HABARLAR

Gar­lyk go­wak­la­ry

Ägirt uly giňişlige uzaýan Köýtendag Garaşsyz we baky Bitarap ýurdumyzyň günorta-gündogarynda, Amyderýanyň sag kenarynda ýerleşýär. Ol Gissar gerşiniň günorta-günbatar böleginiň dowamydyr. Onuň dag gerişleri günorta-günbatara 85 — 100 kilometre çenli uzap, ini bolsa 25 — 30 kilometre ýetýär. Hojapil obasynyň golaýynda 1300 — 1600 metr belentlikde ýerleşen dinozawrlaryň yzlary, 27 metr belentlikden gaýdýan Umbar dere şaglawugy, gowakdaky köl suwunda ýaşaýan kör balyklar, Gaýnarbaba mineral çeşmesi, Kyrk gyz gowagy we beýleki täsinlikler jahankeşdeleri haýrana goýýar. Köýtendagyň ajaýyp täsinlikleriniň biri-de karst gowaklarydyr. Karst gowaklary ýerasty suwlaryň hereketi netijesinde emele gelipdir. Olara suwda tiz ereýän gips, duz, angdrid, hek daşy ýaly jisimleriň ýaýran ýerlerinde duş gelinýär.

29 Iýul 2021

Tebigat

Ösümlik dünýäsi ýaşaýşyň gözbaşy

Adamzadyň ýaşaýşyny ösümliksiz göz öňüne getirip bolmaýar. Ösümlik dünýäsi ýaşaýşymyzy özüniň ajaýyp gözelligi bilen bezeýär. Dürli ösümlikleriň ýapragynyň, gülüniň we miwesiniň täsin reňki, ysy diňe adamzady däl, eýsem, haýwanat dünýäsini hem özüne imrikdirýär. Ýer togalagynda «ýaşaýyş» diýen düşünjäniň emele gelmeginde ösümlik dünýäsiniň ähmiýeti örän uludyr. Adamzat ýaşaýşynyň dowamynda ekerançylygyň döremegi, ýagny ýabany ösümlikleriň müňýyllyklaryň dowamynda medenileşdirilmegi ösümlik dünýäsiniň ähmiýetini has-da artdyrýar. Ösümlikleriň tebigatda iýmit zynjyryny döretmekde, howanyň arassa bolmagynda, ýakymsyz sesleriň ýaýramagynyň öňüni almakda, daşky giňişlikde kislorod bilen kömürturşy gazynyň deňagramlylygynyň saklanmagynda orny uludyr. Olar beýleki janly bedenlere mahsus bolmadyk täsin hadysany, ýagny fotosintezi amala aşyrýar. Beýik rus alymy, fiziolog K.A.Timirýazow fotosintezi öwrenmek bilen «Fotosintez — biosferada Günüň energiýasyny toplaýan ýeke-täk ajaýyp hadysa» diýip belleýär. Bu hadysanyň kömegi bilen tebigatymyzda ähli janly bedenler üçin gerek bolan organiki madda (iýmit) toplanýar. Toprakda bitýän ösümlikler fotosintez hadysasynyň netijesinde bir ýylyň dowamynda 100-172 milliard tonna, suwda bitý

29 Iýul 2021

Tebigat

Oňurgasy odundan, her kim içer süýdünden

Guýular halkymyzyň ata-baba ýaşaýyş-durmuş şertiniň aýrylmaz bölegidir. Olar gadymy suwaryş hem-de agyz suwy bilen üpjünçilik desgalarynyň bir görnüşi hökmünde bellidir. Tutuş çägi boýunça alnanda, Jeýhun, Murgap, Tejen, Etrek ýaly ululy-kiçili derýalar bilen bir hatarda, ýurdumyzyň tebigy suw üpjünçilik desgalarynyň üstüni ata-babalarymyzyň paýhasy bilen oýlanyp tapylan we ösdürilen daglyk ýerlerden pese inýän kärizler, düzlük, sähralyk ýerlerde gazylan guýular uly orun tutupdyr. Häzirki günlerimizde bolsa Gahryman Arkadagymyzyň parasatly başlangyçlary bilen suw üpjünçilik desgalary has-da kämilleşdirilýär. Ata-babalarymyzyň nesilden-nesle geçirip, miras galdyran guýy gazmak sungatynyň hünärmenleriniň gürrüňlerini diňläniňde, onuň hem juda çylşyrymly senetdigine göz ýetirmek bolýar. Guýy gazmaga örän sagdyn hem ussat, dogumly adamlar saýlanypdyr. Hormatly Prezidentimiziň «Türkmenistan Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabynyň birinji kitabynda Garagumuň jümmüşinde müňlerçe guýularyň bardygy, ýöne şolaryň süýji suwlularyny bilýän ýörite ýolbelet adamlaryň bolandygy bellenilýär. Ol ýoldan geçen söwda kerwenleriň süýji suwly şol guýularyň ýerleşýän ýerini bilýän ýolbeletleri ýanlary bilen alyp gidendigini Gahryman Arkadagymyz öz kitabynda

29 Iýul 2021

Tebigat

Köpetdag kyssalary

Sowuk suwly, ter öleňli Garagum sährasynda ýigrimi müňden gowrak guýy bar diýýärler. Köpetdagda näçe çeşme barkan? Öz-ä köpdür. Olaryň sanyny ýöredýän bardyram öýdemok. Gumda diriligiň gözbaşy bolan suwy almak üçin azap etmeli, ýyldyz boýly guýulary gazmaly, dagda welin, beýle däl — çeşmeler minnetsiz akýar. Dogry, iki-ýeke guýularam bar, ýöne olaryň sany az-da. Ýyl ygally gelse-hä, her dereden suw şaglap akyberýär, şeýle bolanda täze çeşmelerem döräberýär, öňden belli bolanlarynyňam suwy mese-mälim köpelýär.

