"Türkmen dünýäsi" gazeti

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-60-45, 38-60-40, 38-60-44
Email: turkmendunyasi@sanly.tm

Gazeti PDF görnüşinde ýükläp almak

Habarlar

Ösümlikleri goramakda halky usullar

Häzirki döwürde ekerançylyga zyýan berýän köpsanly zyýankeşlere garşy, esasan, himiki şeýle hem biologiki serişdeler ulanylýar. Halkymyzyň daýhançylyk tejribesine üns berseň, baglara, bakja ekinlerine düşýän şirejä, alma, ýorunja gurçugyna, üzümiň poslama, bugdaýyň aklama kesellerine garşy dürli tebigy serişdelerden peýdalanylandygyny görmek bolýar. Halk tejribesinde zyýankeşlere garşy ulanylan usullaryň hem uly ähmiýeti bar. Gowaça çöpüniň, sazagyň külüniň suwa gaýnadylan aşgary — esasan, şirejä, erik kişdesine düşýän gurçuga garşy ulanylýar. Ony alma gurçugyna garşy ulanmak hem haýyrly.

24 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Miwe galyndysy – teletin torba

Teletin torbalaryň ösümliklerden öndürilip başlanandygy barada eşidipmidiňiz? Bu torbalar ysy we durky boýunça haýwan derisinden ýasalan «kowumdaşlaryna» juda meňzeş. Bir aýratynlygy hem olaryň miwelerden we gök önümlerden ýasalanlygydyr. Bu açyş Niderland Patyşalygyndaky bezegçi-dizaýnerlere degişlidir. Täze torba «Rotterdam Fruitlizer» diýlip atlandyrylýar. Adyndan belli bolşy ýaly, dizaýnerler torbanyň bu görnüşini Rotterdam şäherindäki bazarlardan ýygnalan miwe galyndylaryndan taýýarladylar.

24 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Gülem ösýär, güldanam

Indi ekin ekmek üçin ýeri ekstensiw ulanmagyň zerurlygy ýok. Oýlanyp tapylan täsin güldanlar ösümlik bilen bile «ösýär». Londondaky «Aýaskan» studiýasy tarapyndan döredilen güldanlaryň esasy aýratynlygy olaryň ösümlik bilen deň ösüp, ulalyp bilýänligidir. Güldanyň ösüşini onuň ýüzündäki nagyşdan bilip bolýar. Has takygy, yzygiderli ösüş netijesinde ösümlik görnüşini üýtgedýär. Onuň görnüşiniň üýtgeýşine görä, güldandaky nagyşlar hem özgerýär. Organiki we organiki däl gurluşlary birleşdirýän innowasiýa arkaly ösýän güldana isleg barha artýar. Güldanda ösümligiň köküniň hem endigan ösmegi üçin ähli şertler bar.

24 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Iň gadymy gül tapyldy

Amerikan alymy Dewid Dilçeriň pikirine görä, Ispaniýanyň kölleriniň düýbünde ösýän gül dünýäniň iň gadymy güli bolup biler diýlip hasaplanylýar. Beýle diýmäge «Monteschia Vidalii» diýlip atlandyrylýan gülüň müňden gowrak görnüşinde geçirilen barlaglar mümkinçilik berýär. Ösümlik, aslynda, suwotuna meňzeýär, ýöne ol ýeke tohumly miwe-de berýär. Üstesine-de gülleýär.

24 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Öýde «ýaşyl» sütün

Montreal şäheriniň ýaşaýjysy Bris Negelsiň ilkibaşdaky maksady öýüň bir böleginde miwedir gök önüm ýetişdirmekdi. Şu maksat bilen öýüň içinde giden bir gözellik emele geldi. Şeýlelikde, ol öýünde «Iýmit sütünini» döretdi. Şäherdäki ýaşaýyş ekerançylyk baradaky hyýallary çäklendirýär. Öýde ekin ýetişdirmek üçin azda-kände mümkinçilik bar hem bolsa, ondaky howa we tebigy şertler ösümligiň ýetişmegi üçin oňaýly mümkinçiligi çäklendirýär.

