"Ekologiýa medeniýeti we daşky gurşawy goramak" žurnaly

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi
Salgysy: Aşgabat şäheri, Bitarap Türkmenistan şaýoly 15
Telefon belgileri: 94-17-24

Žurnaly PDF görnüşinde ýükläp almak

Makalalar

Bir radiooýnuň döreýşi

Işden gelip, şol öňki endigime görä, radionyň nurbatyny towladym. Radioda mahmal owazly diktor Baýram Geldimyradowyň sesi ýaňlandy: «Hormatly radio diňleýjiler, biz size Mämmetnazar Hydyrowyň hem-de Tejen Nepesowyň «Gyratyň ogurlanyşy» atly radiooýnuny eşitdirýäris». Bu sesden soň tolgundyryjy, kalbyňy gozgalaňa salýan saz ýaňlanyp, seni başga dünýä — Göroglynyň zamanasynyň wakalarynyň yzyna düşürýär. Bu radiooýnuň alypbaryjysy belli ýazyjymyz Arap Gurbanowdy. Ol radiooýnuň gahrymanlary bolsa türkmen sungatynda yz goýan halypalardy. Göroglynyň keşbini Türkmenistanyň halk artisti Juma Ýazmyradow ýerine ýetirýärdi.

22 Fewral 2024

Miras

Dünýä we Magtymguly

Gruziýada Golaýda Türkmenistanyň Gruziýadaky Adatdan daşary we Doly ygtyýarly ilçisi D.Seýitmämmedowyň Gruziýanyň Ýazyjylar döredijilik birleşiginiň ýolbaşçysy M.Gonaşwili bilen geçiren duşuşygynda taraplar türkmen-gruzin hyzmatdaşlygynyň ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn esasda işjeň ösdürilýändigini, iki ýurduň halklarynyň arasynda däp bolan dostlukly gatnaşyklaryň saklanýandygyny aýratyn nygtadylar.

22 Fewral 2024

Miras

Alaja aladyr, nagyşda läledir

Ene-mamalarymyzyň çeper ellerinden çykan nepis işler bu gün milli gymmatlyklarymyz hökmünde dünýä ýaýylýar. Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň maşgalasy,  Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň käbesi Ogulgerek Berdimuhamedowanyň öz agtyklary bilen gaýynenesi Ogulabat ejäniň  elinden çykan we nepisligiň nusgasyna öwrülen alajalary hem-de olary örmek üçin ulanan iş guralyny Türkmenistanyň Döwlet medeniýet merkeziniň Döwlet muzeýine gowşuranyna köp wagt geçenok. Bu taryhy waka türkmen zenanlarynyň müňýyllyklaryň dowamynda sünnäläp döreden el işleriniň döwletli döwrümiziň ruhuna kybap derejede ösdürilýändigini ýene-de bir gezek açyp görkezýär. Ogulgerek Berdimuhamedowa şonda mähriban gaýynenesiniň zenan mertebesine çäksiz hormat goýandygy, el hünäriniň gelin-gyzlar üçin mukaddes, asylly ýörelgä öwrülmelidigi barada aýdan parasatly sargytlary, öwüt-ündewleri hakynda täsirli gürrüň berdi. Ogulabat eje alaja taýýarlamakda ulanylýan guralyň güjüm agajyndan edilýändigi we ony güjümiň öserine zeper ýetirmän, şahasyndan almalydygy barada çowlugy Kerimgula gürrüň berer eken.

22 Fewral 2024

Miras

Alaja

Alaja — türkmen zenanlarynyň döreden ajaýyp el işleriniň biri bolup, ol has ir döwürlerden bäri halkymyzyň durmuşyna giňden ornaşypdyr. Şol döwürlerden bäri «Alajada gözüň agy-garasynyň, gijäniň tümlüginiň, gündiziň ýagtylygynyň keşbi bar» diýlen aýtgy ýörgünli bolup, halk arasynda göz degmekden, göze görner-görünmez bela-beterlerden, erbet nazarlardan goramakda alajanyň ähmiýetiniň uludygyna ynanylypdyr. Dokalanda gözelligi älemgoşar öwüşginli ýazlara meňzeýän haly-palaslarymyzyň, yhlas bary siňdirilýän kilimlerimiziň, keçelerimiziň, keşdelerimiziň ählisinde orun alan, sallançaklarymyzyň, bukjalarymyzyň bagy bolan alajalarymyz milli gymmatlyklarymyzyň hatarynda mynasyp orun eýeläp, olar, esasan, ak-gara reňklerden, kähalatlarda bolsa dürli reňklerden ybarat bolýar.

