýär. Gün­ba­tar Ýa­po­ni­ýa de­mir ýol­la­ry eda­ra­sy­nyň ýol­baş­çy­sy Ka­zua­ki Ha­se­ga­wanyň aýt­ma­gy­na gö­rä, ro­bot, il­kin­ji no­bat­da, elekt­rik li­ni­ýa­sy­na zy­ýan ýe­ti­rip bil­jek agaç şa­ha­la­ry­ny kes­mek­de we elekt­rik ge­çi­ri­ji­le­ri­ni abat­la­mak­da peý­da­la­ny­lar. Ka­zua­ki bu ro­bo­tyň iş­çi­le­riň ara­syn­da­ ýü­ze çy­kyp bil­jek tok ur­mak ýa-da gaç­mak ýa­ly ha­dy­sa­la­ryň öňü­ni al­jak­dy­gy­ny mä­lim et­di. «Nip­pon Sig­nal» hem-de «Jin­ki It­tai» kom­pa­ni­ýa­la­ry ta­ra­pyn­dan iş­le­nip taý­ýar­la­nan ro­bot ýur­duň gar­ra­ýan ila­ty se­bäp­li ýü­ze çy­kyp bil­jek iş­çi ýet­mez­çi­li­gi­niň hem öňü­ni alar.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

At­gu­lak – der­man­lyk ösüm­lik

Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de hä­zir­ki za­man luk­man­çy­ly­gyn­da der­man­lyk ösüm­lik­ler giň­den peý­da­la­nyl­ýar. Ola­ryň kö­pü­si bir­nä­çe ke­sel­le­ri be­jer­mek­de mö­hüm se­riş­de bo­lup hyz­mat ed­ýär. Yn­san hem is­len­dik jan­ly or­ga­ni­zim ýa­ly ösüm­lik dün­ýä­si bi­len aý­ryl­maz bag­la­ny­şyk­ly­dyr hem-de bio­lo­gi­ki nuk­daý­na­zar­dan oňa has ýa­kyn­dyr. Bi­ziň gü­neş­li Di­ýa­ry­myz der­man­lyk ösüm­lik­le­re örän baý­dyr. Şeý­le der­man­lyk ösüm­lik­le­riň bi­ri hem ekin ýer­le­rin­de, ýol gy­ra­lar­da, dag-düzlerde ýe­tiş­ýän at­gu­lak­dyr. Türk­men hal­ky­nyň Mil­li Li­de­ri Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň «Türk­me­nis­ta­nyň der­man­lyk ösüm­lik­le­ri» at­ly köp jilt­li, yl­my-en­sik­lo­pe­dik ki­ta­byn­da hem türk­men te­bi­ga­ty­nyň ösüm­lik dün­ýä­sin­de äh­mi­ýet­li or­ny eýe­le­ýän at­gu­lak ba­ra­da gym­mat­ly mag­lu­mat­lar öz be­ýa­ny­ny tap­ýar. At­gu­lak­dan dür­li mel­hem­le­ri taý­ýar­la­ma­gyň we ulan­ma­gyň usul­la­ry ba­ra­da gür­rüň be­ril­ýär. Bu ösümlik ir­ki za­man­lar­dan bä­ri der­man­lyk mak­sat­lar üçin peý­da­la­ny­lyp ge­lin­ýär. Onuň te­ra­pew­ti­ki ula­ny­ly­şy örän giň­dir. Ösüm­lik ba­ra­da­ky il­kin­ji mag­lu­mat­lar Abu Ali ibn Si­na­nyň dün­ýä bel­li «Luk­man­çy­lyk yl­my­nyň ka­nun­la­ry» we Abu Reý­han Bi­ru­ny­nyň «Luk­man­çy­lyk­da far­ma­kog­no­zi­ýa» eser­le­rin­de be­ril­ýär. At­g

