HABARLAR

Sähra pyşdyly

Ýurdumyzyň çäginde pyşdyllaryň 3 görnüşi gabat gelýär. Sähra pyşdyly, Hazar pyşdyly we batgalyk pyşdyly. Olaryň arasynda has giňden ýaýrany sähra pyşdylydyr. Ol dag eteklerinde, sähralyklarda, çölde, jeňňelliklerde we beýleki ýerlerde gök otlaryň köp ýerlerinde ýaşaýar. Bu pyşdylyň bedeniniň arka we garyn tarapy süňk buýnuzdan ybarat bolan gapaklar (çanaklar) bilen örtülendir. Ol üstüne howp abanan wagtynda aýaklaryny we kellesini gapaklarynyň aşagynda gizleýär. Çünki onuň gapaklary örän berk bolup, duşmanlaryndan goranmaga kömek edýär. Pyşdyllaryň gapaklarynyň çalyşma döwründe çanagynda ösüş çyzyklary emele gelýär. Olaryň gapaklarynyň çalyşmasy ýylda 1 gezek bolýar we ösüş çyzyklary boýunça pyşdylyň, takmynan, ýaşyny hasaplap bolýar. Sähra pyşdylynyň bedeniniň uzynlygy 20 santimetre, iň ulularynyňky bolsa 28 santimetre ýetýär. Ene pyşdyllar erkeklerine garanda, ulurakdyr. Gözleri görgür, burunlarynyň ys alşy ýitidir. Pyşdylyň oňurga süňkleriniň kelle we guýruk bölekleri gowy hereketlenip bilýär, beýleki bölekleri bolsa arka tarapyndaky gapagyna hereketsiz berkleşendir. Sähra pyşdylynyň esasy iýmiti otjumak ösümlikleriň ýaşyl baldaklary we dökülen miweleri bolup durýar. Bu süýrenijileriň işjeňligi köplenç olaryň iýmitiniň gögerip çykma

27 Fewral 2024

Tebigat

Köwük pişigi

Köwük pişigi ýyrtyjylar toparyna, pişikler maşgalasyna degişlidir. Bu pişikleriň tebigatda «Seýrek görnüş» derejesi berlen ýyrtyjy haýwanlaryň biri bolandygy üçin olar Tebigaty we tebigy baýlyklary goramagyň halkara bileleşiginiň (TGHB) we Türkmenistanyň Gyzyl Kitabynyň sanawyna şeýle hem Ýitip-ýok bolmak howpy abanýan ýabany ösümlik we haýwan görnüşleriniň halkara söwdasy baradaky konwensiýasynyň (CITES) sanawyna girizildi. Bu jandaryň meýdan alamatlary barada aýtsak, onuň ululygy öý pişiginiňki ýaly bolup, bedeniniň uzynlygy 40 — 57 santimetr, guýrugynyňky 23 — 35 santimetre deňdir, aýaklary gysgarak, uzyn guýruklydyr. Gulaklary uly, çowly uçluja bolýar, duluklaryndaky tüýler ösgün, sakgalsap ýaly sallanýarlar, arka tarapy garamtyl çal reňkde bolup, onuň bedeniniň aşaky tarapy agymtyl reňklidir. Köwük pişiginiň ýurdumyzda ýaýraýşy we ýaşaýan ýerleri Garagumdaky Darjagum sähralygynda, Oktümgum, Çilmämmetgum, Üçtagan, Günorta Gaplaňgyr, Obruçew we Sandykly sähralyklarydyr. Olaryň ýaşaýan ýerleri sazak, sözen, gandym we ownuk gyrymsy agaçlar bilen örtülip, berkeşen, ýarym berkeşen çägeliklerdir gür, gara sazakly ýerlerdir. Bu pişikler aklaň çägeliklerde seýregräk gabat gelýärler. Dag etekleriniň toýunsow we kertli ýerlerine örän seýrek barýarlar. Ol

27 Fewral 2024

Tebigat

Howa maglumaty

Gidrometeorologiýa baradaky gullugyň ýurdumyzda şu hepdäniň dowamynda boljak howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty: Balkan welaýatynda: üýtgäp durýan bulutly howa bolup, hepdäniň ikinji ýarymynda az-kem gar gatyşykly ýagyş ýagar. Demirgazyk-gündogardan gündogara ugruny üýtgedýän, tizligi sekuntda 8 — 13 metrden 11 — 16 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijelerine -2... -7 gradus sowukdan -1... +4 gradus aralygynda maýyl, gündizlerine +8... +13 gradus, welaýatyň kenarýaka etraplarynda +3... +8 gradus maýyl bolar.

