"Neutral Turkmenistan" newspaper

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-61-18, 39-95-82, 39-95-88
Email: neutralturkmenistan-gazeti@online.tm

Gazeti PDF görnüşinde ýükläp almak

Habarlar

Gal­ma­gal­ly jan­dar­lar

Kä­bir jan­dar­lar göw­re­si ki­çi bol­sa-da, bat­ly ses çy­kar­ýar­lar. Olar şeý­le se­si haý­sy­dyr bir how­puň go­laý­la­ýan­dy­gy­ny beý­le­ki­le­re ha­bar ber­mek, baş­ga bir jan­da­ry gor­kuz­mak we baş­ga-da bir­nä­çe se­bäp­ler­den çy­kar­ýar­lar. Şeý­le ga­ty ses­li jan­dar­la­ryň kä­bi­ri ba­ra­da gys­ga­ça mag­lu­mat­la­ry si­ziň dyk­ga­ty­ňy­za ýe­tir­ýä­ris: Ka­şa­lot. Kit­ler toparyna de­giş­li uly süý­dem­di­ri­ji de­ňiz jan­da­ry bo­lan ka­şa­lot Ýer ýü­zü­niň iň bat­ly ses çy­kar­ýan jan­da­ry ha­sap­lan­ýar. Onuň se­si 200 de­si­bel­den geç­ýär. Em­ma ses suw­da ho­wa­da­ky­dan, ýag­ny ýer­dä­ki­den has çalt he­re­ket ed­ýär. Bu ýag­daý göz öňün­de tu­tu­lan­da, alym­lar onuň se­si­niň howada, ýagny gury ýerde 170 de­si­be­le ba­ra­bar­dy­gy­ny bel­le­ýär­ler.

2 Sentýabr 2021

Tebigat

Sa­ýa­wan şe­kil­li ot

Hin­dis­ta­nyň Pen­jab şta­ty­nyň Mer­ke­zi uni­wer­si­te­ti­niň alym­la­ry sa­ýa­wan şe­kil­li su­wo­ty tap­dy­lar. As­lyn­da bu ösüm­lik 2019-njy ýyl­da ýü­ze çy­ka­ryl­dy. Um­man­lar­da­ky jan­ly-jan­dar­la­ry öw­ren­ýän alym­lar An­da­man ada­la­ry­nyň tö­we­re­gin­de mer­jen rif­le­ri­ni öw­ren­ýän wag­ty tä­sin ösüm­li­ge du­şup­dyr­lar. Ösüm­li­gi düýp­li öw­ren­mek, ony beý­le­ki­ler­den ta­pa­wut­lan­dyr­mak we at dak­mak iki ýy­la çe­kip­dir. Ne­ti­je­de, su­wo­ty­nyň mun­dan ozal ylym dün­ýä­si­ne mä­lim bol­ma­dyk gör­nüş­di­gi anyk­la­nyp­dyr. Oňa «Aceta­bu­la­ria ja­la­ka­nya­kae» di­ýip at go­ýup­dyr­lar. Sansk­rit di­lin­de «ja­la­ka­nya­kae» suw pe­ri­si diý­me­gi aň­lad­ýar. Yl­my to­pa­ryň ýol­baş­çy­sy Fe­liks Bast ösüm­li­giň owa­dan şe­ki­li­niň bar­dy­gy­ny, onuň edil suw pe­ri­si­niň sa­ýa­wa­ny­ny ýat­lad­ýan­dy­gy­ny aý­dyp, şeý­le ady goý­ma­gy ma­kul bi­len­dik­le­ri­ni bel­le­ýär. An­da­man ada­la­ry Hin­di um­ma­ny­nyň de­mir­ga­zyk-gün­do­ga­ryn­da ýer­le­şip, baý te­bi­ga­ty bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. Ada­nyň tö­we­re­gin­dä­ki mer­jen rif­le­ri baý jan­ly te­bi­ga­ty özün­de jem­le­ýär. Alym­lar bu ýer­den ýe­ne-de tä­ze jan­ly-jan­dar­la­ryň we ösüm­lik­le­riň ta­pyl­jak­dy­gy­ny bel­le­ýär­ler.

