Bäsleşigiň ýeňijilerine söz berýäris

Nurberdi Gulow, welaýat çagalar sungat mekdebiniň mugallymy:

Medeniýet halkyň kalbydyr

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzda goşalanyp bellenýän seneleriň biri-de Medeniýet we sungat işgärleriniň hem-de Magtymguly Pyragynyň şygryýet günüdir. Her ýylyň 27-nji iýunynda giňden dabaralandyrylýan bu ajaýyp senä gabatlanyp Medeniýet hepdeliginiň geçirilmegi asylly däbe öwrüldi. Türkmenistanyň Prezidentiniň degişli Kararyna laýyklykda, üstümizdäki şanly ýylda Medeniýet hepdeligi ilkinji gezek sebitde deňi-taýy bolmadyk Arkadag şäherinde geçiriler. Hormatly Prezidentimiz 31-nji maýda Ministrler Kabinetiniň sanly ulgam arkaly geçiren nobatdaky mejlisiniň barşynda Medeniýet we sungat işgärleriniň hem-de Magtymguly Pyragynyň şygryýet gününe gabatlap Arkadag şäherinde boljak Medeniýet hepdeligini ýokary derejede geçirmek, şol döwürde beýik akyldar şahyryň doglan gününiň 300 ýyllygyna bagyşlanan çärelere aýratyn ähmiýet bermek bilen bagly aýdanlary ählimizde guwanç-buýsanç duýgularyny döretdi. Elbetde, bu zatlar milli medeniýetimize, sungatymyza berilýän ünsüň, beýik akyldar şahyrymyzyň edebi mirasyny dünýäde giňden wagyz etmek babatynda edilýän aladalaryň özboluşly dabaralanmasydyr.

Kämilligiň şahyry

Türkmen halkynyň akyldar şahyry Magtymguly Pyragynyň döredijiliginiň halkara derejede ebedileşdirilmegi, eserleriniň dürli dillere terjime edilmegi kämil pikir-garaýyşlarynyň, edebi mirasynyň, gymmatly pelsepeleriniň adamzat gymmatlygyna öwrülip, nesilden-nesle, dilden-dile geçip, müdimi ýaşaýandygyna şaýatlyk edýär. Beýik söz ussadynyň doglan gününiň 300 ýyllyk ýubileýiniň giňden bellenilýän ýyly bolan 2024-nji ýylyň «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» diýlip atlandyrylmagy halkymyzyň öz şahyryna belent sarpasyndan, hormatyndan nyşandyr. Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» atly ajaýyp goşgusynda akyldar şahyryň döredijiliginiň nesiller üçin gymmaty teswirlenip, şygyrlaryndaky çuňňur pelsepewi garaýyşlar, durmuşyň many-mazmuny baradaky pikirleri hakda söz açylýar. Şahyryň edebi mirasy umumadamzat ruhy gymmatlyklarynyň hazynasyna uly goşant hökmünde ykrar edilýär. Magtymguly Pyragynyň golýazmalar toplumynyň ÝUNESKO-nyň «Dünýäniň hakydasy» maksatnamasynyň halkara sanawyna girizilmegi şahyryň döredijiliginiň umumadazat gymmatlygy hökmünde ykrar edilýändiginiň aýdyň mysalydyr. Magtymguly Pyragynyň döredijiligi bütin barlyga, tutuş adamzada söýgä, ynsanperwerlige, halal durmuşa çagyryş bolup ýaňlanýar.

Meşhurlyk getiren aýdym

Sanly tehnologiýalaryň ösmegi bilen, her kime öz pikirini, döreden zadyny, gazanan üstünligini dünýä halklaryna ýaýmak, ýetirmek mümkin boldy. Ukyp-başarnygyny köpçülige görkezmek, özüni dünýäde meşhur etmek isleýän her bir adam wideo ýa-da ses ýazgysyny, taýýarlan şekilli aýdymlaryny internet arkaly tomaşaçylara ýetirip, birnäçe wagtyň içinde şöhrat gazanýar. Ýöne munuň üçin köpçüligiň göwnünden turjak, her kimiň halajak, peýda getirjek maglumaty taýýarlap, internete bermek esasy şertleriň biridir. Koreýaly aýdymçy Pak Çe Sana öz döredijiligi bilen dünýä meşhur bolmak başartdy. Ýagny onuň «Gangnam style» atly şekilli aýdymy internete ýüklenen gününden bäri dünýäde iň meşhur aýdym hasaplanýar. Bu şekilli aýdym 2012-nji ýylda internetiň «YouTube» ýaýlymynda halk köpçüligine ýetirildi. Görkezilişiniň ilkinji gününden eýýäm millionlarça tomaşaçynyň ünsüni çeken bu aýdym Pak Çe Sana bütin dünýäde şöhrat getirdi. Wagtyň geçmegi bilen şekilli aýdyma tomaşa edýän adamlaryň sany artyp 2 milliarddan hem geçýär. Netijede «YouTube» ýaýlymynyň işgärler topary hasabaty ýöretmek üçin täzeçe usul oýlap tapmaly bolýarlar. Maglumatlarda aýdymçy Pak Çe Sandan öň bular ýaly ajaýyp üstünlige ýeten aýdymçynyň ýokdugy barada aýdylýar.