26 Fewral 2024

Tebigat

Reň­be-reň gül açar ýa­şyl ýaý­la­sy

«7/24. tm» № 09 (196), 26.02.2024 Ösü­şiň tä­ze be­lent­lik­le­ri­ne bar­ýan eziz Wa­ta­ny­myz­da hal­ky­my­zyň kö­ňül küý­se­gi­ni gül­led­ýän oňyn iş­ler dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň mu­kad­des baş­lan­gyç­la­ry­ny üs­tün­lik­li do­wam et­dir­ýän Ar­ka­dag­ly Gah­ry­man Ser­da­ry­my­zyň ýol­baş­çy­ly­gy esa­syn­da asyr­la­ryň jüm­mü­şin­den ge­lý­än mil­li gym­mat­lyk­la­ry­myz sar­pa­lan­ýar, dün­ýä ýa­ýyl­ýar. Üs­tü­miz­dä­ki ýy­lyň «Pä­him-paý­has um­ma­ny Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy» ýy­ly diý­lip at­lan­dy­ryl­ma­gy bol­sa, ede­bi gym­mat­ly­gy­my­za go­ýul­ýan hor­mat-sar­pa­nyň ny­şa­ny bo­lup, Gün­do­ga­ryň be­ýik söz us­sa­dy Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň bi­ze gal­dy­ran dö­re­di­ji­lik mi­ra­sy­ny has-da çuň­ňur öw­ren­mä­ge ba­dal­ga ber­ýär.

25 Fewral 2024

Tebigat

Nowruzyndan belli bahar

Bu ýyl «Ahyrky garagyş» giç hem bolsa, öz häsiýetine görä, garly ýagşy, doňaklygy getirdi. «Bu ýyl goşa ýaz boljakmyka?!» diýdiren maýyl günleriň yzy birdenkä sowuk howa ýazdy. Munuň özi gyşyň entek tamamlanmandygyny ýatlatdy. Herhal, halkymyzyň milli senenamasy boýunça togsan günläp dowam eden gyş pasly 21-nji fewralda öz ornuny «Çarwa nowruzyna» berýär-de hoşlaşýar. Bu hoşlaşygyň käbir ýyllarda mart aýyna çenli hem dowam etmesi-de bolýar. Çünki pasyl çalşygy ähli döwürde-de dartgynly geçýär. Aýratyn-da, şu ýylky ýaly maýyl gelen ýyllarynda gyş, göýä birden ukudan oýanan ýaly, «Nädäýerkä?» diýdirýär. Görse-baksa, bütin töwerek ýazyň alamatlary bilen gurşalan. Şonuň üçin togsan dolup, ýere ýyly gidensoň, ol bialaç öz ornuny ýaza bermeli bolýar. Bu barada akyldar şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň: Derwüşler köňli jem dursun namaza,Ýigitler ýygylsyn söhbede-saza,Ilimiz ulaşsyn sowulmaz ýaza,Togsan dolup, tamam bolsun gyşymyz! —

22 Fewral 2024

Tebigat

Siz muny bilýärsiňizmi?

— Grek hozy diýlip bütin dünýäde tanalýan önümiň watany Gresiýa bolsa-da, söwdagärler ony Russiýanyň çäginden bütin dünýä ýaýradypdyrlar. — Kawkaz ýurtlarynda grek hozunyň agajyna keramatly agaç hökmünde garalypdyr. Önümiň agajy-da, miwesi-de ençeme keselleriň dermany hasap edilipdir. Häzirki wagtda bu ýurtda 400 ýyl ýaşan hoz agajyna duşmak mümkin.