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Emeli gözelleriň bäsleşigi

Dün­ýä­niň eme­li aň ta­ra­pyn­dan dö­re­di­len ze­nan­la­ry­nyň ara­syn­da ge­çi­ri­len il­kin­ji gö­zel­lik bäs­le­şi­gi­niň ýe­ňi­ji­le­ri bel­li bol­dy. «Miss AI» at­ly bäs­le­şik­de bi­rin­ji ýer ala­na 20 müň dol­lar pul baý­ra­gy go­ýul­dy. Komp­ýu­ter­de dö­re­di­len ze­nan­la­ryň ara­syn­da ma­rok­ko­ly «inf­lu­encer» Ken­za Laý­li bi­rin­ji bol­dy. Bü­tin­dün­ýä eme­li aň dö­re­di­ji­le­ri baý­ra­gy­ny (WAICA) al­ma­ga je­mi 1 müň 500 mo­del gat­naş­dy. Ola­ra ha­ky­ka­ta ýa­kyn­ly­gy­na we teh­ni­ki aý­ra­tyn­lyk­la­ry­na gö­rä ba­ha be­ril­di. «The Post» ne­şi­ri­ne «in­terw­ýu be­ren» Laý­li adam­lar ýa­ly duý­gu­la­ry duý­ma­ýan hem bol­sa, baý­rak alan­dy­gy üçin tol­gu­nan­dy­gy­ny aýt­dy. Öz blo­gyn­da yzy­gi­der­li ýaz­gy ýaz­ýan Ken­za Laý­li­niň «Ins­tag­ram»-da 194 müň yzar­laý­jy­sy bar. Ýa­ryş­da ikin­ji or­na fran­si­ýa­ly La­li­na, üçün­ji ýe­re por­tu­ga­li­ýa­ly Olivia C. my­na­syp bol­dy. Ýaryşy guraýjylar bäsleşige gyzyklanmanyň örän ýokary bolandygyny belleýärler.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Iň uly sandwiç

Bo­li­wi­ýa­da aş­pez­le­riň we ta­lyp­la­ryň gat­naş­ma­gyn­da dün­ýä­niň iň uly sand­wi­ji taý­ýar­lan­dy. Ýur­duň paý­tag­ty La-Pas­da ge­çi­ri­len re­kord sy­na­ny­şy­gy­na müň­ler­çe adam gat­naş­dy. Iň uly sand­wi­ji taý­ýar­la­mak üçin 300 ki­log­ram un, bir­nä­çe hal­ta kä­şir-so­gan we 380 ki­log­ram et ula­nyl­dy. Sand­wiç taý­ýar­la­ma­ga 100-den gow­rak aş­pez, ta­lyp we gast­ro­no­mi­ýa bi­ler­men­le­ri gat­naş­dy. Re­kord sy­na­gyň mak­sa­dy­nyň Bo­li­wi­ýa­nyň dün­ýä­de ta­nal­ma­gy­na go­şant goş­mak­dan yba­rat­dy­gy mä­lim edil­di. Ta­gam taý­ýar bo­lan­dan soň­ra, bö­lek­le­re bö­lü­nip bu ýe­re ýyg­na­nan mä­hel­lä paý­lan­dy. Şeý­le hem bu gy­zyk­ly çä­rä to­ma­şa et­mä­ge ge­len­le­re ada­ty ulu­lyk­da­ky sand­wiç­ler hem hö­dür edil­di. Aý­my­rat KUR­BAN­MU­RA­DOW,