22 Fewral 2024

Miras

Däp-dessurymyz — genji-känimiz

Türkmeniň milli egin-eşikleri köp babatda tebigat bilen hem baglydyr. Gelin-gyzlarymyz ýaz paslynda açyk ýaşyl, gyzyl, al, melewşe reňkli lybaslary geýýärler. Ýigitlerimiziň geýýän toý geýimleri hem ýaz paslynyň reňkinde. Türkmen milli egin-eşikleriniň aýratynlyklaryny olaryň bejergilerinde we salynýan nagyşlarynda görmek bolýar. Türkmen gyzlary 7 — 10 ýaşa ýetenlerinde bejerginiň usullaryny we tilsimlerini ele alýarlar.

21 Fewral 2024

Miras

Çarwa nowruzy

(22-nji fewral — 21-nji mart aralygy) Ata-babalarymyzyň hasabyna görä, fewral aýynyň 22-sine çarwa nowruzy başlanýar. Bu möwsümiň ady näme üçin çarwalar, çarwaçylyk bilen baglanyşdyryldyka?! Aslynda, «nowruz güni», «Nowruz baýramy» ýaly düşünjeler bütin türki dünýäsinde bar. Pars dilinde bu söz «täze gün» diýen manyny berýär. Ol gündogar ýurtlarynda uly baýram edilip bellenilýär.

21 Fewral 2024

Miras

Halaçly halyçylaryň zähmet üstünlikleri

Gahryman Arkadagymyzyň «Janly rowaýat» atly eserinde bellenilişi ýaly, «Asyrlaryň dowamynda türkmen halysyna «Syrlardan dokalan gözellik» diýip at beripdirler». Türkmen zenanlarynyň ýürek owazy, gözel görnüşleriň, tebigat we haýwanat dünýäsiniň bir ýere jemlenmesi bolan ajaýyp halylary synladygyňça, bu hakykata has golaýdan göz ýetirýärsiň. Gojaman Jeýhunyň çep kenarynda ýerleşýän Halaç çeper halyçylyk kärhanasyna baranymyzda-da şeýle boldy. Iki gatdan ybarat kaşaň binanyň öňünde bizi kärhananyň kärdeşler arkalaşygynyň ilkinji guramasynyň başlygy Mähri Berdiýewa garşy aldy. Binanyň birinji gatyndaky önümhanadan çykýan dokmadaragynyň sesi bada-bat özüne çeken bolmaly, Mähriniň hödürlän gök çaýyny-da soňa goýup, halyçy gelin-gyzlaryň arasyna howlukdyk.

21 Fewral 2024

Miras

Gyz sepi

Halkymyzyň dünýä nusgalyk toý däp-dessurlarynyň içinde durmuşa çykjak gyzyň sepini we bukjasyny taýýarlamak uly orun tutýar. Bukja taýýarlamak amaly-haşam sungatynyň, sep taýýarlamak bolsa haly sungatynyň görnüşlerinde jemlenýär. Sep taýýarlamak dessury dürli-dürlüligi bilen tapawutlanyp, onuň aňyrsynda giň, baý, örän uly terbiýe we zähmet mekdebi jemlenýär. Eneler göze görnüp ugran gyz maşgalanyň derrew sepini düzlemegiň aladasyny edipdirler. Gyza beriljek sepi taýýarlamak bir günüň ýa-da iki günüň işi däl. Gyz maşgala 10 — 12 ýaşyna ýetende, oňa beriljek sep taýýarlanylyp başlanýar. Çünki sep haly gelin bolup barlan öýde oňat gözden geçirilip, şol esasda hem gyzyň işeňňirligine baha berilýär. Şonuň üçin hem gyz maşgala ýaşlykdan haly dokamak hünärini öwredipdirler.

