Futbol boýunça 17-nji Ýewropa çempionaty Ispaniýanyň ýygyndysynyň çempionlygy bilen tamamlandy. Germaniýanyň paýtagty Berlindäki «Olympiastadion »-da oýnalan finalda Ispaniýanyň ýygyndysy bilen Angliýanyň ýygyndysy duşuşdy. Çekeleşikli we dartgynly, gyzykly geçen oýnuň 1-nji ýarymynda bellärlikli howply pursat bolmady we golsuz tamamlandy. Ýöne 2-nji ýaryma ispanlar gol bilen başlady. 47-nji minutda Lamin Ýamalyň pasyndan soň owadan urgy bilen Niko Williams hasaby açdy. Iňlisler bu gola 73-nji minutda jogap berdi. Oýna soň giren Koul Palmer Jud Bellingamyň pasynda topy ýerden, takyk urgy bilen derwezä girizdi. Şondan soň Moratanyň ornuna Oýarzabaly oýna girizen De La Fuenta bu çalşygyň miwesini çempionlyk bilen aldy. Duşuşygyň 86-njy minutynda Kukurelýanyň beren pasynda topy derwezä girizen Oýarzabal ispanlara çempionlyk gazandyran oýunçy boldy. Duşuşygyň soňky minutlarynda ilki Unaý Simon, soňra topy derwezäniň çyzygynyň üstünde duran Dani Olmo ispanlary goldan halas etdi. Duşuşyk 2-1 hasabynda Ispaniýanyň ýygyndysynyň peýdasyna tamamlandy. Şunlukda, Ispaniýanyň ýygyndysy 4-nji gezek Ýewropanyň çempiony bolup (1964, 2008, 2012, 2024), yklymyň iň köp çempionlyk gazanan topary bolmagy başardy. Sanlar, statistikalar, hasabatlar Ispaniýanyň ýygyndysy Ýewropa çempionatynda 7 oýnuň ählisinde- de penalti urgularyna galmazdan, çempionlyk gazanan ilkinji topar hökmünde hasaba alyndy. Mundan öň 1984-nji ýylda Fransiýanyň ýygyndysy 5 duşuşygyň ählisinde- de penaltisiz ýeňiş gazanypdy. Ispaniýadan öň uly ýaryşlarda Braziliýanyň ýygyndysy 2002-nji ýylda Dünýä Kubogynda 7 duşuşygyň ählisinde- de ýeňiş gazanyp (oýundan soň penalti urgularyna galmazdan) çempion bolupdy. Angliýanyň ýygyndysy Ýewropa çempionatynda yzly- yzyna 2 finalda utulan ilkinji topar boldy. Başgaça aýdylanda, futbol ýene- de watanyna dolanmady. Toparyň tälimçisi Garet Sautgeýt germaniýaly Helmut Şön (1972, 1976) hem-de Berti Wogtsdan (1992, 1996) soň 2 gezek finala çykan 3-nji tälimçi boldy. Germaniýaly tälimçileriň ikisi şol 2 finalyň birinde ýeňiş gazanypdy. Angliýanyň ýygyndysy Ýewropa çempionatynda 45 duşuşyk geçiribem çempionlyk gazanyp bilmedik ýeke- täk ýygyndydyr. Çempionatyň iň ökde oýunçysy diýlip, çempion toparyň ýyldyzy, ýarymgoragçy Rodri saýlandy. Ol 2022/23 möwsüminde UEFA Çempionlar Ligasynda, 2023-nji ýylda FIFA Klublararasy Dünýä Kubogynda hem-de 2023-nji ýylda UEFA Milletler Ligasynyň final tapgyrynda iň ökde oýunçy saýlanypdy. 6 futbolçy – ispaniýaly Dani Olmo, angliýaly Harri Keýn, niderland Kodi Gakpo, gruziýaly Žorž Mikautadze, germaniýaly Jamal Musiala, slowakiýaly Iwan Şrans çempionatyň iň netijeli futbolçysy boldy. Ýewropa çempionatynda 2-nji gezek 6 futbolçy şeýle netije görkezdi. 2012-nji ýylda- da 6 futbolçy 3 gol bilen ýaryşyň iň netijeli futbolçylary bolupdy. Ispaniýaly 38 ýaşyndaky Hesus Nawas Ýewropa çempionatynda 2012-nji ýyldan soň 2-nji gezek çempion boldy. Ol yklym ýaryşynda 2 gezek çempionlyk gazanan 14-nji futbolçy hökmünde bellige alyndy. 