24 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

«Gawun kimin gollasyn...»

(Oçerk) Bu, ýaş çatynjalaryň durmuş toýunda aýdylýan arzuwlaryň içinden iň ýakymlysymyka diýýärin. Ýaşlaryň durmuşynyň gollary biri-biriniň içinden geçip, eriş-argaç bolup ýatan gawun biýarasyna meňzedilmegi, nesil daragtynyň şaha ýaýmagyndan, dowamat-dowamdan nyşan dälmidir, eýsem?! Arly ýyllap zähmet çekip, maňlaý deri bilen ösdürip ýetişdiren gawunlarynyň içinden iň ullakanyny saýlap alyp, elinde saklap duran zenany görenimde, ynha, şu oýlara berildim. Şirin-şeker gawunlar baradaky gürrüň meniň talyp ýyllarymy-da ýatlatdy.

21 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Oba hojalygy

Bagy baryň bagty bar Hormatly Prezidentimiziň tagallalary bilen ýurdumyzda bagçylygy ösdürmäge uly üns berilýär. Edilýän aladalaryň, döredilýän giň mümkinçilikleriň netijesinde, bagçylyk bilen meşgullanýanlaryň sany barha köpelýär. Etrabymyzda tejribeli bagban adamlaryň hatarynda «Azatlyk» daýhan birleşiginiň ýaşaýjysy Saparbaý Seýtimmetowyň adyny hormat bilen agzaýarlar. Bu bagban özüniň 1 gektar kärende ýerinde alma, armyt, garaly, erik, beýi ýaly miweli baglary ösdürip, ýetişdirip, olardan her ýyl bol hasyl alýar. Mundan başga-da bagban öz bagyndan ýerlikli peýdalanmagy hem başarýar. Ol bu ýerde kelem, badamjan, ýeralma, käşir we pomidor ýaly gök ekinleri-de ekýär. Saparbaý aga ýaş nahallary ýetişdirmek bilen hem meşgullanýar. Häzirki wagtda baglaryň töwereklerini arassalamak, olary mineral dökünler bilen iýmitlendirmek çäreleri ýerine ýetirilýär.

21 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Bugdaýym bol — çöregim bol

Ýurdumyzda her ýyl bugdaýyň bol hasyly ýygnalýar. Azyklyk bugdaýyň bolçulygyny döretmekde, bu önümiň daşary ýurtlara hem eksport edilmegini gazanmakda Amyderýa jülgesiniň edermen gallaçylary-da ýylyň-ýylyna gowy netijeleri gazanýarlar. Türkmenistan — Bitaraplygyň mekany ýylynda hem welaýat boýunça 310 müň tonnadan gowrak hasyl ýygnaldy. Däneli ekinleriň iň esasy görnüşi bugdaýdyr. Hormatly Prezidentimiziň tabşyryklary esasynda alymlarymyz bugdaýyň ýokary hasyl berýän görnüşlerini önümçilige girizmek boýunça netijeli işleri alyp barýarlar. Bugdaý esasy azyk önümlerini berýän ekinleriň hataryna girýär. Onuň azyk gymmatlylygy düzüminde ýaşaýyş üçin esasy orny tutýan örän möhüm beloklary, şeýle-de suwda eremeýän sozulgyç, çişme häsiýetli özlülik belogyny — kleýkowinany saklaýanlygy bilen uly ähmiýete eýedir. Umumy belogyň saklanylyşy bugdaý dänesinde 16—24 göterime çenli ýetýär. Özlülik belogy hamyryň çişmegi, içiniň öýjük-öýjükli bolmagy üçin ähmiýetlidir. Şeýle-de ol çöregiň tagamyny, ýokumlylygyny artdyrýar.