2 Sentýabr 2021

Tebigat

Nä­çe pla­ne­ta bar?

Mun­dan 15 ýyl ozal Gün ul­ga­myn­da­ky pla­ne­ta­la­ryň bi­ri azal­dyl­dy. On­dan öň pla­ne­ta ha­sap edil­ýän as­man ji­si­mi­niň bu de­re­je­si «elin­den alyn­dy». Nä­me üçin? Hä­zir­ki wagt­da Gün ul­ga­myn­da je­mi se­kiz pla­ne­ta bar. Hal­ka­ra Ast­ro­no­mi­ýa bi­le­le­şi­gi bir as­man ji­si­mi­niň pla­ne­ta ha­sap­lan­ma­gy üçin üç sa­ny öl­çe­giň bar­dy­gy­ny bel­le­ýär:

2 Sentýabr 2021

Tebigat

Öz-özü­ni be­jer­ýär

Iň zäh­met­sö­ýer jan­dar­la­ryň bi­ri hök­mün­de ta­nal­ýan ary­la­ryň öz-öz­le­ri­ni be­jer­mä­ge ukyp­ly­dy­gy­ny bil­ýär­di­ňiz­mi? Jan­dar­lar be­de­nin­de ýa­şa­ýan mugt­hor­la­ra gar­şy dür­li go­rag me­ha­nizm­le­ri­ni (im­mun gar­şy­ly­gy, fi­zio­lo­gi­ki jo­gap­lar) ös­dü­rip bil­ýär. My­sal üçin, mör-mö­jek­le­riň ga­byk­la­ry mugt­hor­la­ra gar­şy fi­zi­ki päs­gel­çi­lik dö­red­ýän hem bol­sa, pep­tid­ler bak­te­ri­ýa­la­ryň, wi­rus­la­ryň we kö­me­le­jik­le­riň köp gör­nü­şi­ni ýok ed­ýär. Haý­wan­la­ryň öz-özü­ni do­lan­dyr­ýan der­man be­jer­gi­si­ne «zoo­fa­ri­kog­no­zi­ýa» di­ýil­ýär. «Zoo» – haý­wan, «far­mak» – der­man we «gno­si­ýa» – ylym diý­mek­dir. As­lyn­da, bu ýag­daý di­ňe ary­lar­da däl, eý­sem, guş­lar, ke­ýik­ler, pil­ler, maý­myn­lar we it­ler ýa­ly beý­le­ki jan­dar­lar­da-da duş gel­ýär. Jan­dar­la­ryň dür­li ke­sel­le­re gar­şy gö­reş­mek, hat­da ke­sel dö­red­ýän mik­ro­or­ga­nizm­ler­den go­ran­mak üçin bak­te­ri­ýa­la­ryň kö­pel­me­gi­niň öňü­ni al­ýan aý­ra­tyn iý­mit­le­ri has go­wy gör­ýän­di­gi mä­lim­dir. «PloS One» yl­my-luk­man­çy­lyk žur­na­lyn­da bel­le­ni­li­şi­ne gö­rä, ba­la­ry­lar hek ke­se­li­ne se­bäp bol­ýan «Ascop­hae­ra apis» kö­me­le­jik­le­ri­niň ýo­kuş­ma­gy­na gar­şy ösüm­lik şi­re­si bi­len özü­ni go­ra­ýar. Mun­dan baş­ga-da, ary­la­ryň iý­mi­ti la­bo­ra­to­ri­ýa­da ösüm­lik şi­re­si bi­len baý­laş­dy­ry­lan­da, kö­me