2 gezek çempionlyk gazanan 14 futbolçynyň 13-si ispaniýaly bolup, diňe germaniýaly Rainer Bonhof (1972, 1980) bu sanawa goşulan başga ýurtly futbolçy boldy. Çempionatda 51 duşuşykda 117 gol geçirildi. Bu bolsa ortaça her duşuşyga 2,29 goldan düşýär diýmekdir. Çempionatda jemi 85 futbolçy tapawutlanyp (awtogollar hasaba alynmady), bu görkeziji Ýewropa çempionatlarynyň iň ýokary statistikasydyr. Jemi 10 awtogol hasaba alnyp, EURO 2020-den soň iň köp öz derwezesine gol geçirilen çempionat boldy. Ispaniýaly Lamin Ýamalyň ýarym finalda Fransiýanyň derwezesinden geçiren goly çempionatyň iň owadan goly saýlandy. Angliýaly Jud Bellingamyň üstaşyr geçiren goly 2-nji, şweýsariýaly Herdan Şakiriniň goly- da iň owadan 3-nji gol diýlip yglan edildi. UEFA-nyň tehniki gözegçileri çempionatyň simwolik ýygyndysyny düzdüler. Derwezeçi Maýk Menýan (Fransiýa), goragçylar Kaýl Wolker (Angliýa), William Saliba (Fransiýa), Manuel Akanži (Şweýsariýa), Mark Kukurelýa (Ispaniýa), ýarymgoragçylar Dani Olmo, Rodri, Fabian Ruiz (üçüsem Ispaniýa), hüjümçiler Lamin Ýamal bilen Niko Williams (ikisem Ispaniýa) hem-de Jamal Musiala (Germaniýa) dagy şol simwolik düzüme saýlandy. Ýamalyň rekordlary Finaldan 1 gün öň 17 ýaşyny dolduran Ýamal uly ýaryşlarda finalda oýnan iň ýaş futbolçy boldy. Şol bir wagtyň özünde Ýamal finalda asist eden iň ýaş futbolçy diýlip hasaba alyndy. Duşuşykdan soň Ýamala çempionatyň iň ökde ýaş futbolçysy baýragy gowşuryldy. Ýamal çempionatda 5 rekord goýdy. Ol iň ýaş futbolçy, iň ýaş gol geçiren, asist eden, ýarym finalda, finalda oýnan futbolçy rekordlaryny täzeledi. Iň köp duşuşykda ýeňiş we iň köp gol Ispaniýanyň ýygyndysy çempionatyň çäginde geçiren 7 duşuşygynda- da ýeňiş gazandy. Matadorlar Ýewropa çempionatynda ähli duşuşygynda ýeňiş gazanyp çempion bolan ilkinji topar hökmünde hasaba alyndy. Şeýle- de, Ispaniýanyň ýygyndysy şol 7 duşuşykda 15 gol geçirip, bu babatda çempionatyň rekordyny täzeledi. Ozalky rekord Fransiýanyň ýygyndysyna degişli bolup, fransuzlar 1984-nji ýylda ilkinji gezek çempion bolanda, 14 gol geçiripdi. Şol gollaryň 9-syny Mişel Platini öz adyna ýazdyrypdy. Ispaniýanyň gazanan pul baýragy Finalda Angliýany 2–1 hasabynda ýeňen Ispaniýanyň ýygyndysy çempionatdan mümkin bolan iň ýokary pul baýragyny 28,25 million ýewro gazandy. UEFA ýaryşa gatnaşan her topara 9,25 million ýewro berýär. Toparçadaky ähli duşuşygyndada ýeňiş gazanan ispanlar her 3 utuk üçin 1 million ýewro, 1/8 finaldaky ýeňşe- de 1,5 million ýewro aldy. Çärýek finaldan 2,5 million ýewro alan ispanlar ýarym finala çykany üçin ýene- de 4 million ýewro pul baýragy bilen sylaglandy. Çempion hökmünde- de 8 million ýewro gazanan ispanlar çempionatdan mümkin bolan iň köp pul baýragyna mynasyp boldy. Bassyr 2-nji gezek finala çykan Angliýa bolsa 24 million ýewro pul baýragy bilen sylaglandy. Karwahal, Naço hem-de Hoselu Ispaniýanyň çempion bolmagy bilen Dani Karwahal, Naço Fernandes hem-de Hoselu üçüsi atlaryny meşhur sanawa ýazdyrdylar. Ýagny bu 3 oýunçy bir möwsümde UEFA Çempionlar Ligasy bilen bir hatarda, Ýewropanyň hem çempiony bolmagy başardy. Olar bu sanawa goşulan 12–13–14-nji futbolçylar boldy. Mälim bolşy ýaly, «Real Madrid » topary tamamlanan möwsümde UEFA Çempionlar Ligasynyň kubogyny 15-nji gezek gazanypdy. Karwahal, Naço hem-de Hoseludan ozal, 2021- nji ýylda Žoržinio bilen Emerson Palmieri Italiýanyň yklym çempionlygyndan öň «Çelsi » bilen Çempionlar Ligasynyň kubogyny gazanypdy. 