20 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Üstünlige beslenýän zähmet

Bahry-Hazar bilen Jeýhunyň aralygynda, ummasyz giňişlige ýaýylyp ýatan Garagum çöli edermen maldarlarymyzyň ikinji öýi. Olaryň ýaşaýşy, durmuşy çöl meýdany, howasy, ösümlik we haýwanat dünýäsi bilen aýrylmaz baglanyşykly. Çöl durmuşy, maldarçylyk kesp--käri, çarwadarçylyk däp- -düzgünleri adam saýlaýar, onda-da merdi-merdanalary aýyl-saýyl edýär. «Gyşyň güni kyrk tüýsli, kyrkysy-da gylyksyz» diýleni. Kyrk çilläniň başynda ýagan gar özüniň aýazly howasy bilen geldi. Galyň düşen gar meýdany ak dona büräp, esli wagt eremän ýatdy. Öz bereket-bolçulygy bilen ýagan ýagyn welaýatymyzyň edermen, merdana, zähmetsöýer maldarlaryny has-da tijenip işlemäge, gyş aladalarynyň artmagyna getirdi. «Malym — janym» diýip işleýän maldarlarymyz gyşyň gamyny ýaz iýensoňlar dowarlary dok we ýyly gyşlatmak işlerinde bökdençlik döremedi.

20 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Oba hojalygy: işler utgaşykly barýar

Şu günler ýerleri sürmek, tekizlemek, ýapdyr-salmalary arassalamak işleri giň gerimde alnyp barylýar. Bol hasyl almak üçin her bir işiň wagtynda ýerine ýetirilmegi gerek. Muňa oňat düşünýän kärendeçi daýhanlar wagtyň her bir minudyny işe sarp edýärler. Işine ökde, ezber kärendeçileriň biri hem Türkmengala etrabynyň «Ruhnama» daýhan birleşiginden Patma Ballyýewadyr. Onuň bir gektar kärende ýeri bolup, bol hasyl almagy başarýar. Ol şu günki herekediň ertirki bereketdigine örän oňat düşünýär. Patma Ballyýewa şu günler gelni Gymmat bilen kärende ýerinde gowaça ekişine taýýarlyk işlerini alyp barýar.

20 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Eşretli ýaşaýşyň özeni

Agzybirlik, jebislik, bitewülik ýörelgesi ýurdumyzda döwlet syýasatynyň iň ileri tutulýan ugurlary bolup durýar. Ähli üstünliklerimiziň hem rowaçlyklarymyzyň gözbaşynda duran bu mukaddes ýol-ýörelgäniň has-da pajarlaýandygynyň şaýady bolmak örän ýakymlydyr. Şonuň netijesinde döwlet durmuşynyň ähli pudaklarynda gazanylýan ösüşler, eýelenýän sepgitler Watanymyzyň kuwwatyny artdyryp, halkymyzyň eşretli ýaşaýşyny üpjün edýär. Ýurdumyzda azyk bolçulygyny döretmek, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmak bilen obasenagat toplumyny ösdürmek hormatly Prezidentimiziň ykdysady syýasatynyň ileri tutulýan ugrudyr. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe giň gerimli özgertmeleriň amala aşyrylmagy milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşi üçin kuwwatly binýady döretmäge mümkinçilik berýär. Şunda ýurdumyzyň halk hojalygynyň möhüm pudaklarynyň biri bolan oba hojalygyna uly orun berilýär.