Milli medeniýetimize buýsanç

«Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda durmuşa geçirilýän beýik işler halkymyzyň buýsanjyny has-da belende göterýär. Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda halkymyzyň milli medeniýeti dünýä ýaýylýar. Milli medeniýetimiz ene dilimiz, nusgawy edebiýatymyz bilen berk baglanyşyklydyr. Gahryman Arkadagymyz: «Diliň we edebiýatyň hakyky eýesi halkdyr» diýip belleýär. Şu parasatly sözlerden görnüşi ýaly, halkymyzyň asyrlaryň dowamynda döreden gymmatlygy bolan dil we edebiýat medeniýetiň nusgasydyr, gözbaşydyr. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe nusgawy edebiýatymyza aýratyn üns berilýär. Paýtagtymyzda Magtymguly Pyragynyň ýadygärliginiň we «Magtymguly Pyragy» medeni-seýilgäh toplumynyň dabaraly açylmagy hem milli medeniýetimiziň ösdürilýändigini, dünýä ýaýylýandygyny aýdyň beýan edýär. Medeniýet milli ruhuň aýnasy hökmünde alymlaryň hem ünsüni çekip gelipdir. Ruhy gymmatlyklar bolsa dil we edebiýat bilen baglanyşyklydyr. Şonuň üçin hem «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda milli medeniýetimiziň ösüşine uly ähmiýet berilýär.

Türkmenistanyň Medeniýet günleri meýilleşdirilýär

Türkmenistan Garaşsyzlygynyň ilkinji ýyllaryndan doganlyk halklar bilen medeni hyzmatdaşlyk babatda özüniň ynsanperwer garaýyşlaryny dünýä mälim edýär. Türkmenistan bilen dünýä döwletleriniň arasynda Medeniýet günleriniň yzygider geçirilip durulmagy halklaryň ysnyşykly gatnaşyklaryny has-da berkidýär. Şu ýylyň iýun aýynyň 12 — 14-i aralygynda Ýaponiýada Türkmenistanyň Medeniýet günleriniň geçirilmegi meýilleşdirilýär. Bu türkmen-ýapon gatnaşyklarynyň ýyl-ýyldan has ysnyşykly häsiýete eýe bolýandygyna şaýatlyk edýän wakalaryň biridir. Ony Türkmenistanyň Tokiodaky Ilçihanasynyň hem-de Daşary işler ministrliginiň ýakyndan ýardam bermeginde Ýaponiýanyň medeniýet we beýleki degişli ulgamlary Türkmenistanyň Medeniýet ministrligi bilen bilelikde guraýarlar.

Joşgunly ýaňlanan belent owazlar

Balkanabat şäherindäki «Türkmeniň ak öýi» binasynda Türkmenistanyň Prezidentiniň «Türkmeniň Altyn asyry» atly bäsleşiginiň çäklerinde dutarçy bagşy-sazandalaryň arasynda yglan edilen «Çalsana, bagşy!» bäsleşiginiň welaýat tapgyry geçirildi. Oňa gatnaşan bagşy-sazandalar, bäsleşigiň düzgünnamasyna laýyklykda, türkmen halk aýdymlaryny hem-de halk sazlaryny, mukamçy kompozitorlaryň döreden eserlerini ussatlyk bilen ýerine ýetirdiler.