2016-njy ýylda portugaliýaly Kristiano Ronaldo bilen Pepe («Real Madrid »), 2012-nji ýylda ispaniýaly Fernando Torres bilen Huan Mata («Çelsi »), 1988-nji ýylda niderland Hans wan Breukelen, Ronald Kuman, Berri wan Aerle, Gerald Wanenburg (PSW) hem-de 1964-nji ýylda ispaniýaly Luis Suares («Inter ») bir möwsümde UEFA Çempionlar Ligasynyň çempionlygyna Ýewropa çempionlygyny hem goşupdy. Günorta Amerikanyň çempionaty bolan 48-nji Kopa Amerika ýaryşy Argentinanyň çempionlygy bilen tamamlandy. ABŞ-da geçirilen çempionatyň finalynda Argentinanyň ýygyndysy Kolumbiýanyň ýygyndysyny 1–0 hasabynda ýeňdi. ABŞ-nyň Florida ştatynyň Maýami Gardens şäherindäki «Hard Rock» stadionynda oýnalan final peteksiz janköýerleriň döreden başagaýlygy sebäpli 1,5 sagada golaý giç başlady. Peteksiz janköýerleriň stadiona girmäge synanyşmagy petekli janköýerler üçin kynçylyk döretdi. Şol sebäpli- de duşuşygyň başlanýan wagty 2 gezek soňa süýşürildi. Ähli mesleler çözüleninden soň braziliýaly emin Rafael Klausyň jürlewügi bilen başlanan duşuşyk çekeleşikli, şol bir wagtyň özünde- de dartgynly geçdi. Oýnuň esasy wagtynda hasap açylmady. Iki toparyň hem eden hüjümleri netije bermedi. 66-njy minutda aýagyna şikes ýeten Lionel Messi meýdançany gözýaşlary bilen terk etdi. Goşmaça berlen 30 minutyň 15 minutynda- da hasap üýtgemedi. Duşuşygyň 2-nji ýarymynda meýdança giren Lautara Martines oýnuň 112-nji minutynda tapawutlanyp, argentinleri öňe saýlady. Bu duşuşykdaky ýeke- täk gol boldy. Netijede, 1–0 hasabynda ýeňiş gazanan Argentinanyň ýygyndysy bassyr 2-nji gezek, umumylykda- da 30-njy finalynda 16-njy sapar Kopa Amerikanyň çempiony bolmagy başardy (1921, 1925, 1927, 1929, 1937, 1941, 1945, 1946, 1947, 1955, 1957, 1959, 1991, 1993, 2021, 2024). Şeýlelikde, iki görkezijisi hem rekorda deň bolan Argentinanyň ýygyndysy Urugwaýyň ýygyndysyndan öňe saýlanyp, Kopa Amerikanyň çempionlygyny iň köp eýelän topar adyny eýeledi. Argentinanyň ýygyndysy soňky 4 ýylda 4-nji uly kubogyny gazandy. Kolumbiýanyň ýygyndysy bolsa 3-nji gezekki finalynda 1975-nji ýyldan soň 2-nji sapar ýeňildi. Kolumbiýa 2001-nji ýylda çempion bolupdy, ýöne olara şowly çykyş eden bu çempionatynda golaýgelen 2-nji çempionlygyny gazanmak başartmady. Kolumbiýanyň ýygyndysy 28 oýundan soň ilkinji gezek ýeňildi. Olary soňky gezek ýeňen hem Argentina toparydy (2022-nji ýylyň fewralynda). Çempionatyň iň ökde oýunçysy diýlip, kolumbiýaly Hames Rodriges saýlandy. Rodriges 6 oýunda 1 gol geçirip, 6 goluň pasyny berdi hem-de 4 duşuşygyň ýyldyzy diýlip yglan edildi. 