2 Sentýabr 2021

Tebigat

Jandarlar sa­nalýar

Lon­do­nyň haý­wa­nat ba­gyn­da 20 müň tö­we­re­gi jan­dar ýa­şa­ýar. Te­bi­gy şert­le­riň dö­re­di­len kün­je­gin­de guş­lar, süý­re­ni­ji­ler, süý­dem­di­ri­ji­ler we mör-mö­jek­ler bar. Ola­ryň äh­li­si her ýyl sa­nal­ýar. Haý­wa­nat ba­gyn­da je­mi 440 gör­nüş­li jan­da­ryň ýa­şa­ýan­dy­gy aý­dyl­ýar. Haý­wa­nat ba­gy­nyň hü­när­men­le­ri ola­ryň di­ňe sa­ny­ny anyk­la­man, eý­sem, bo­ýu­ny, ag­ra­my­ny we sag­lyk ýag­da­ýy­ny hem ha­sa­ba al­ýar­lar. Haý­wan­lar ba­ra­da­ky jik­me-jik mag­lu­mat­lar bol­sa dün­ýä­niň beý­le­ki ýer­le­rin­dä­ki haý­wa­nat bag­la­ry­na hem ibe­ril­ýär. Köp haý­wa­ny sa­na­mak o di­ýen kyn bol­ma­sa-da, bu ýer­de mör-mö­jek­ler hem ha­sap­da dur. Ow­nuk jan­dar­la­ry to­par gör­nü­şin­de sa­na­ýar­lar. My­sal üçin, ga­ryn­ja­la­ryň nä­çe hi­ni­niň bar­dy­gy­ny ýaz­ga al­ýar­lar. Bu çä­re bir hep­de ýa­ly do­wam ed­ýär. Haý­wa­nat ba­gyn­da te­bi­gat­da sa­ny aza­lan jan­dar­la­ryň gör­nüş­le­ri hem sak­lan­ýar. Ola­ra go­wy ideg edi­lip, sa­ny kö­pel­dil­ýär. Bu ýer­de zäh­met çek­ýän An­ge­la Rýan di­ňe haý­wan­la­ryň sa­ny­ny kö­pelt­mek we olar ba­ra­da has köp mag­lu­ma­ty öw­ren­mek bi­len çäk­len­män, dün­ýä ýü­zün­de dur­mu­şa ge­çi­ril­jek tas­la­ma­la­ryň üs­tün­de hem iş­le­ýän­dik­le­ri­ni aýd­ýar. Eziz Ba­ba­na­za­row,

2 Sentýabr 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň şu gün — 2-nji sentýabrda ýurdumyzda bolmagyna garaşylýan howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty Aşgabatda: az bulutly howa bolup, gündogardan tizligi sekuntda 8 — 11 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijesine +20... +22° maýyl, gündizine +37... +39° yssy bolar. Howanyň basyşy 732 mm, çyglylygy 5 — 25%.

2 Sentýabr 2021

Tebigat

Geçmişimize şaýat bolan galalar

Köýtendag etrabyndaky taryhy we arheologik ýadygärlikler, esasan, iki topara bölünýär. Olaryň bir topary demirgazykda, ikinji topary bolsa uly çöketlige meňzeş insiz ýeriň günorta böleginde ýerleşýär. Demirgazyk tarapda iki depe bar. Olaryň biri — Mulzamata depesi. Köýten derýasynyň sag kenarynda, adybir obanyň demirgazyk tarapynda, takmynan, bir kilometr aradaşlykda ýerleşýän bu depe uzaklardan görünýär. Onuň beýikligi 14 metre ýetýär. Depäniň günbatar böleginiň nal şekilli biraz gyzaryp durandygy bildirýär. Umumy görnüşinde we oýulan ýerinde diwarlarynyň ýonulan we togalak daşlardan örülen bölekleri görünýär. Kä ýerlerinde çig kerpiçler ulanylypdyr. Bu ýerden tapylan taryhy tapyndylar özüniň düzümi boýunça köpdürlüdir we örän çylşyrymlydyr. Şeýle hem bu ýerde antik eýýamyna degişli küýzegärçilik önümleriniň böleklerine gabat gelmek bolýar. Olaryň käbirlerini anyklamak kyn. Ýöne obada orta asyrlarda ýaşaýyş bolupdyr diýip, ynam bilen aýtmaga doly esas bar.