29 Iýul 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň ýurdumyzda şu gün — 29-njy iýulda bolmagyna garaşylýan howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty Aşgabatda: üýtgäp durýan bulutly howa bolup, az-kem ýagyş ýagar, ýyldyrym çakmagy mümkin. Demirgazyk-günbatardan tizligi sekuntda 12 — 14 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijesine +24... +26°, gündizine +32... +34° maýyl bolar. Howanyň basyşy 735 mm, çyglylygy 40 — 60 %.

29 Iýul 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň ýurdumyzda şu gün — 29-njy iýulda bolmagyna garaşylýan howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty: Aşgabatda: üýtgäp durýan bulutly howa bolup, az-kem ýagyş ýagar, ýyldyrym çakmagy mümkin. Demirgazyk-günbatardan tizligi sekuntda 12 — 14 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijesine +24...  +26°, gündizine +32...  +34° maýyl bolar. Howanyň basyşy 735 mm, çyglylygy 40-60 %.

28 Iýul 2021

Tebigat

Köpetdag kyssalary

Bir şahasynda ýazlyk, beýlekisinde güýzlük Bir agaç bir ýylda iki gezek hasyl berip bilermi? Berip bilýär. Şeýle agaç biziň garry öýümizde bar. Ol armyt agajy, ondan ýazda ýazlyk armyt, güýzde güýzlük armyt alynýar. Olary wagtynda kakam sapyp gidipdir. Agam indi olary özüçe — ýazlygyny “lampowoý armyt” — lampa şekilli armyt, güýzlügini bolsa “gaty baldak” diýip, sapylanda çybyklary beren adamlaryň diline hem lakamyna görä atlandyrýar. “Lampowoýyň” çybygynyň — bizem armytlaryň bu görnüşleriniň şeýle atlandyrylmagyna indi öwrenişip gidipdiris — etrap merkezinde ýaşaýan bir rus adamy beripdir, “gaty baldagyň” çybygyny bolsa kakam goňşy obadan Gaty lakamly birinden alypdyr. Getiribem, ýerli armyt agajynyň gerekmez şahalaryny aýryp, iki sanysyny goýupdyr we hersine bir çybygy sapypdyr. Çybyklar ýagşy tutupdyr. Şondan bäri howlymyzdaky şol agaç ýylda iki gezek hasyla durýar, hasyly ýaramaz hem bolanok.

28 Iýul 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň şu gün — 28-nji iýulda ýurdumyzda bolmagyna garaşylýan howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty Aşgabatda: az-kem bulutly howa bolup, demirgazyk-gündogardan tizligi sekuntda 9 — 12 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijesine +25... +27° maýyl, gündizine +37... +39° yssy bolar. Howanyň basyşy 732 mm, çyglylygy 10 — 30 %.

28 Iýul 2021

Tebigat

Howa maglumaty

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň Gidrometeorologiýa baradaky gullugynyň ýurdumyzda 2021-nji ýylyň 28-nji iýulynda bolmagyna garaşylýan howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty: Aşgabatda: az-kem bulutly howa bolup, demirgazyk-gündogardan tizligi sekuntda 9 — 12 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijesine +25... +27° maýyl, gündizine +37... +39° yssy bolar. Howanyň basyşy 732 mm, çyglylygy 10 — 30 %.

27 Iýul 2021

Tebigat

Tebigatyň aýdymy

Makalanyň adyny ilki «Türkmen tebigatynyň baýlygy» diýip atlandyrasym geldi. Soňra bolsa «baýlygy» sözüni «aýdymy» diýen söze çalyşdym. Aýdymdan belentde näme bolup biler?! Ähli gözellikler, gowulyklar aýdymda jemlenýär ahyry. Şu ýylyň bahary salkyn geldi. Martda-da gar ýagdy. Gül açan baglaryň güllerini ak garyň büräp durşuny göreniňde: «Bu ýyl hasyl neneň-niçik bolarka?» diýip, alada etdirmänem durmady. Emma tebigatyň öz täsin hem inçe syrlary bar. Her gün işe gaýdýan ýolumda ösüp oturan alma agajyny synlap geçmek endigim bar. Ine, gülleri garda galan alma agajynyň düwen miwelerini görüp haýran galanym çyn. Megerem, almanyň güllerini gowy görýänligimdendir. «Gülüň ählisem gowy ahyry» diýersiňiz. Ýöne erigiň, almanyň, şetdalynyň gülleri has owadan bolýar.

27 Iýul 2021

Tebigat