5 gol geçiren Lautara Martines bolsa çempionatyň iň netijeli futbolçysy boldy. 10-njy gezek bürünç medaly eýeledi 3-nji ýer üçin Urugwaýyň ýygyndysy bilen Kanadanyň ýygyndysy duşuşdy. Duşuşygyň esasy wagty 2-2 hasabynda deňlikde tamamlanyp (Bentankur 8, Luis Suares 90+2 — Kone 22, Dewid 80), penaltileriň netijesinde Günorta amerikalylar ýeňiş gazandy (4-3). Bu Urugwaýyň soňky 13 ýylda gazanan ilkinji medaly bolup, olar 10-njy gezek bürünç medala mynasyp boldular. Messiniň 45-nji kubogy Yzly- yzyna 2-nji gezek Kopa Amerikany gazanan Argentinanyň ýygyndysynyň kapitany, super ýyldyz Lionel Messiniň kuboklarynyň sany 45-e ýetdi. Mälim bolşy ýaly, Messi bu ugurda rekordy «Inter Maýami » toparynda gazanan kubogy bilen ozal täzeläpdi. Häzirki wagtda Messi futbolyň taryhyndaiň köp kubok gazanan futbolçy bolup, ozalky rekord 43 kubok bilen braziliýaly Dani Alwese degişlidi. Lionel Messimilli ýygyndy bilen Dünýä Kubogyny, 2 gezek Kopa Amerikany, şol sanda «Finalissimony » gazandy. 2005-nji ýylda Argentinanyň U20 topary bilenem Dünýäniň çempiony bolan Messide Pekin 2008 tomusky Olimpiýa oýunlarynda gazanylan altyn medal hem bar. Messi klublarda – «Barselonada » 35, PSŽ-de 3, «Inter Maýamide » bolsa 1 kubok gazanmagy başardy. Lionel Messi şol bir wagtyň özünde Kopa Amerikada 25 duşuşykda ýeňiş gazanyp, bu iň ýokary görkezijidir. Messi bu görkezijä 39 oýunda ýetmegi başardy. Lionel Messiden öň braziliýaly Zizinio 23 oýunda ýeňiş gazanypdy. Ispaniýanyň taryhy üstünligini gaýtalady 30 ýyla golaý döwri kuboksyz geçiren Argentinanyň ýygyndysy soňky 4 ýylda mümkin bolan ähli kubogy gazandy. 2021-nji ýylda başlanan bu şowly ýörişde ilki 29 ýyldan soň Kopa Amerika kubogy gazanyldy. Argentina 2022-nji ýylyň tomsunyň ilkinji gününde Italiýany ýeňip, yklymlararasy kubogyny («Finalissimo ») gazanan bolsa dekabr aýynda- da iň uly kubok, Dünýä Kubogy Lionel Messiniň elinde asmana göterildi. Şu ýyl bolsa 16-njy gezek Kopa Amerikanyň çempiony bolan Argentina bu ugurda yklymyň rekordyny täzeledi. Argentinanyň gazanan 3 uly kubogyny yzly- yzyna diňe Ispaniýa gazanypdy. 2008-nji we 2012-nji ýyllarda Ýewropanyň çempiony bolan Ispaniýa yklym ýaryşynyň birinjilikleriniň arasyna 2010- njy ýyldaky Dünýä Kubogyny hem goşupdy. ARGENTINA 1 - 0 KOLUMBIÝA Kopa Amerika 2024 – 15.07.2024 – FINAL ARGENTINA (4-4-2): E. Martines – Montiel (Molina 72), Romero, Lis. Martines, Taliafiko – Di Mariýa (Otamendi 117), De Paul, Fernandes (Parades 97), Mak Allister (Lo Çelso 97) – Messi (k) (Gonzales 66), Alwares (Lau. Martines 97); Tälimçi: Lionel Skaloni KOLUMBIÝA (4-3-3): Wargas – S. Arias, Sançes, Kuesta, Moýika – Rios (Kastanýo 89), Lerma (Borha 106), J. Arias (Uribe 106) – Hames Rodriges (k) (Kuintero 91), Kordoba (Borre 89), Luis Diaz (Karraskal 106); Tälimçi: Nestor Lorenzo GOL: Lautara Martines 112 SARY KART: Mak Allister, Lo Çelso – Kordoba, Borha DUŞUŞYGYŇ ÝYLDYZY: Anhel Di Mariýa (Argentina) EMIN: Rafael Klaus (Braziliýa) STADION: «Hard Rock Stadium », Maýami Gardens – Florida TOMAŞAÇY: 65 300