ALP ARSLAN

Türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow: — Beýik Seljuk türkmenleriň nesilşalygynyň ikinji hökümdary, oguz kowumynyň gaýduwsyz gahrymany, beýik soltan hem strateg serkerde Alp Arslan Türkmeniň durmuş beýany watanperwerligiň nusgasydyr.

Taryhy-medeni gymmatlyklar: ylmy barlaglar, açyşlar, rejeleýiş-berkidiş işleri

Ata-babalarymyzdan miras galan taryhy-medeni gymmatlyklarymyzy goramak, olary ylmy esasda öwrenmek we rejeläp, nesiller üçin asyl durkunda saklamak döwlet ähmiýetli işleriň hatarynda durýar. Köne Nusaý, Gadymy Köneürgenç, Gadymy Merw ýadygärlikler toplumlarynyň özboluşly, gaýtalanmajak medeni merkezler hökmünde dünýä derejesinde ykrar edilip, ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna girizilmegi buýsançly başymyzy göge ýetirýär. Halkymyzyň şöhratly geçmişiniň şaýady bolan şeýle ýadygärlikler ýaş nesli watançylyk ruhunda terbiýelemekde-de uly ähmiýete eýedir. Ýeri gelende aýtsak, ýakynda Arkadag şäherinde geçirilen Medeniýet hepdeliginiň çäklerinde medeni forumyň muzeý işiniň hünärmenlerinden, döredijilik işgärlerinden we sungat ussatlaryndan ybarat toparynyň Paryzdepe taryhy ýadygärligine baryp, ol ýerde geçirilýän işler bilen tanyşmaklary aýratyn many-mazmuna eýe boldy. Çäräniň dowamynda «Taryhy-medeni ýadygärliklerde 2023-nji ýylda alnyp barlan gazuw-barlag işleriniň netijelerini ylmy dolanyşyga girizmegiň ähmiýeti» atly meýdan şertlerindäki ylmy-usulyýet okuw maslahaty hem guraldy.

Taryhyň ajaýyp ýadygärligi

Orta asyr binagärliginiň gaýtalanmajak nusgasy bolan Seýit Jemaleddin ýadygärlikler toplumy baradaky gymmatly maglumatlar türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň «Janly rowaýat», «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi», «Türkmeniň döwletlilik ýörelgesi» atly ajaýyp kitaplarynda beýan edilýär. Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda kitaba uly hormat goýýan halkymyzyň eline gowşan «Änew — müňýyllyklardan gözbaş alýan medeniýet» atly ajaýyp kitaby hem taryhy gadymy, şöhraty müdimi Änew şäherine bagyşlanylan ajaýyp eserdir. Bu kitap ýaşlarda şöhratly taryhymyza buýsanç döredip, watansöýüjilik ýaly asylly häsiýetleri terbiýelemekde möhüm ähmiýete eýedir. Adamzadyň gadymy medeni-taryhy ähmiýetli merkezleriniň biri bolan Änew şäherinde ýerleşýän Seýit Jemaleddin ýadygärlikler toplumy dünýäniň täsin binagärlik-arheologik mirasy hasaplanýar. Bu ýadygärlik orta asyr binagärlik desgalarynyň hatarynda mynasyp orun eýeleýär. Seýit Jemaleddin taryhy ýadygärlikler toplumy XV asyrda bina edilip, gurluşy boýunça ajaýyp binagärlik sazlaşygyny emele getiripdir.

Türkmenistanyň gaz senagaty:

Günbatar Türkmenistanyň gazy, onuň taryhy we şu günki ýagdaýy hakynda 139 müň kwadrat kilometr giňişligi tutýan Balkan welaýatyny «baýlyklaryň mesgeni» diýip atlandyrmaga doly esas bar. Bu ýerde aýagyňy basan ýeriň nebitiň we gazyň mesgeni.

Togrul beg

Geldi Poşa pälwan

(So­ňy. Baş­lan­gy­jy ga­ze­tiň ge­çen sa­nyn­da). Toý göreşine ýygnanan mähelle bu ýagdaýa haýran galýar. Ýykylan pälwan ýerinden turjak bolanda märekeden: «Turjak bolup azara galma, Geldi Poşa seni öňki ýeriňde oturtdy. Indi arkaýyn dynjyňy al» diýen sesler eşidilýär. Geldi pälwan ýeňiş gazanyp, goýlan baýragyň eýesi bolýar. Soňra toý pälwanyny kesgitlemek üçin Geldi Poşa bilen Çopan ajy göreşe çykarýarlar. Gökdepeli pälwan gumly pälwany çepine göterip uranda, märekäniň şowhuny artýar. Agyr garşydaşyny çepine göterip uran Geldi Poşanyň dyzy ýere degýär. Muny kän bir aňan adam bolmasa-da, ol mertlik bilen, ýeňlendigini bekewüle aýan edýär.