19 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Galkynýan pudak

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzyň oba hojalygyny dünýä ylmynyň gazananlaryna daýanyp ösdürmek ileri tutulýan ugurlaryň biridir. Oba hojalyk önümleriniň öndürilişiniň artdyrylmagy hormatly Prezidentimiziň öňe süren agrar syýasatynyň düýp özeni bolmak bilen, ol milli ykdysadyýeti köpugurly ösdürmäge gönükdirilendir. Milli Liderimiziň «Döwlet adam üçindir!» diýen bu şygarynyň gözbaşynda halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmak, döredijilikli we netijeli zähmet çekmegi üçin giň mümkinçilikleri döretmek ugrundaky aladalary durandyr. Muňa oňat düşünýän Gökdepe etrabynyň bagtyýar ilaty we zähmetkeşleri Gahryman Arkadagymyzyň daşyna mäkäm jebisleşip, ýurdumyzyň oba hojalyk pudagynyň hemmetaraplaýyn ösdürilmegi ugrundaky tagallalaryna goşandyny goşýarlar. Oba zähmetkeşleri ähli ugurlarda ajaýyp zähmet üstünligine eýe bolýarlar. Olar galla, «ak altyn» taýýarlamakda, gök-bakja ekinlerini ýetişdirmekde zähmetiň ajaýyp nusgasyny görkezýärler, ýüpekçilikdir maldarçylykda hem uly görkezijilere eýe bolýarlar. Milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklarynyň, şol sanda oba hojalygynyň ylmy esasynda ösdürilmegi ugrunda giň mümkinçilikleri döredýän Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak, il-ýurt bähbitli tutumly işleri rowaç bolsun!

19 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Müňe ýetdi — ýüňi ýetdi

Jöwzaly tomsuň ortaky aýynda ene süýdüni emmek ýaş mallara ýokumsyz, hälimi-şindi emdirmek bolsa ene goýun üçin ýakymsyz. Guzy otugýar, ene goýun daýanýar. Biriň iki boldy. Öňüňdäki goýun sürüsi iki esse artdy. Düýnki guzular bu gün tokly çykýar. Ýaş tokly sürüsi döreýär. Iş kynçylyklaryny süýji aladalar bilen ýülmemeli, tutanýerlilik gerek. Ýaz şemaly ýaly ýakymly aladalaryň çözgüdine çörňeşen ataly-ogluň bu gezekki maslahaty maňyzlydy. — Tokly sürüsine işine ezber çopan, ýumşa ýüwrük, tabşyryga tabyn, buýruga çulum çoluk tapmaly. Ondan ötri bir teklibim bar. Ýoda ýekäniňki, ýol köpüňki. Eždatlarymyzda çopan bolan birlän-ikilän bar. Özüm ýodany ýola öwürdim. Köplük bolup goýun bakdyk. Gerşini Hydyr sypalan janawarlaryň yzyna düşüp, döwlet tapdyk, şägirt ýetişdirdim. Senem şolaryň biri. Ýerden garyş boýy galalyň bäri ýanymda. Çarwaçylygy bilýäň. Çopançylygyň ody bilen girdiň, küli bilen çykdyň.

19 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Daýhan hojalygynyň batly gadamlary

Hormatly Prezidentimiziň döredip berýän uly mümkinçiliklerinden ýerlikli peýdalanyp, ýer böleklerini uzakmöhletleýin kärendesine alýan daýhan hojalyklarynyň Köneürgenç etrabynda hem ençemesi bar. Şolaryň hatarynda «Akderýa» daýhan birleşiginiň çäginde hereket edýän 30 gektar meýdany öz içine alýan «Hormatly gallaçy» daýhan hojalygyny görkezmek bolar. Daýhan hojalygyna Guwanç Meredow ýolbaşçylyk edip, berkidilen ýeriň 15 gektaryny özleşdirip, alty ýyldan bäri guşgursak ak bugdaýy ösdürip ýetişdirýär. Geçen ýyl hojalyk şonça gektar ýerden 38 tonna 920 kilogram ýokary hilli azyklyk bugdaýy Watan harmanyna tabşyryp, ýyllyk meýilnamasyny 143 göterim ýerine ýetirdi. Munuň özi ýaş daýhanyň çeken asylly zähmetiniň kemsiz ýerine düşendiginden habar berýär.