21 Fewral 2024

Tebigat

Ýaýlamyzyň ýaraşygy

Düzüminde adama gowy täsir edýän biologik işjeň serişdeler bolan ösümlikler dermanlyk otlar hasaplanylýar. Dermanlyk ösümlikleriň 250-si farmakologiýa synaglaryndan geçip, lukmançylykda resmi taýdan kesel bejermäge ukyply diýlip ykrar edildi. Olaryň has peýdalylary lukmançylykda sintetiki dermanlar bilen bilelikde ulanylýar. Ýapraklarda, gabyklarda, gunçalarda we ençeme beýleki ösümliklerde has gymmatly maddalar bar. Otlar antibiotikleriň, çişe garşy serişdeleriň ýerini tutup bilmeýärler. Lukmanlar özbaşdak ýasalan dermanlaryň käbir ösümlige bolan allergiýa, garaşylmadyk reaksiýa, dermanyň nädogry möçberde berilmegi, ýalňyşlyk bilen berlen dermanyň bedeni zäherlemegi, beýleki keselleriň has möwjemegi ýaly ters ýagdaýlara getirip bilýändigini belleýärler. Dermanlyk ösümlikler bilen meşgullanmak üçin giňişleýin bilim gerek. Haýsy ösümligiň haýsy kesele emdigini bilmekden başga-da, onuň bedeniň beýleki ýerlerine edip biläýjek täsirlerini hem ýatdan çykarmaly däl.

21 Fewral 2024

Tebigat

Gözel ýerlere gezelenç

Golaýda ýaşlaryň gözýetimini, dünýägaraýşyny giňeltmek, olary taryhy ýerler bilen içgin tanyşdyrmak maksady bilen TMÝG-niň etrap geňeşiniň, Türkmenistanyň Bathyz döwlet goraghanasynyň bilelikde guramagynda goraghananyň muzeýine gezelenç guraldy. Oňa etrapdaky edara-kärhanalarda zähmet çekýän ýaşlar gatnaşdylar. Gezelenjiň dowamynda bagtyýar ýaşlar türkmen halkynyň baý taryhyna degişli bolan gadymy ýadygärlikler bilen tanyş boldular. Şeýle-de, bu goraghananyň ýolbaşçysy Ilham Çaryýewiň, goraghananyň kiçi ylmy işgäri Akmyrat Geldiýewiň täsirli gürrüňini diňlediler. Olar ýaşlara goraghananyň taryhy, häzirki wagtda goraghanada ýola goýulýan işler dogrusynda giňişleýin gürrüň berdiler. Gözel ýerlere guralan gezelenç ýaşlarda uly täsir galdyrdy.

20 Fewral 2024

Tebigat

Howa maglumaty

Gidrometeorologiýa baradaky gullugyň ýurdumyzda şu hepdäniň dowamynda boljak howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty: Balkan welaýatynda: üýtgäp durýan bulutly howa bolup, hepdäniň başynda we ahyrynda az-kem gar gatyşykly ýagyş ýagar. Demirgazyk-gündogardan günorta-gündogara ugruny üýtgedýän, tizligi sekuntda 8 — 13 metrden 11 — 16 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijelerine -10... -15 gradus sowukdan -2... +3 gradus aralygynda maýyl, gündizlerine +8... +13 gradus, welaýatyň kenarýaka etraplarynda +2... +7 gradus maýyl bolar.

19 Fewral 2024

Tebigat

Obamyň baglary hatar-hatardyr

«7/24. tm» № 08 (195), 19.02.2024 Bagy-bos­san­lyk­da şeý­le bir tä­sin ja­dy bar. Te­bi­ga­tyň bu gö­zel ýe­ri adam­lar­da ýa­kym­ly duý­gu­la­ry oýar­ýar. Ba­gyň bar ýe­rin­de ser­gin, tä­miz ho­wa bar. Ba­gyň bar ýe­rin­de guş­ja­gaz­lar bar, owaz bar. Ba­gyň bar ýe­rin­de ba:r bar. «Bagy-bos­san­lyk» ede­bi­ýat meý­da­nyn­da göç­me ma­na hem eýe bo­lup­dyr. Bu söz aja­ýyp dur­mu­şyň, bag­ty­ýar ýa­şaý­şyň aň­la­dyl­ma­sy hök­mün­de söz us­sat­la­ry ta­ra­pyn­dan hä­zir hem iş­jeň ula­nyl­ýar.

18 Fewral 2024

Tebigat