1 Sentýabr 2021

Tebigat

Tebigatyň gözelligi ugrunda

Repetek döwlet biosfera goraghanasynda Garagum sährasynyň ümmülmez tebigy baýlyklaryny goramak boýunça ýyllaryň dowamynda netijeli işler alnyp barylýar. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe milli Liderimiziň tebigy baýlyklarymyzy goraýjylar üçin döredip berýän ählitaraplaýyn mümkinçilikleri bolsa işleriň has-da ilerlemegine ýardam berýär. Häzirki günlerde hem goraghananyň hünärmenleriniň işi özüne ýetik. Goraghananyň bütin çäginde, şol sanda çäkli goraghanalarda alnyp barylýan işleriň netijesinde sährada bitýän ösümlikleriň we ýaşaýan jandarlaryň ygtybarly goragy we idegi üpjün edilýär. Goraghanada sözen bilen borjagyň tohumyny ýygnamak işleri dowam edýär. Bu tohumlar noýabr ― dekabr aýlarynda awtomobil ýollaryň, edara jaýlarynyň golaýlaryna ekiler. Bulardan başga-da, şu ýyl müňlerçe düýp sazak nahalyny oturtmak meýilleşdirilýär.

1 Sentýabr 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň ýurdumyzda şu gün — 2-nji sentýabrda bolmagyna garaşylýan howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty: Aşgabatda: az bulutly howa bolup, gündogardan tizligi sekuntda 8-11 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijesine +20...+22° maýyl, gündizine +37...+39° yssy bolar. Howanyň basyşy 732 mm. Çyglylygy 5-25 %.

1 Sentýabr 2021

Tebigat

Tebigat gözelligi — durmuşyň bezegi

Adamzadyň ýaşaýyş çeşmesi bolan ene toprak ynsan üçin, gör, näçe naz-nygmatlar eçilýär?! Şonuň üçin-de ýaş nesilde mähriban Diýarymyzy has-da gözelleşdirmek we ondaky bar bolan tebigy baýlyklary gorap saklamak endigini terbiýelemek her bir mugallymyň wajyp wezipelerinden biridir. «Tebigat» diýen sözi agzanyňda dünýä gözellikleriniň ählisi diýen ýaly göz öňüne gelýär. Gözellik we päkizelik — olar tükeniksiz hazyna, özboluşly dirilik çeşmesidir. Baglar, tokaýlar howanyň hapalanmagyndan goraýar. Ynha, derek agajyny alyp göreliň. Derek agajy howany kömürturşy gazdan, tozandan arassalamakda beýleki agaçlara garanyňda has-da ähmiýetlidir. Her bir agaç göze görünmeýän suw çüwdürimidir. Ol bir gije-gündizde ençeme litr suwy bugardýar. Deregiň ýapragy adamyň saglygy üçin peýdaly bolup, ysly madda bolan fitonidi bölüp çykarýar. Ýakymly efir ýagy bilen howany ozon bilen baýlaşdyrýar.

1 Sentýabr 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň şu gün — 1-nji sentýabrda ýurdumyzda bolmagyna garaşylýan howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty Aşgabatda: az bulutly howa bolup, gündogardan tizligi sekuntda 8 — 10 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijesine +22... +24° maýyl, gündizine +35... +37° yssy bolar. Howanyň basyşy 734 mm, çyglylygy 10 — 30%.

1 Sentýabr 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň ýurdumyzda 2021-nji ýylyň 1-nji sentýabrynda bolmagyna garaşylýan howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty: Aşgabatda: az bulutly howa bolup, gündogardan tizligi sekuntda 8-10 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijesine +22...+24° maýyl, gündizine +35...+37° yssy bolar. Howanyň basyşy 734 mm, çyglylygy 10 — 30 %.