21 Fewral 2024

Miras

Nagyşlaryň nagmasy

Zenanlarymyz çagalarynyň milli lybaslaryny bezäp-bejerip geýdirmek bilen, dürli reňkli ýüplüklerden keşde nagyşlarynyň ençemesini döredipdirler. 1860-njy ýyllarda türkmenleriň arasynda ýesirlikde bolan fransuz syýahatçysy Genri de Glubef de Blokwil: «Türkmen zenanlarynyň eşikleriniň ählisinde gyzyl, sary we dok gyzyl reňkler eriş-argaç bolup geçýär» diýip belleýär. Tebigatyň gözel hem täsin gözelligi olaryň synçy nazaryndan sypmandyr. «Goçak», «tärim», «labyr», «alaja», «dagdan», «tegbent», «çigildem», «gülýaýdy», «erikgül», «almagül», «guşdyrnak», «aksuw», «tolkun» nagyşlary tebigatyň gözelliklerini, ýaşaýyş-durmuş pursatlaryny alamatlandyrypdyr. Bu nagyşlaryň her biri özünde türkmene mahsus häsiýetleri, türkmeniň durmuşyna, ruhy dünýäsine degişli maglumatlary jemleýär. Türkmen tahýasynda ene topragyň ýylysy, zenan kalbynyň mähri, gözel tebigatyň ajaýyplyklary jemlenendir. Zenanlaryň tahýalara ýerleşdiren keşde nagyşlarynyň aglabasyny Türkmenistanyň çäklerinde Jeýtun, Änew, Daşlydepe, Garadepe, Namazgadepe, Göksüýri ýaly ýadygärliklerde ýüze çykarylan gadymy döwürlere degişli arheologiýa tapyndylarynda hem görmek bolýar. Bu bolsa türkmen tahýalarynyň we keşde nagyşlarynyň gözbaşyny has uzaklardan alyp gaýdýandygyna şaýatlyk edý

21 Fewral 2024

Miras

Alajabagym — hünärbagym

Ene-mamalarymyzyň zehin siňdirip döreden el işleriniň her birinde ylham bar, yşk bar. Çünki şol işleriň her birine, çyn zehin bilen birlikde, bir mylaýym söýgi hem mähir, süýjüje alada ýugrulan çyn yhlas hem gatylýar. Şu mukaddes duýgulary özünde jemleýän el hünärini synlanyňda, üýtgeşik bir gözel äleme düşen ýaly begenýärsiň. «Dünýäde iň kämil döredilen eser hem ene hüwdüsidir. Sebäbi onda ýürek arzuwlary ýaşaýar. Ýüregiňi goýup döredilen sungat eseri bolsa nusgalyk esere öwrülýär». Gahryman Arkadagymyzyň «Enä tagzym — mukaddeslige tagzym» atly kitabynda aýdan sözleri kalbyňa gudratly gazma dutaryň şirin owazy ýaly eşidilýär. Ene alajaly gundagbagy bilen pugta gundalan akja bäbejigiň rahatja uklap ýatandygyny bilse-de, aýagynyň başam barmagyna oran alajaly sallançakbagyny aýyrmaga howlukmaz. Ol sallançakbagyny käte bir yrap goýberer-de, ýaňy başlan alajasyny hyjuw bilen örmäge başlar. Käte-de balajygyna buýsançly garap, öz döreden hüwdüsine hiňlener. Alajalar... alajalar. Bu bir sungat içindäki baky gudrat ahyryn.

21 Fewral 2024

Miras

Ýagşyny ýatlamak — parz

ALKYŞA BESLENEN ÖMÜR MENZILI Meşhur kompozitor Mosartyň: “Meniň ilkinji lezzet alýan zadym işdir” diýen jümlesi bar. Bu jümlede halal zähmetiň ynsany lezzetli durmuşyň many-mazmunyna besleýändigi nygtalýar. Biziň ýagşylykda ýatlamagy maksat edinýän lukmanymyz Jumamyrat Soltanmyradowdyr. “Juma Soltanmyrat” ady bilen welaýatymyzda meşhurlygy serpaý edinen halypa lukman ömrüniň 30 ýyldan gowragyny il-gününiň saglygyny goramaga bagyş etdi. Derdinden saplanan ildeşlerimiziň alkyşyna beslenen ömür menzili eli ýeňil lukman J. Soltanmyradowa at-abraý, sylag-sarpa getirdi.

21 Fewral 2024

Miras

Alaja

Ak-garaly alajaDilden, gözden gorasyn.Gülden näzik balamyÝaman sözden gorasyn. Gara — gözümiň nury,Agy — ýagy didämiň.Sen bol il gerekläni,Sen bol iliň idäni.

21 Fewral 2024

Miras

Kanagata — bereket

Geçmişde bir ynsaply kişi başga oba göçüp barýandan onuň mellegini satyn alypdyr. Günleriň birinde ýaňky kişi ekin ýerini depip agdaryp ýörkä, onuň pili bir gaty zada degipdir. Gazyp görse, içi altynly hum ýere gömlüp galan eken. Ynsaply kişi: «Bu kimiň zadyka?» diýip, biraz oýlanyp oturypdyr. Soň hem: «Bu tapylan hum mellegiň öňki eýesiniňki bolmaly» diýen netijä gelipdir we sorap-idäp, ekin ýeriniň öňki eýesini tapypdyr. Oňa tapylan hum barada habar beripdir. Ekin ýeriniň öňki eýesi:

21 Fewral 2024

Miras

Alyn şaýlary...

