HABARLAR

Garagum sährasy – gymmatlyklar hazynasy

Ümmülmez Garagum sährasy diňe bir ösümlik hem-de haýwanat dünýäsine baý bolman, eýsem, taryhy-arheologiýa ýadygärliklere, syýahatçylyk ýerlere hem baýdyr. Aýratyn hem, «Bereketli Garagum» döwlet tebigy goraghanasy tutýan meýdany, tebigy gözelligi, şeýle hem syýahatçylar, zyýaratçylar üçin zyýarat edilýän ýerleriniň köpdügi bilen tapawutlanýar. Biz hem şolaryň käbiri bilen okyjylarymyzy tanyşdyrmagy müwessa bildik. Minara galasy — Merkezi Garagumda Minara çäkli goraghanasynyň çäginde, Minara guýusynyň ýanynda ýerleşýär. Antik döwründen galan bu arheologiýa ýadygärligi dörtburç görnüşde bolup, diwarlarynyň ölçegi her tarapdan 40 metre ýetýär. Minaranyň derwezesi hem-de gala girelgesi günorta tarapynda ýerleşýär. Onuň demirgazyk-günbatar burçunda taraplary 11x11 metr bolan, goranmak üçin niýetlenen kiçi gala hem gurlupdyr. Galanyň ortasynda diametri 4,5 metr we beýikligi 7 metr bolan diň bar. Gala adyny minarasyndan alypdyr. Galanyň günorta tarapynda gonamçylyk ýerleşýär. Bu gala gadymy Gürgenjiň serhedinde goranyş desgasy bolup hyzmat edipdir. Х — ХII asyrlarda ony düýpli abatlap, kerwensaraýa öwrüpdirler. Giçki orta asyrlarda Hywa hanlary galany üýtgedipdirler.

9 Aprel 2024

Taryh

Änew — gadymy ekerançylygyň Watany

Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistanda Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň baştutanlygynda oba hojalyk pudagyny ösdürmäge uly üns berilýär. Ýurdumyzda azyk bolçulygyny döretmek, oba ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini ýokarlandyrmak, öndürilýän önümleri senagat taýdan işläp, harytlyk görnüşe getirmek, ekerançylygyň medeniýetini döwrüň ösen talaplaryna gabat getirmek ýaly möhüm meseleler döwletimiz tarapyndan elmydama üns merkezinde saklanýar. Biziň ýurdumyzda ekerançylygyň taryhy bolsa, öz gözbaşyny örän gadymy döwürlerden alyp gaýdýar. Ony hormatly Prezidentimiziň golaýda halkymyza peşgeş eden «Änew — müňýyllyklardan gözbaş alýan medeniýet» atly ajaýyp kitabyndaky: «Änew irki eýýamlardan bäri adamzat ýaşaýşynyň, esasanam, ekerançylyk, daýhançylyk medeniýetiniň ilkinji dörän hem-de ösen merkezleriniň biri bolup durýar» diýen jümle-de subut edýär. TÜRKSOÝ halkara guramasy tarapyndan Änew şäheriniň 2024-nji ýylda «Türki dünýäsiniň medeni paýtagty» diýlip yglan edilmegi, bu topragyň dünýä derejesinde belli açyşlaryň mekany bolandygyndan habar berýär. Taryhda «Änew medeniýeti» ady bilen belli bolan bu gadymy mekanda dürli döwürlere degişli tapyndylar bilermenleriň ünsüni egleýär. Sebäbi olar özboluşly sünnäligi hem-de gaýtalanmajak çeper

9 Aprel 2024

Taryh

Gorgandepe, Öredepe, Ýolbarslydere...

Taryhyň gatlarynda türkmen, türk, gök oguz, gyrgyz, gazak, özbek, tatar, alpan, azerbaýjan, garagalpak, uýgur, gumuk, garaçaý, bulgar, nogaý, tywa, kabardi, ýakut, hakas, altaý, başgyrt ýaly dünýäniň türki dilli halklary adamzat medeniýetiniň, siwilizasiýasynyň kemala gelmegine, ösmegine mynasyp goşantlaryny goşupdyrlar. Bu ugurdan iş alyp barýan alymlar türki dilli halklaryň gelip çykyşynyň oguz-türkmen kabylasyndan bolup, soňy bilen daşky täsirler esasynda gün-güzeranlary üçin aýratyn halka öwrülendigi hakynda ýazýarlar. Etnograf, edebiýatçy, arheolog alymlaryň belleýşi ýaly, biziň eýýamymyzdan ozalky dört müň ýyllyk taryhyň jümmüşinden gözbaş alýan, hersi özboluşly, ýeňil bolmadyk ýollary özbaşdak ýa-da egin-egne berip geçen bu halklar barada kän zatlar ýazyp, il-ulsa ýetirip bolardy... Emma biz häzirlikçe goňşy ýurtlaryň birinde kowçum bolup ýaşaýan arkadaşlarymyz hakynda bilenlerimizi okyjylara ýetirmegi makul bildik. Täjigistanyň Wagyş derýasynyň sag kenarynda, gadymy Etbaş obasynyň günbatarynda Türkmen atly polkunyň harby mekdebi hökmünde döwrüniň ýaşlaryna harby tälim beren mekany Gyzylgala ýerleşýär. Atly polkuň serkerdesi, asly daşoguzly türkmen Mährem Sapaýewiň başa-baş göreş, nyşana çenäp ok atmak we beýleki söweş tilsimleri boýunça diýs

9 Aprel 2024

Taryh

Seljuk soltanlary

Dowamy. Başlangyjy žurnalymyzyň geçen sanlarynda. Ömür beýanyII jilt2.