31 Awgust 2021

Tebigat

Armyt

S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk uniwersitetiniň Magtymguly ylmy-önümçilik synag merkezinde miweli bag ösümlikleriniň genofondunyň düzümini baýlaşdyrmagyň, öň ösüp oturan baglary täze ýaş nahallar bilen çalyşmagyň, hususan-da, olaryň sort aýratynlygy göz öňünde tutulyp, ylmy esaslarda ösdürip ýetişdirmegiň kämil innowasion tehnologiýasy öwrenilýär. Bu ýerde Günorta-Günbatar Köpetdagyň, Merkezi Köpetdagyň dag eteklerine, jülgelerine her möwsümde meýdan iş saparlary guralyp, ylmy-gözleg işleriniň geçirilmegi netijesinde, ýabany we medeni miweli baglaryň bar bolan görnüşleri bellige alnyp, ösümlik gorlarynyň ýygyndysyna goşulýar. Türkmen tebigatynda azyklyk hem-de dermanlyk ähmiýeti bilen tapawutlanýan miweleriň biri-de armytdyr. Şu nukdaýnazardan, häzirki wagtda ylmy-önümçilik synag merkezinde armydyň görnüşlerine baglylykda, bioekologiýa aýratynlyklary esasynda ony ösdürip ýetişdirmegiň tehnologiýasyny kämilleşdirmek bilen baglanyşykly ylmy-amaly işler alnyp barylýar.

30 Awgust 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň ýurdumyzda şu gün — 31-nji awgustda bolmagyna garaşylýan howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty. Agabatda: az bulutly howa bolup, demirgazyk-gündogardan tizligi sekuntda 7 — 10 metre ýetýän emal öwser. Howa gijesine +22... +24° maýyl, gündizine +36... +38° yssy bolar. Howany basyy 736 mm, çyglylygy 10 — 30%.

30 Awgust 2021

Tebigat

Söýýän güýz paslyny...

♦ Güýzüň her pursadynda bir bölejik ajaýyplyk bar. ♦ Güýz tebigatyň geljegiň oýuna çümýän pursadydyr.

30 Awgust 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň ýurdumyzda şu gün — 31-nji awgustda bolmagyna garaşylýan howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty: Aşgabatda: az bulutly howa bolup, demirgazyk-gündogardan tizligi sekuntda 7-10 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijesine +22...+24° maýyl, gündizine +36...+38° yssy bolar. Howanyň basyşy 736  mm. Çyglylygy 10-30 %.

30 Awgust 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň ýurdumyzda şu gün — 30-njy awgustda bolmagyna garaşylýan howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty Aşgabatda: az bulutly howa bolup, demirgazyk-günbatardan tizligi sekuntda 8 — 11 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijesine +23... +25° maýyl, gündizine +36... +38° yssy bolar. Howanyň basyşy 735 mm, çyglylygy 10 — 30 %.

30 Awgust 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň ýurdumyzda 2021-nji ýylyň 30-njy awgustynda bolmagyna garaşylýan howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty: Aşgabatda: az bulutly howa bolup, demirgazyk-günbatardan tizligi sekuntda 8 — 11 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijesine +23... +25° maýyl, gündizine +36... +38° yssy bolar. Howanyň basyşy 735 mm, çyglylygy 10 — 30 %.

29 Awgust 2021

Tebigat

Aşgabat şäherinde we welaýatlarda 2021-nji ýylyň awgust aýynyň 30-na bolmagyna garaşylýan

HOWA MAGLUMATY Aşgabatda: az bulutly howa bolup, demirgazyk-günbatardan tizligi sekuntda 8 — 11 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijesine +23... +25° maýyl, gündizine +36... +38° yssy bolar. Howanyň basyşy 735 mm, çyglylygy 10 — 30 %.

29 Awgust 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň şu gün — 28-nji awgustda ýurdumyzda bolmagyna garaşylýan howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty Aşgabatda: az-kem bulutly howa bolup, demirgazyk-günbatardan tizligi sekuntda 8 — 11 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijesine +23... +25° maýyl, gündizine +35... +37° yssy bolar. Howanyň basyşy 735 mm, çyglylygy 15 — 35 %.

28 Awgust 2021

Tebigat