Alyn şaýlary zergärçilikde aýratyn many-mazmuna ýugrulan şaý-seplerdir. Olar, esasan, gelin-gyzlaryň başgaplaryna, maňlaýlaryna berkidilýän şaýlar bolup, has sünnäli ýerine ýetirilendir. Maňlaý ýa-da alyn şaýlary gelin-gyzlaryň durmuşynyň bütin dowamynda ulanýan şaý-sepleridir. Akgynly we näzik görnüşi emele getirýän alyn şaý-sepleri ýerine ýetirilişi we maksady boýunça köp hyzmatly bolupdyr. Türkmen halkynda gelin-gyzlaryň maňlaýy we onuň bilen baglanyşykly birnäçe ynançlar bolupdyr. Şol ynançlarda işiň şowlap gitmegi ýa-da durmuşyň şowly bolmagy, bagtyň çüwmegi hem maňlaý bilen baglanyşdyrylypdyr. Gelin-gyzlaryň şahsy durmuşynyň ugur alyp, döwletli ojaga eýe bolmagy, çaga-çugalary bilen, dogan-garyndaş bilen ylalaşykly ýaşamagy onuň maňlaýy bilen baglanyşdyrylypdyr. Juwan gyz durmuşa çykanda, onuň gupbaly tahýasynyň daşyna «ak ýaglyk» daňylýar. Bu däp gyzyň alnynyň, maňlaýynyň, bagtynyň açyk, şowly, ak bolmagy bilen baglanyşdyrylýar. Umuman, ene-mamalarymyz adamyň ilki nazary düşýän ýeri bolan maňlaýyň örän ähmiýetli beden agzasydygyna gowy düşünipdirler. Şonuň üçin gelin-gyzlaryň maňlaýy bilen baglanyşykly dürli şaý-sepleri zergärlere buýrupdyrlar. Zergärler hem halkyň şu islegini kanagatlandyrmak üçin, alyn ýa-da maňlaý şaý

21 Fewral 2024

Miras

Kümüş barada

Kümüş gymmat bahaly metal bolup, iň şöhleli we ýokary elektrik hem-de ýylylyk geçirijiligine eýedir. Kümüş miladydan öňki dört müňünji ýyldan ozal tapylýar. Bu metaldan ýasalan ilkinji şaý-sepler Müsürde peýda bolupdyr. * * *

21 Fewral 2024

Miras

Ýorganlyk düýe ýüňüni taýýarlamak

Boýy 2 metr, ini 1 m 40 sm bolan bir ýorganlyk üçin 2 kg düýe ýüňi ýeterlikdir. Ýorganlyk üçin niýetlenilip alnan ýüňi gyllamaly, ýagny gataňsy uzyn gyllaryny barmaklaryň bilen sogrup aýyrmaly. Çöp-çalamlaryny, bürmeklerini aýyrmaly. Onsoň ýüňleri sabynsyz suwda gaýta-gaýta, çyrpyp-çyrpyp ýuwup, gerlen ýüpe ýa-da syryga ýazgyn edip sermeli. Gurandan soň, saýylan ýaly tüýtmeli ýa-da galyň düşek edip, düşegiň üstünde saýgyç bilen ýeňil-ýeňil silkibräk kakyp, saýmaly.

21 Fewral 2024

Miras

Çalmar

Çarwalar, aýratyn hem, uzak ýaýlalarda dowar bakýan çopandyr çoluklar «çalmar» diýlip atlandyrylýan wagtlaýyn çopan goşuny sazagyň, selniň, gandym, ojar ýaly beýleki gyrymsy agaçlaryň pürli şahalaryndan tegelek agyl ýaly edip ýasapdyrlar. Onuň içiniň meýdany 3-4 metrden giň bolmandyr. Agylynyň beýikligi bolsa 1-1,5 metr bolýar. Onuň galan ýeri açyk bolýar. Çalmaryň ortarasynda uly edip ot ýakýarlar. Odunlar ýanyp bir üýşmek köze öwrülensoň, onuň daşynda Aý şekilinde oturylypdyr. Iýlip-içilip, dynç alnypdyr. Eginlerine oýlukdyr içmek atyp, oduň başynda oturanlara howa näçe sowuk hem bolsa kär etmändir. Çarwalar öz aralarynda çalmary «merthana» diýip hem atlandyrypdyrlar. Näme-de bolsa gyşyň aýazlarynda üsti we töwerek daşy alaň-açyk çalmarda mal-garaňa seredip oturmak, ýatyp dynç almak aňsat däl. Bu mertligi talap edýär.