9 Aprel 2024

Taryh

Ýedi asman, dokuz pelek üstünde

Astronomik görkezijilerde deňiz derejesinden ýüz kilometrden ýokary bolan belentligiň howa giňişliginiň çäklerinden daşary uzaýan gurşawy kosmos barlaglary hökmünde kabul edilýär. Mähriban Watanymyz Ýer ýüzünde ylmy, ykdysady, ekologiýa, maglumat we beýleki durmuş maksatlary üçin kosmos giňişligini, älem gözelligini, taglymatlary, asman jisimlerini, tizliklerini, şöhlelerini, hadysalaryny, galaktikanyň gurluşyny, biologiýasyny barlamaga, özleşdirmäge, peýdalanmaga, taslamalary amala aşyrmaga gönükdirilen netijeli işlerde, tebigat bilimleriniň syrlaryny, baýlyklaryny öwrenmekde öňdebaryjy hem-de tejribeli ýurtlaryň biri hasap edilýär. Birleşen Milletler Guramasy 1999-njy ýylda her ýylyň 4 — 10-njy oktýabr aralygyny «Bütindünýä Kosmos hepdeligi» diýip yglan etdi. Altmyş üç ýyl mundan ozal zeminiň ynsan wekili ilkinji gezek kosmosa uçdy. Şol uçuş 108 minut dowam etdi. 2011-nji ýylyň 7-nji aprelinde BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan her ýylyň 12-nji apreli Adamyň kosmosa uçmagynyň halkara güni diýlip yglan edildi. 2011-nji ýylyň maý aýynda Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanynda Milli kosmos gullugy döredildi. 2015-nji ýylyň 28-nji aprelinde ABŞ-nyň Florida ştatynyň Kanaweral burnunda ýerleşýän kosmodromyň dolandyryş merkeziniň badalga meýdançasyndan Aşgabat wagty bilen

8 Aprel 2024

Taryh

Seljuk beg

(Başlangyjy gazetiň geçen sanlarynda). Seljuklar nesil şejeresini Oguz hanyň altynjy ogly Deňiz handan alyp gaýdýar. Neberä öz adyny beren Seljuk begdir. Alym Arkadagymyz dünýäniň ýüzünde ýetmişden gowrak döwlet guran türkmenleriň öz guran beýik döwletlerini öz baştutanlarynyň atlary, diýmek öz atlary bilen atlandyrmak däbini nygtap, muňa Oguzlar döwletini, Seljuklar döwletini, Osman döwletini mysal getirýär (Gurbanguly Berdimuhamedow. Ömrümiň manysy. – A.:TDNG, 2022. – 335 s.).

7 Aprel 2024

Taryh

Änew — täsin bir älem

Änew şäheriniň 2024-nji ýylda «Türki dünýäsiniň medeni paýtagty» diýlip yglan edilmegi gadymy Änew medeniýetiniň taryhynyň öwrenilişine täze badalga berdi. Hormatly Prezidentimiziň şu taryhy waka mynasybetli «Änew — müňýyllyklardan gözbaş alýan medeniýet» atly täze kitabyny halkymyza sowgat etmegi bolsa ildeşlerimize juda buýsançly duýgulary bagyşlady. Hormatly Prezidentimiziň täze kitabynda bellenilişi ýaly, Änew medeniýetiniň taryhy indi bassyr 120 ýyl çemesi wagtdan bäri dünýä alymlarynyň üns merkezinde saklanylýar. Dogrudan-da, bu medeniýetiň taryhyna bagyşlanyp, köp ylmy işler edildi. Olaryň ilkinjisi Rafael Pampelli tarapyndan 1908-nji ýylda Waşingtonda «Türküstandaky barlaglar» ady bilen çap edilen iki jiltlik ylmy işdir. Taryhçy alym Änewiň demirgazyk depesinden tapylan ak bugdaýyň dänelerini, zähmet gurallaryny we süňkleriň galyndylaryny öwrenip, bu ýerde, esasan, ekerançylygyň, maldarçylygyň ösendigini tassyklaýar. Änew medeniýetiniň ýadygärliklerini öwrenmek XX asyryň 30-njy ýyllarynda hem dowam etdirilipdi. Aýratyn-da, bu medeniýeti arheologiýa maglumatlarynyň üsti bilen öwrenmekde türkmen-amerikan arheologlary köp işleri etdiler. Bu ugurda amerikaly alym, Pensilwaniýa uniwersitetiniň professory Frederik Hibertiň ady hem bellenilmäge mynasyp. O