18 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Ýylyň şygaryndan ruhlanyp

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe her bir ýylymyz ýatdan çykmajak wakalara, taryhy pursatlara beslenýär. Geçen, 2020-nji ýylda hem täze taryhy döwrümiziň şöhratly sahypalaryna girjek şatlykly pursatlaryň ençemesine şaýat bolduk. Hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda welaýatymyzyň Ak bugdaý etrabynyň dag tebigatynyň gözel künjekleriniň birinde «Bagabat» şypahanasynyň, Gökdepe etrabynyň Yzgant şäherçesinde Ahal welaýat Ýokanç keseller hassahanasynyň dabaraly ýagdaýda açylyp, ulanylmaga berilmegi hem ýatdan çykmajak taryhy wakalardyr. Galyberse-de, şanly ýylda welaýatymyzyň çäginde dürli maksatly başga-da ençeme desgalaryň açylyş dabaralaryna gözli şaýat bolduk.

17 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Ene toprak — altyn zerim

Ata-babalarymyz öz nesillerine toprak, ene ýer barada ençeme paýhasly sözleri miras galdyrypdyrlar. Olar umman ýaly giň we çuň manysy bilen seniň göz öňüňde bütin dünýäni janlandyrýar. Şondan bolsa gerek, obada doglup kemala gelen her bir adamyň özüni bilip, ilkinji sygynýan gudraty ene ýer bolup durýar. Ol sahy topragyň idegini kemsiz ýetirip, oňa uly umyt bilen tohum taşlaýar. Şeýdip, ýerden göwün diýen hasylyny alýar. Göräýmäge köp hysyrdyny talap edýän bu pişe hem-ä gyzykly, hem-de peýdaly. Halal zähmet bolsa, daýhana arassa girdeji getirýär, onuň eli uzadan ýerine ýetip, baýap başlaýar. Bu günki gün daýhanyň törüni çuwal-çuwal mäşdir noýba, bugdaý, akja tüwi, käşir, kelem bezeýär. Onuň saçagynda bolsa adyn tutan zadyň bar. Iň guwandyrýan ýeri, şol önümleriň ählisi türkmeniň sahy topragynda daýhan zähmeti bilen ýetişdirilen önümler.

17 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Göktereň

Biziň bu mukaddes topragymyzda yhlas etseň, bitmeýän ekin ýok. Göktereňi (halk arasynda terkädi ýa-da kaboçok hem diýilýär) göwnejaý taýýarlanan, dersi, suwy ýetirilen toprakda ekip, ýokary hasyl alyp bolýar. Göktereň gaty gabyklylar görnüşine degişli bolup, onuň gowy bişenleri mal iými üçin we tohumçylykda ulanylýar. Boýy ýeten ýaşajyklary bagryň işjeňligini sazlaýar. Tohumyndaky 50 göterime çenli bolan ýag we santonin maddasy adam içegesindäki gurçuklary we onuň tohumlaryny ýok edýär.

17 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Üzüm iýseň...

Irki zamanlarda üzüm hoşasynyň şekili bol hasylyň nyşany hasaplanypdyr. Muňa biz 1948-nji ýylda belli arheolog Masson tarapyndan Parfiýa döwletiniň paýtagty Nusaýda geçirilen gazuw-agtaryş işlerinde tapylan keramiki diwarlyklaryň böleklerinde çekilen üzüm hoşalarynyň şekilleri hem-de üzümçilik barada daşa ýazylan salgyt resminamalary arkaly hem göz ýetirip bilýäris. Gadymy döwürde keramika ýazylan we biziň şu günlerimize gelip ýeten taryhy tapyndynyň böleklerinde Gyýagamyş atly bir ýigide patyşa baky ýaşaýşyň dermanyny tapyp getirmegi buýurýar. Gyýagamyş dünýäniň köp bölegini aýlanýar. Bir gün çöl içinde suwsuz tapdan düşýär we özünden gidýär. Şonda bir kepderi gelip, çüňkünde suw daşap, ýigidi aýak üstüne galdyrýar. Soň guş Gyýagamyşa çüňkünde saklap ýören bir dänäni berýär hem-de adam dilinde gürläp:

17 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Mallary iýmitlendirmegiň kadalary