Beýik akyldara belent sarpa

Gündogaryň beýik akyldary we nusgawy türkmen şahyry Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygy ýokary derejeli dabaralara, taryhy wakalara, giň gerimli çärelere beslenýär. Türki medeniýetiň halkara guramasy (TÜRKSOÝ) 2024-nji ýyly «Türki dünýäsiniň beýik şahyry we akyldary Magtymguly Pyragy ýyly» diýip yglan etdi. Magtymguly Pyragynyň golýazmalar toplumy Birleşen Milletler Guramasynyň Bilim, ylym we medeniýet meseleleri boýunça guramasynyň (ÝUNESKO) «Dünýäniň hakydasy» maksatnamasyna girizildi. Häzirki ajaýyp zamanamyzda akyldar şahyryň doglan gününiň 300 ýyllygy mynasybetli geçirilýän dabaralardyr çäreler ýurdumyzda we halkara derejesinde giň gerime eýe bolýar.

Çuwal bagşynyň şägirdi

Çuwal bagşyny özüne gaýybana halypa tutunyp, aýdymlaryny hemra edinýän ussat dessançy bagşy, Türkmenistanyň at gazanan bagşysy Döwletgeldi Durdyýewdir. Ol tirme, dessan aýdymlaryny Çuwal bagşynyň ýolundan ussatlarça ýerine ýetirýär. Birnäçe üýşmeleňde, toýlarda maňa Döwletgeldi halypanyň ýanynda gyjakda sazandarlyk etmek nesip etdi. Halypanyň ýanynda ilkinji gezek toýda sazandarlyk edenimde, Döwletgeldi halypa ussat bagşynyň «Algaç» aýdymy bilen toýuň başyny başlap, galaba Çuwal bagşynyň aýdymlaryny aýtdy. Ol dutaryny düzüp, kakuwa başlandan meniň gyjagy düzüşime synçy gözi bilen seretdi. Halypa saza girişende, onuň yzyna düşüp ugradym. Ol meniň gyjakda perde basyşyma ýylgyryp, aýdymyň arasynda ýuwaşlyk bilen: «Berekella!» diýip, aýdymy joşup ýerine ýetirdi.

Gülen barmy?

Magtymguly PYRAGY Eý, ýaranlar, musulmanlar,Aglamaýyn, gülen barmy?Ýalançy-pany dünýäden,Giden gaýdyp gelen barmy?

Beýik akyldary sarpalap

Golaýda Aşgabat şäher häkimliginiň guramagynda häkimligiň mejlisler zalynda  Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygy mynasybetli çap edilen «Magtymguly» atly täze kitabyň aýdym-sazly tanyşdyrylyş dabarasy geçirildi. Dabara Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynyň, Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen milli dünýä dilleri institutynyň, Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň professorlary, mugallymlary, medeniýet we sungat ussatlary gatnaşdylar. Gündogaryň şygyr dünýäsinde öçmejek yz galdyran MagtymgulyPyragy türkmen edebiýatyny has-da baýlaşdyran şahyrdyr. Şahyryň dür dänesine öwrülen şygyr setirleri umumadamzadyň ruhy baýlygydyr. Ol adamlaryň pähim-paýhasyny, ukyp-başarnygyny, ynsanperwerligini, zähmetsöýerligini, adamkärçiligini gözelligiň ýokary derejesi hasaplapdyr. Akyldar şahyrymyz gymmatly edebi mirasy bilen dünýä edebiýatynyň altyn hazynasyna uly goşant goşan beýik şahsyýetdir.«Magtymguly» atly täze kitabyň çapdan çykmagy, meşhur söz ussadynyň belent ynsanperwer taglymlara ýugrulan döredijilik mirasynyň bahasyna ýetip bolmajak hazynadygyny äşgär edýär. Aýdym-sazly dabarada çykyş edenler bular dogrusynda giňişleýin gürrüň etdiler. Dabarada şahyryň goşgularyna döredilen aýdym-sazlar belentden ýaňlandy. Dabaranyň dowamynda oňa

Aýdym bolup ýaşaýar

(oçerk) Köplenç, dynç alyş günleri Türkmenistanyň at gazanan artisti, daýym Habyp Mämmetýarowlara myhmançylyga barardyk. Daýymyň ýanýoldaşy Jeren Mämmedowa-da şygyr ýazmagyň ussadydy. Onuň sözlerine ýazylan «Halyçy gelin» aýdymy şu günler hem adamlara lezzet berýär. Şeýle bolansoň, Maýa Kulyýewa, Annagül Annagulyýewa, Hoja Annaýew, Hojaw Annadurdyýew, Myrat Sadykow ýaly sungat ussatlary hem bu ojagyň hormatly myhmanlarydy, sungata degişli gürrüňler bolsa hemişe gyzykly bolýardy. Bir gezek göwresi owadan keşbine ýaraşyk berýän Annagül Annagulyýewa aňyrdan ýylgyryp gelşine:

Palçykdan gözellik döredýän zenan

Bahtiýar külalçynyň gyzy Habiba ata kesbiniň diňe ogla däl, gyza-da halaldygyny subut etdi. Ol çagalykdan kakasynyň ýanynda bolup, bu gadymy senediň inçe tärlerini birkemsiz öwrendi. Habiba ilki surat çekip başlady. Surata ökdelänsoň, kakasynyň ýasaýan keramiki gap-gaçlaryny owadan nagyşlar bilen bezäp çykdy. Palçykdan türkmen halk ertekileriniň, multfilmleriň gahrymanlarynyň şekillerini ýasap başlanda halypasy, külalçylyk senediniň ussady Bahtiýar Hojaniýazow gyzynyň bu käre ýüregi bilen berlip, çyn yhlas edýändigini duýdy. Habiba ilkinji gezek zenan heýkelini ýasaýşy barada şeýle gürrüň berdi:

Ýaş, meşhur aktrisa

Akyldar şahyr kino sungatynda

Magtymguly Pyragy türkmeniň guwanjy, onuň paýhasa eýlenen şygyrlary akyl-paýhasyň, ruhubelentligiň belent nusgasy. XX asyryň 40-njy ýyllarynyň başlarynda akyldar şahyrymyzyň hormatyna dabaraly çäre geçirmek göz öňünde tutulypdyr. Emma, 1941-nji ýylyň 22-nji iýunynda Beýik Watançylyk urşunyň başlanmagy bilen şeýle çäre goýbolsun edilipdir. Ýöne şol döwrüň teatrlarynda iki-ýeke spektakllar, operalar sahnada goýlupdyr. Mysal üçin, Berdi Kerbabaýewiň «Halk şahyry» atly spektakly 1941-nji ýylyň dekabrynda sahnalaşdyrylypdyr. Şol ýyl ilkinji türkmen operasy bolan «Zöhre-Tahyr» atly opera sahnada goýlupdyr. Ýazyjy Gylyç Kulyýewiň Magtymguly şahyra bagyşlap ýazan «Gowgaly günler» romany boýunça teatryň sahnasynda oýun goýlupdyr. Magtymguly Pyragy hakynda ilkinji çeper film bolsa 1968-nji ýylda döredilipdir. Bu jogapkärli iş Türkmenistanyň halk artisti, meşhur artist we režissýor Alty Garlyýewe ynanylypdyr. Elbetde, 1966-njy ýylda «Aýgytly ädim» ýaly dünýä belli filmi döreden ussada şeýle filmiň ynanylmagy ýerine düşen hakykat. Kino sungatynda milli gahrymany ynandyryjy edip görkezmegi, mili däp-dessurlary, edim-gylymlary çeper beýan etmegi başaran Alty Garlyýew bu işe tüýs laýyk gelen sungat adamydy. Onsoňam, ol entek «Aýgytly ädim» çeper filmini surata düşürip ýör

Söz ussadynyň owazly şygyrlary

XVIII asyryň beýik şahyry we akyldary Magtymguly Pyragynyň döredijiligi türkmen halkynyň ruhy gymmatlygyna öwrüldi. Magtymgulynyň dünýägaraýşy türkmen halkynyň durmuşynda tutuş bir döwri şekillendirdi. Akyldar şahyryň şygryýet mirasy onlarça meşhur sazandalardyr döredijilik adamlaryny ruhlandyrdy we ruhlandyrýar. Magtymgulynyň poeziýasynyň özboluşlylygyny kesgitleýän — goşgularyň içki mukamlylygy, şahyrana sözleýşiň üznüksizligi ýaly aýratynlyklar ony saz pikirlenişiň esasy bilen ýakynlaşdyrýar. Magtymgulynyň poeziýasy diňe bir saz sungatynyň ösüşini höweslendirmän şeýle hem, aýdymçylaryň we sazandalaryň şahsy eserlerini döredenlerinde salgylanýan özboluşly nusgasy bolup durýar. Halk-professional aýdymçylaryň aýdýan aýdymlarynyň agramly bölegi Magtymgulynyň goşgularyna degişlidir. Şahyryň pähimli öwütleri, nesihat beriji, pikir alyşýan şeýle hem yşky-liriki, filosofiýa ýugrulan eserleri aýratyn söýgä eýedir. Magtymgulynyň goşgulary köplenç aýdym hökmünde aýdylypdyr ýa-da mukam çalynýarka okalypdyr.