3 Aprel 2024

Taryh

Geçmişiň geljek nukdaýnazaryndan beýany

Kitap — geçmiş bilen geljegiň arasyndaky ruhy köpri. Bu gadymy dünýäniň hakyda barlygyny hasyl edýän ençeme subutnamalar bar. Ynsan eli bilen gurlan binalaryň, döredilen medeniýetleriň ählisi, gynansak-da, maddy subutnama görnüşinde biziň günlerimize gelip ýetmändir. Ýöne her milletde öz aslynyň çuňluklaryna göz ýetirmäge gyzyklanma uly. Ol oňa ata-babalarynyň ganyndan geçýär. Gan bilen geçýän, nesil yzarlaýan zatlara bolsa müňýyllyklar hem täsir etmeýär. Millete öz aslyna ylmy taýdan göz ýetirmekde taryh kömege gelýär. Beýleki ylymlardan tapawutlylykda, wakalary yzyna gaýtaryp, synagdan geçirip bolmaýandygy üçin bu ylym wakalary öz islegiňe görä taraşlaman, döwrüň hakyky ýagdaýyndan ugur alyp, adalatly, hakyky bolşunda beýan etmegi talap edýär. Başda nygtalyşy ýaly, adamzadyň döreden ähli medeniýeti maddy subutnama hökmünde biziň üçin elýeterli däl. Heňňamlar dolanyp, döwürler döndügiçe, olara Wagt diýen «aždarha» öz hökümini ýöredýär — käbiri uruşlar, dawa-jeňler zerarly ynsan eli bilen ýumrulsa, galany tebigy hadysalaryň netijesinde Ýer üstünden Zeminiň astyna garyşyp gidýär. Ýöne ynsan kowmy öz bilesigelijiligi bilen topraga garyşan gymmatlyklary yzyna çykaryp, ikinji ömür berip, gaýtadan «gürledip», taryhy hakydanyň uşlybyny çöşle

3 Aprel 2024

Taryh

Gadymy Änew medeniýetiniň waspy

Änew şäheriniň 2024-nji ýylda «Türki dünýäsiniň medeni paýtagty» diýlip yglan edilmegi mynasybetli dabaralara badalga berilmeginiň öňüsyrasynda Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň gönüden-göni gadymy topraga bagyşlanan «Änew — müňýyllyklardan gözbaş alýan medeniýet» atly täze eseriniň çapdan çykmagy kalbymyzy buýsanja besledi. Gymmatly eserinde: «Dünýä kartasyndaky ummanlardan başga, adamzat aňynda ýene bir umman bar, oňa «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» diýilýär» diýip belleýän hormatly Prezidentimiziň bu kitaby gözbaşyny müňýyllyklardan alyp gaýdýan Änew medeniýeti bilen baglanyşykly gyzykly taryhy maglumatlary özünde jemleýär. Şöhratly taryha bagyşlanan bu gymmatly kitapda barça şahyrlaryň ruhy halypasy bolup durýan Magtymguly atamyzdan ylham alan Durdy bagşy we Dostmämmet şahyr ýaly ussatlardan hem söz açylýar. Kitapda beýan edilişi ýaly, Dostmämmet bilen Durdy bagşy dostlukly gatnaşykda bolupdyr. Dostmämmet Seýit Jemaleddin aradan çykanda, oňa bagyşlap «Aýryldyk» atly goşgusyny ýazypdyr. Durdy bagşy bolsa edil şu günlerem halk içinde aýdym edilip aýdylýan «Ak ýüzli Maralym» goşgusy bilen tanalýar. Umuman, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň bu taryhy eserini okap, gözbaşyny müňýyllyklardan alyp gaýdýan Änewe syýahat eden ýaly duýgulary başdan ge

2 Aprel 2024

Taryh

GÖROGLY BEG

(Başlangyjy gazetiň geçen sanlarynda). «Görogly» şadessany — türkmeniň atabeglik mekdebi. «Görogly» şadessanynyň «Arap Reýhan» şahasynda harby tälimi ýaşlykdan öwretmelidigi barada biziň ünsümizi çekjek şeýle bir pursat bar. Görogly beg men-menlik edip, gapyllykda Arap Reýhana üstüni basdyryp, inere daňlyp barýarka, başyna iş düşendigibarada Gyratyň üsti bilen Çandybile habar ýetirýär. Gyrata atlanyp kömege gelen Öwez kyrk ýigitden diňe özüne Sapar kösäniň ýoldaş bolandygyny, onuň Bozdumanynyň toýnagynyň haçan gyzyp, haçan gelip ýetjeginiň mälim däldigini, özüniň entek oglandygyny, Arap Reýhana güýjüniň ýetmejekdigini, geňeş bermegini sorap ýüzlenende, Görogly özüniň ýene bir eden ýalňyşyna puşaýman edýär. Öwez ogluna uruş tälimini öwretmän ekeni.

1 Aprel 2024

Taryh