HABARLAR

Gadymy Wasyň galalary

Gadymy döwrüň alymlary Wasyň töwereklerini «müňläp şäheriň ýurdy» diýip ykrar edipdirler. Bu baradaky gadymy ýazgylar pompeý, troýa, hytaý çeşmelerinde saklanyp galypdyr. Elbetde, dünýä ýaň salan gadymy Köneürgenjiň taryhy hem Was giňişliklerinde ýaşan halkyň ykbaly bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr. Alymlaryň pikirine görä, «Was» sözi Amyderýanyň köne akymy bilen baglanyşykly bolupdyr. Derýalyk we Döwdan akymyndan Sarygamyş kölüne çenli aralygy tutýan giň, tekiz düzlük ýerlere gadymy Was diýlipdir. Şu aralykdaky şäherleri bolsa Was şäherleri diýip atlandyrypdyrlar.

IDRIS BABA «Akyldaryň gadamy düşen mukaddes ýerler» atly makalalar toplumyndan

Idris baba medresesi beýik söz ussady Magtymguly Pyragynyň okap bilim alan ojagydyr. Ol Lebap welaýatynyň Halaç etrabynyň Magtymguly obasynyň çäginde, gojaman Jeýhunyň kenarynda ýerleşýär. Idris baba öz döwrüniň ylymly-bilimli adamy bolupdyr we birnäçe şägirtleri ösdürip ýetişdiripdir. Nyýazguly halypa, Magtymguly atamyz Idris babanyň şägirtleridir.

Seýrek golýazmalaryň lukmanlary

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Magtymguly adyndaky Dil, edebiýat we milli golýazmalar instituty halkymyzyň milli gazananlaryny we asyrlaryň dowamynda kemala gelen däp-dessurlaryny ýaýratmak we wagyz etmekde diňe bir Türkmenistanda däl-de, eýsem, halkara möçberinde hem uly abraýa eýe boldy. Häzirki wagtda institutyň düzüminde 8 sany bölüm işleýär. Men rejeleýiş we abat saklaýyş bölüminiň işi barada durup geçmek isleýärin. Gadymy golýazmalary rejelemek we konserwirlemek işleri golýazmalar gaznasy döredilen pursadyndan bäri alnyp barylýar. Institutymyzyň ýazuw ýadygärlikleri iň bir isleg bildirilýän ilkinji çeşmeler bolup durýarlar we olardan mydama peýdalanylýar. Şeýle şertlerde olaryň abat saklanmagy aýratyn ähmiýete eýe bolýar. Seýrek duş gelýän we döwrüň aýap goýmadyk ýazuw golýazmalaryny rejelemek we konserwirlemek iň möhüm ugurdyr.

Muny bilmek gyzykly

Adam atlary (onomastika) taryh ylmynyň täsin ugurlarynyň biri bolup, gyzykly we şol bir wagtda hem çylşyrymly we halklaryň durmuş-ykdysady ýagdaýy bilen baglanyşyklydyr. Türkmen gyz-gelinleriniň atlary mazmun taýdan birnäçe ugurlara, mysal üçin, asman jisimleri, ýer-ýurt, haýwanat we ösümlik dünýäsi bilen bagly ugurlara degişlidir. Ol däp-dessurlara görä, gözden-dilden, bela-beterlerden goramak maksady bilen hem dakylypdyr. Olaryň arasynda Şemşat ady giňden ýaýrandyr. Şemşat arap sözi bolup, tirkeş sözden emele gelýär, ýagny «şems» — Gün, şöhle, «şat» — dereje manylaryny aňladýar. Bu at tatarlarda «Şamşad», gazaklarda «Kamşat» görnüşlerde giňden ornaşypdyr. Türkolog alym Soltanşa Atanyýazowyň adam atlarynyň sözlüginde Şemşat gyz ady diýlip, onuň düşündirişinde «görmegeý we jany berk gyz» diýilýär.

Saýawanyň döreýşi

Biz saýawany ýyllaryň dowamynda peýdalanyp gelýäris, şonuň üçinem bize onuň nähili maksat bilen, haýsy şertlere laýyklykda ýüze çykandygyny, kämilleşendigini bilmek gyzykly bolsa gerek. Saýawana köpsanly halklaryň dilinde «zont» diýilýär. Bu söz bolsa niderlandlaryň «zonnedoek», «zondek» diýen sözlerinden gelip çykyp, asylky manysynda «Günden goranmak» diýmegi aňladýar. Şol sebäpden hem taryhy maglumatlara görä, ilkinji saýawanlar ýagyşdan däl-de, Günden goranmak üçin ýörite döredilipdir. Soňlugy bilen bolsa saýawanlar kelläniň üstünde saklamak üçin niýetlenen hasa oturdylan demir simlerden ýasalan çarçuwanyň üstünde ýazylýan sintetik, suw geçirmeýän materialdan (neýlon, poliamid) ybarat bolupdyr. Aslynda, saýawan biziň eýýamymyzdan öňki XI asyrda hem bar eken. Şol wagtky saýawanlaryň beýikligi 1,5 metr bolup, agramy 2 kilogram töweregi bolupdyr. Biraz soňraky döwürde saýawan Hindistanda baýlygyň we güýç-kuwwatlylygyň nyşany hasaplanypdyr.