Gadymy toprakda halyçylyk sungaty

Ýakynda Milli Liderimiz Arkadag şäherine iş saparyny amala aşyranda geçen asyryň 20-nji ýyllarynda döredilen Gökdepe çeper haly fabrigi barada aýdyp, onuň öz döwründe ýurdumyz boýunça öňdebaryjy kärhanalaryň biri bolandygyny nygtady. 1927-nji ýylda rus alymy S.Dudin: «Türkmenleriň we parslaryň haly önümlerini taýýarlamakda ulanýan usullarynyň, dokma stanogynyň gurnalyşynyň, haly dokamakda materiallary ulanmagyň tärleriniň, reňkleriň utgaşyklylygynyň, şeýle-de halylaryň çeperçiliginiň biri-birinden düýpgöter tapawutlanmagy türkmenleriň halyçylyk senedi bilen has gadymy döwürlerden bäri meşgullanyp gelýändigini görkezýär» diýip ýazypdyr.

Medeniýet hepdeligine

Milli medeniýetiň galkynyşy Medeniýet umumadamzat üçin düşnükli bolan umumy dildir, halklaryň köňül zybanydyr. Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň milli medeniýeti halkyň kalbyna deňemeginde ägirt uly many bardyr. Ýurdumyzyň ähli künjeklerinde döwrebap teatrlaryň, muzeýleriň, kitaphanalaryň, medeniýet öýleriniň we döredijilik merkezleriniň gurlup ulanmaga berilmegi hem milli medeniýetimizi ösdürmek, halkymyza hödürlenilýän medeni hyzmatlaryň gerimini giňeltmek babatda durmuşa geçirilýän ägirt uly işleriň döwlet syýasatynyň esasy ugurlarynyň biridigini tassyklaýar.

Sungata maýyl suratkeş gyz

Ýurdumyzyň ösüşlerini, gözel tebigatymyzy, Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň alyp barýan beýik işlerini öz eserlerinde wasp edýän ýaş suratkeşleriň biri-de Hatyja Gurbanowadyr. Ol çagalar çeperçilik mekdebimizde zehinli okuwçylaryň hatarynda tanalýar. Ýaş suratkeş mekdebimiziň mugallymlary Göwher Hojanazarowadan, Zelili Amanjaýewden sungatyň inçe syrla- ryny öwrenýär. Suratkeş gyzyň «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýyly mynasybetli ýagly reňkler bilen kendire çeken «Watan jemalyndan joşa düşüp sen» atly suraty örän şowly çykypdyr. Onuň Magtymguly Pyraga bagyşlap döreden eserinde şahyryň keşbi, türkmen tebigatynyň gözellikleri açylyp görkezilýär. H.Gurbanowanyň bu eseri häzir Balkanabat şäherindäki öz okaýan 22-nji orta mekdebiniň giň zalyny bezeýär.

Hakydada ýaşaýan ýatlamalar

Beýik şahsyň ýaşan, okan, atasyndan tälim alan, öçmejek yz galdyran setirlerini dünýä inderen, Magtymguly Pyragy bilen baglanyşykly gören, eşiden we ýadymda galan wakalary paýlaşmagy ýerlikli hasap edýärin. Men Balkan welaýatynyň Magtymguly etrabynyň Gerkez obasyndaky Magtymguly Pyragynyň adyny göterýän orta mekdepde 1960-1961-nji okuw ýylynda birinji synpda okuwa başladym. Şol ýylyň güýz aýlary mekdebimiziň meýdançasynyň görnükli ýerinde «Bu ýerde Gündogaryň beýik akyldary Magtymgyly Pyragynyň heýkeli oturdylar» diýen ýazgyly owadan daş goýuldy. Hut şol ýyl hem Magtymguly Pyragynyň doglan senesine bagyşlanan dabaralar geçirildi. Etrap merkezine Aşgabatdan artistler geldiler. Biz olaryň çykyşlaryna sabyrsyzlyk bilen garaşypdyk. Ine-de, artistleriň ýerine ýetirmeginde akyldar şahyryň ömür pursatlaryna degişli sahna oýny görkezildi.