21 Fewral 2024

Miras

«Sülmüräp tikin tikse, barmagynda tylla ýüwse»

Çeper elli gelin-gyzlarymyzyň gaýma gaýap, keşde çekip oturan mahaly, olaryň el hereketlerini synlap gördüňizmi?! Şol pursat olaryň näzik elleri edil sazandanyň barmaklary ýaly inip-galyp, ajaýyp mukam çalýana çalym edýär. Dutaryň ýüpek taryna meňzäp duran ýüpek sapaklara galtaşýan uz barmaklaryň gudraty bilen gelin-gyzlaryň kalbyndaky näzik duýgular, arzuw-islegler keşdelerde şöhlelenýär. Elbetde, nepis keşdeler, sünnä gaýmalar gelin-gyzlaryň kalp owazynyň şekile öwrülen sungatyň ajaýyp nusgalary ahyry! Elleri sünnä zenanlar ýönekeýje iňňedir sapak bilen ajaýyp gözelligi döredýärler. Şeýle hem olar keşde çeken, tikin tiken mahallary barmaklaryna iňňe dürtülmezligi, şeýle-de iňňäni itermek üçin oýmakdan peýdalanypdyrlar. Oňa halkyň arasynda «ýüwse» hem diýilýär. Häzirki wagtda metaldan ýasalýan bu gural öňler ýüňden, galyň matadan halka görnüşinde taýýarlanypdyr.

21 Fewral 2024

Miras

Bakylyga öwrülen milli gymmatlyk

Inçeligi, ýüpek ýaly ýumşaklygy bilen tapawutlanýan saryja goýunlaryň ýaz ýüňi el halylaryny dokamakda gymmatly çig mal bolup hyzmat edýär. Goýun gyrkylandan soň ençeme gezek tämizlenen hem daralan, sypap-sypap egrilen mymyk pişgeden emaý bilen çekilen dokmalyk ýüplükler haly bolýança täsin ýoly geçýär. Özara sazlaşjak reňkleri saýlap almak, olary tebigy serişdelerden taýýarlamak işi uly ussatlygy talap edýär. Ene-mamalarymyz aýratyn üşükliligi, yhlaslylygy bilen bu işiň hem hötdesinden ussatlyk bilen gelipdirler. Narynç, sary, mämişi, açyk sary reňklere diňe jowur ak ýüňleri boýaýarlar. Çal, goňur, açyk mele reňkli ýüňi diňe gök we gara-gyzyl boýaglara ýatyrypdyrlar. Ýaşyl reňki almak üçin ak ýüňi, ilki bilen, sary boýaga ýatyryp, soň nil reňke boýapdyrlar. Şol ýüplüklerden dokalan halylaryň hiç haçan reňki solmandyr. Halkymyzda diňe bedew atyň özüne niýetlenen haly önümleriniň görnüşleri on bäşden geçýär. Bilermenleriň belleýişleri ýaly, el halylaryny dokamagyň 20-ä golaý usuly bolupdyr. Palaslar, çuwallar, torbalar aldymgaç usulynda dokalypdyr. Çitme usulynda iki ýüzli halylar taýýarlanylypdyr.

21 Fewral 2024

Miras

Akyldar şahyryň pelsepe ummany – Berkarar eýýama saçýar çuň many

Berkarar döwletimiziň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň tagallalary bilen Magtymguly Pyragynyň döredijiliginiň dünýä dolan şöhratyny has-da beýgeltmek we bu ugurda halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak boýunça giň gerimli işler alnyp barylýar. Hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen, Türkmenistanyň Mejlisiniň Kararyna laýyklykda 2024-nji ýylyň “Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy” diýlip atlandyrylmagynda çuňňur many-mazmun bar. Çünki, 2024-nji ýylda akyldar şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygynyň halkara derejesinde baýram ediljekdigi il-günümizde guwanç duýgusyny döredýär. Türkmen halkynyň nusgawy şahyry Magtymguly Pyragynyň il-günümize galdyryp giden şahyrana hazynasyny ylmy esasda seljermek, onuň pelsepewi esaslaryny açyp görkezmek üçin türkmen alymlary tarapyndan uly işler alnyp barylýar. Häzirki döwürde beýik akyldaryň şygyrlary giňden öwrenilýär, onuň baý many-mazmuny gazet-žurnallaryň, teleradioýaýlymlaryň üsti bilen halk köpçüligine ýetirilýär.

21 Fewral 2024

Miras