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Pi sa­nyn­da tä­ze re­kord

Mä­lim bol­şy ýa­ly, is­len­dik tö­we­re­gi onuň dia­met­ri­ne bö­le­niň­de, ne­ti­je­si 3,14 çyk­ýar. As­lyn­da, bu san tü­ke­nik­siz ýag­daý­da uzap gid­ýär. Şeý­le bo­lan­soň, ma­te­ma­tik­ler we in­že­ner­ler her ýyl­da ýo­ka­ry teh­no­lo­gi­ýa­dan peý­da­la­nyp, Pi sa­ny­nyň has ta­kyk ba­ha­sy­ny tap­ýar­lar. Şeý­le­lik­de, üç­den soň gel­ýän otu­ryň yzy­na ýe­ne-de müň­ler­çe san go­şul­ýar. «Sto­ra­ge­Review» la­bo­ra­to­ri­ýa­sy­nyň in­že­ner­le­ri 202 tril­li­on 112 mil­liard 290 mil­li­on bas­gan­ça­gy­ny ha­sap­la­dy­lar. Şeý­le­lik­de, in­že­ner­ler to­pa­ry şu ýy­lyň 14-nji mar­tyn­da, ýag­ny hal­ka­ra Pi gü­nün­de ha­sa­ba al­nan öz­le­ri­ne de­giş­li 105 tril­li­on bas­gan­çak­ly re­kor­dy tä­ze­le­di­ler. Bu sa­ny ha­sap­la­mak üçin örän ýo­ka­ry komp­ýu­ter teh­no­lo­gi­ýa­sy ula­nyl­ýar. In­že­ner­ler to­pa­ry 85 gün­läp yzy­gi­der­li iş­le­ýän al­go­rit­m­den peý­da­lan­dy­lar. Ha­sap­la­ma je­mi 1,5 pe­ta­baýt­lyk ýer al­dy.

12 Iýul 2024

Jemgyýet

Kos­mos in­ter­ne­ti sy­ýa­hat­çy­ly­gy ös­dür­ýär

«SpaceX» kom­pa­ni­ýa­sy­nyň gö­nü­den-gö­ni kos­mos­dan in­ter­net hö­dür­le­ýän hyz­ma­ty sy­ýa­hat­çy­ly­gyň hem ös­me­gi­ne ge­tir­di. Kom­pa­ni­ýa hä­zi­re çen­li «Star­link« tas­la­ma­sy­nyň çäk­le­rin­de ýüz­ler­çe ki­çi göw­rüm­li eme­li hem­ra­ny Ýe­riň or­bi­ta­sy­na çy­kar­dy. Bu eme­li hem­ra­lar kos­mos­da­ky «Wi-Fi rou­te­ri» hök­mün­de hyz­mat edip, me­de­ni zo­lak­dan uzak­da­ky ýer­le­ri ýo­ka­ry tiz­lik­li in­ter­net bi­len üp­jün ed­ýär. Bu hyz­mat­dan uçar ýo­lag­çy­la­ry we de­ňiz­ler­de uzak ara­ly­ga sy­ýa­hat ed­ýän gä­mi­le­riň ýo­lag­çy­la­ry hem peý­da­lan­ýar. In­di de­ňiz sy­ýa­hat­çy­ly­gy bi­len meş­gul­lan­ýan kom­pa­ni­ýa­la­ryň kö­pü­si gä­mi flo­ty­ny «Star­link» in­ter­ne­ti bi­len en­jam­laş­dyr­ýar. Şeý­le bo­lan­soň, ýo­lag­çy­la­r deň­ziň jüm­mü­şin­de in­ter­net hyz­ma­tyn­dan peý­da­la­nyp, gy­zyk­ly wagt ge­çi­rip, hatda uzak ara­lyk­dan iş­le­ri­ni hem edip bil­ýär­ler. Bu bol­sa sy­ýa­hat mak­sat­ly gä­mi­le­re bo­lan gy­zyk­lan­ma­ny art­dyr­ýar. “Carnival Corporation” kompaniýasynyň ýolbaşçysy Joş Weýnşteýn kosmos internetiniň tizliginiň gury ýerdäki ýalydygyna ünsi çekip, bu hyzmatyň ýene bir girdeji çeşmesi boljakdygyny aýdýar. “Carnival Corporation” kompaniýasy 2022-nji ýyldan başlap, ýolagçy gämilerine “Starlink” antennalaryny oturdyp başlapdyr.

12 Iýul 2024

Jemgyýet