Nitratlar azot birleşmeleriniň duzlary bolup, olar lukmançylykda, weterinariýada, boýag önümçiliginde giňden ulanylýar. Azot önümleri ösümliklerden ýokary hasyl almakda mineral dökün görnüşinde giňden peýdalanylýar. Ýöne olaryň möçberi, wagty, dowamlylygy nädogry ulanylanda, agrotehniki çäreler dogry berjaý edilmedik ýagdaýynda ösümliklerde nitratlaryň, seýrek nitritleriň toplanmasy bolýar we şol ösümlikler bilen mallar iýmitlendirilende, zäherlenmeler ýüze çykýar. Mysal üçin, iýmitlik şugundyryň taýýarlanyş we saklanyş usulyýetleri bozulanda, onda saklanýan nitratlaryň nitritlere öwrülmegi bolup geçýär. Nitratlar we nitritler bilen mallaryň zäherlenmesi diňe azot saklaýan ösümlikler bilen bolman, azot önümleri bilen hapalanan suw çeşmeleriniň üstünden hem bolup bilýär. Amatly şertlerde (temperaturada, çyglylykda, Gün şöhlesiniň ýiti düşmeginde, makro we mikroelementleriň bolmagynda) nitratlar ösümlikleriň kök ulgamy bilen sorulýar we nitratlar — nitritlere — gidroksilamin reduktazdan ammiaga çenli dikelýär we soňra beloklary emele getirýän aminoturşylary sintezlemekde ulanylýar. Şeýle şertler bozulanda, ösümliklerde nitratlaryň toplanmasy bolýar we mallaryň zäherlenmelerine getirýär. Mallaryň toparlaýyn zäherlenmeleri iýmitlik üçin ekilýän otly meýdanlaryň 1 gektaryna 150 – 200 kilogram azot dökülende ýüze çykýar. Suwda gowy ereýän dökünlerde, esasan-da, selitrany ösümlikleri

17 Ýanwar 2021

Oba hojalyk

Çakyryk

Hazyna deňelýän Garagum sährasynda çakyryk diýen täsin guş ýaşaýar. Oba ýerlerinde alaja togan diýip bir guş bardyr, serçedenem kiçiräk uçup-ylgap siňek, çybyn-çirkeý, ary ýaly mör-möjekleri çöpläp ýörendir. Guýrugy uzynja çalymtyl, kellesi gara, ganaty keseligine ak-çalymtyl guşjagaz. Çakyrygam şoňa meňzeşiräk çopan goşunyň töwereginde sazakdyr gandymyň, çerkezdir sözeniň düýbünde gatyrak ýerden çukur gazyp höwürtgeleýär. Adamy penalap ýaşaýanynyň sebäbi, onuň ýumurtgasydyr gyzyletenelerine ýylanam, zemzenem, gyrgydyr çaýçaňňalagam, syçançydyr göwenegem hyrydar. Çopan goşunynyň töweregine bolsa, ýaňky ady agzalanlar gelip bilmeýär. Geläýse-de, çopanyň gazabyna duçar bolýar. Çakyrygam öz gezeginde çopanyň ýagşylygyny gaýtarmak üçin, gündiz ýatyp gijelerine-de sakyrtga, möý-içýan, çekirtge ýaly zatlary iýip, çopany goraýar. Eger ary ketegi duş gelse çakyryk hezil edip ukuda ýatan arylary çöpleýär. Gyzyl aryň ketegini dagy iş edinip köwläp-köwläp alýar. Çölde duýdansyz öňüňizde aýagy, çüňki uzynja, gözüniň daşy gara-ak, halkaly, arkasy, ganaty, döşi çäge pisint — melewşe-saryrak guş çyksa, tanap goýuň, ol çakyrykdyr. Çölde daňdan ilki bilen torgaý saýraýar. Ana şol wagt çakyryk çopan goşunyň töweregindäki suwdan ganyp, ganatyny jüýjeleriniň üstüne saýa edip, uka gidip, uzyn gün ýatýar.

17 Ýanwar 2021

Oba hojalyk