Änew depelerini öwrenen serkerde

Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eýýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döwrün­de baý türk­men taryhymy­zy öw­ren­mek, mil­li mi­ra­sy­my­zy hem-de ta­ry­hy ýa­dy­gär­lik­le­ri­mi­zi go­rap sak­la­mak bo­ýun­ça mak­satna­ma­la­ýyn iş­ler dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Ga­dy­my Änew şähe­ri­niň 2024-nji ýyl­da «Tür­ki dün­ýä­si­niň me­de­ni paýtag­ty» diý­lip yg­lan edilmegi hem berka­rar Wa­ta­ny­my­zyň şan-şöh­ra­ty­ny, me­de­ni dip­lo­ma­ti­ýa­sy­ny has-da belen­de gö­ter­ýär. Ga­dy­my Änew­den söz aç­ýan gym­mat­ly ki­tap

Gymmatly gazna

Asylly ýörelgämize laýyklykda, ýyllarymyzyň her biri mynasyp atlandyrylýar we gazanylýan üstünlikler, ýetilýän belent sepgitler ýylyň ady bilen şöhratlanýar. Mälim bolşy ýaly,   «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynyň hem her bir güni şanly wakalara, beýik ösüşlere we uly rowaçlyklara beslenýär.  Golaýda biz Türkmenistanyň Döwlet migrasiýa gullugynyň harby gullukçylary bolup, «Taryhyňy bilmek — borç, öwrenmek — sogap» diýen halk pähimine eýerip, Arkadag şäheriniň Taryhy we ülkäni öwreniş muzeýine aýlanyp gördük. Muzeý gymmatlyklarynyň arasynda ýakynda ýurdumyzyň demirgazyk sebiti bolan gadymy Daşoguz topragyndan ýerli ýaşaýjylar tarapyndan tapylan 8 sany altyn, 3 sany kümüş teňňelerini, şeýle hem 61 sany altyn teňňäniň böleklerini, 8 sany dürli reňkdäki tapyndylary  ýakyndan görmek juda täsirli boldy.

Daýahatyn — kerwen ýolunyň dessany

Beýik Ýüpek ýolunyň uzak wagtlap hyzmat etmeginde kerwensaraýlar uly orny eýeläpdir. Olaryň döreýiş taryhy Türkmenistanyň çäklerinde yslam dini ýaýramazyndan has öňki döwürler bilen senelenilýär. Orta asyrlarda Ortaýer deňzinden tä Hytaýa çenli Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda söwdagärleriň goş ýazdyrmaklary üçin ýapyk diwarly jaýlar gurlupdyr. Jaýlaryň aralyklary 3-4 kilometrden ybarat bolupdyr. Kerwen gurap gelýän söwdagärler üçin bu jaýlaryň hemişelik düşelgä öwrülmegi netijesinde soňy bilen olara kerwensaraý diýlipdir. Bu baradaky maglumatlara ХIII — ХIV asyrlarda ýaşan beýik türkmen alymy Nasyreddin Rabguzynyň «Kysasy Rabguzy», XV asyryň görnükli söz ussady Abdyrahman Jamynyň «Baharystan», görnükli döwlet işgäri, serkerde Babyryň «Diwan» atly eserlerinde duş gelmek bolýar. Gahryman Arkadagymyzyň «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» kitabynda bellenilişi ýaly, «Kerwensaraýlarda adaty durmuş gaýnap joşupdyr, bu ýerde söwda şertnamasy baglaşylypdyr, ýük mallarynyň eýeleri kerwenbaşa işleşmek hakyndaky teklip bilen hem gelipdirler. Gepleşiklerini hem-de özara jedellerini birýüzli edip, adamlar dynç alypdyrlar».

Türkmenistanda nebiti gazyp almagyň taryhyndan

Türkmen topragynda nebit barada ilkinji ýatlamalar gözbaşyny baryp XIII asyrdan alyp gaýdýar. Şol döwürde Nebitdagda bu çig mal guýy gazmak arkaly çykarylypdyr. 1782-nji ýylda Çelekende (halk arasynda «nebitli ada» diýlip atlandyrylypdyr) nebit guýularynyň 20-si işläp, olardan bir ýylda 4 müň puda çenli nebit çykarylypdyr — meşiklere (malyň derisinden ýasalan halta) guýlup, gaýyklar bilen daşalypdyr. 1876-njy ýylda Nobel doganlaryň şereketi Çeleken adasynda guýy gazdyrýar hem-de nebitli ýataklary işläp taýýarlaýar, 1882-nji ýylda bolsa, 38 sany ýer bölegi bolup, olaryň 8-si Nobele degişli bolupdyr (guýularyň 3-si burawlanyp, 164 guýy kärendesine alnypdyr), ýer bölekleriniň 30-syna nebit senagatçysy Palaşkowskiý eýe çykypdyr.