Taryhyň gözbaşynda

Taryhda ilkinji elipbiý (biziň eýýamymyzdan öňki 1500-nji ýylda) Siriýada ýaşap geçen ugaritler tarapyndan ulanylypdyr. 1929-njy ýylda Siriýanyň Ras Şamra diýen ýerinde gazuw-agtaryş işleri geçirilende tapylan ýazgylaryň alymlar tarapyndan ugarit elipbiýidigi anyklanypdyr. * * *

Kwintilian formulasy ýa-da habary emele getirýän sowallar hakynda söhbet

Rimde ýaşap geçen ylym eýesi Kwintilian ritorika bilen meşgullansa-da, žurnalistikanyň teoriýasyna mynasyp goşandyny goşupdyr. Ol islendik wakanyň bolup geçmegine sebäp bolýan ýagdaýlardan söhbet açyp, onuň birnäçe sowala jogap bolmalydygyny aýdýar. Şol sowallar aşakdakylardan ybarat: – Kim etdi?

Gadymy medeniýetiň ojagy

Ata Watanymyz taryhyň ähli döwürlerinde hem özüniň şan-şöhraty bilen dünýäniň üns merkezinde bolan ýurtdur. Ýurdumyzyň günorta künjegi bolan Mary welaýaty gadymy medeniýetleriň, taryhy ýadygärlikleriň mekany hasaplanylýar.

Türkmen alabaýy: nagyşlarda taryh bar

Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň 7-nji ýanwarda sanly ulgam arkaly geçirilen «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylyndaky ilkinji mejlisinde türkmen alabaýyny wasp edýän milli nagyşlary ylmy taýdan öwrenmek boýunça alnyp barylýan işler barada hasabat diňlenildi. Milli Liderimiziň bu ugurdaky tagallalary dowam etdirmek babatda öňde goýan wezipeleri geljekde hem türkmen alabaýlarynyň taryhyny öwrenmekde uly işleriň amal ediljekdiginden habar berýär. Bilşimiz ýaly, hormatly Prezidentimiz tarapyndan tassyklanan «Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen Türkmenistanyň çägindäki taryhy-medeni ýadygärliklerde 2018 — 2021-nji ýyllarda gazuw-agtaryş işlerini geçirmegiň we medeni mirasy ylmy esasda öwrenmegiň hem-de wagyz etmegiň Döwlet maksatnamasyna» laýyklykda, taryhy-medeni ýadygärlikleriň birbada 12-sinde arheologik gazuw-agtaryş, dikeldiş hem rejeleýiş işleri üstünlikli alnyp baryldy. Şeýle ylmy gözlegleriň netijesinde, türkmen alymlary henize çenli mälim bolmadyk täzelikleriň ençemesini ýüze çykardy. Häzirki wagtda bu tapyndylaryň köpüsi babatda etnografiýa taýdan ylmy barlaglar geçirilip, olaryň taryhy hem ylmy ähmiýeti kesgitlenilýär. Şular ýaly ylmy açyşlary amala aşyrmakda alym Arkadagymyzyň ajaýyp kitaplary ýol görkeziji, milli mirasymyzy täzeçe garaýyşlar bi

Beýik akyldary gören şatut

Gojaman Jeýhuny ýakalap oturan Idris baba medresesine baranyňda, ilki bilen, ol ýerdäki taryhyň kän wakalaryny özünde saklap oturan tut agajyna gözüň düşýär. Bu keramatly topraga zyýarata baranlar hem şatuduň taryhy bilen hökman gyzyklanýarlar. Oba ilaty «Bu tut agajyny medresäniň hatdaty Nyýazguly halypa ekipdir» diýip gürrüň edýärler. Şeýle bolsa, bu gadymy agaç 300 ýyl dagy ýaşandyr, belki, ruhy atamyz Magtymguly bilen ýaşytdaşdyr. Magtymguly Pyragynyň okan ýyllarynda bu tut şaha ýaýyp, saýa salan, bol hasyl getiren agaç bolmaly. Akyldar şahyrymyz onuň saýasynda oturyp, ajaýyp eserleriň, gör, näçesini döredendir, miwesinden dadyp görendir diýip oýlanýarsyň. Garrylyk müçesine ýeten oba adamlary ýetginjek wagtlary goja tuduň süýji tagamly tudanalaryny iýip hezil edendiklerini ýatlaýarlar. Asyrlaryň şaýady bolan bu şatudy keramatly hasaplaýarlar. Idris baba medresesine zyýarata barýanlaryň yzy üzülmeýär. Diňe bir Lebap welaýatynyň ýaşaýjylary däl, oňa paýtagtymyzdan hem, ýurdumyzyň ähli welaýatlaryndan hem barýanlar kän. Oba adamlary bu ýere goňşy Owganystandan, Özbegistandan, Täjigistandan, şeýle-de Saud Arabystanyndan, Siriýadan, Beýik Britaniýadan hem zyýaratçylaryň gelendiklerini aýdýarlar. Diýmek, Magtymguly atamyzyň gadamy düşen keramatly to