Türkmenmetbugat

"Edebiýat we sungat" gazeti

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-62-17, 38-62-33, 38-62-01
Email: edebiyatwesungat@sanly.tm

Gazeti PDF görnüşinde ýükläp almak

Habarlar

Tehnologiýalar merkezi: döwrebap tejribeler we innowasiýa hyzmatdaşlygy

28-nji oktýabrda sanly ulgam arkaly geçirilen Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisinde Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Tehnologiýalar merkeziniň Ylmy parklaryň we innowasion meýdançalaryň halkara assosiasiýasynyň agzalygyna kabul edilendigi habar berlip, merkeziň binýadynda «Türkmenistanda innowasiýa tehnologiýalary» atly ylmy-amaly elektron žurnalyny döretmek boýunça geçirilýän işler barada aýdyldy. Munuň özi Tehnologiýalar merkezinde düýpli ylmy barlaglary alyp barmak işini höweslendirmekde, dünýäniň ylmy jemgyýetçiligini türkmen ylmynyň gazananlary we innowasion işläp taýýarlamalary bilen ýakyndan tanyşdyrmakda täze üstünliklere badalga berýän möhüm ädimdir.

31 Oktýabr 2022

Häzirki zaman lukmançylygy: ugurlar hem-de usullar

Häzirki zaman ylmy nazaryýetine we taglymatyna esaslanan Günbatar lukmançylygy adam bedenindäki işjeňligiň bozulmasyny has çalt we netijeli aýyrmaga gönükdirilendir. Alym Arkadagymyz: «Geljekki lukmançylyk keselleriň öňüni almaklykdyr, esasy orun ýaramaz endikleriň ýok edilmegine we sagdyn durmuş ýörelgelerine bagly bolup durýar» diýip belleýär. Derman serişdesiz gazanylan saglyk babatda müňýyllyklaryň dowamynda Günbataryň lukmanlary beden öýjükleriniň kömegi bilen ýaşaýyş kuwwatlygyny sazlaşdyrmagy, ösümlik dünýäsini içgin öwrenip, bejermegiň zyýansyz usullaryny we serişdelerini tapmagy başarypdyrlar. Olar dogry ulanylsa, hiç hili islenilmeýän, zäherleýji, allergik täsirler ýüze çykanok. Günbataryň derman serişdeleri adam bedeninde ýüze çykan näsazlyklary bejerýär. Tebigy usullara esaslanan lukmançylyk keseliň ilkinji sebäplerini aradan aýryp, bedendäki bozulan deňagramlylygy dikeldýär. Sebäbi diňe adam bedeniniň hut özi keselden saplanmaga sebäp bolýar.

28 Oktýabr 2022

Sözlükçi alym zenanlarymyzy ýatlap...

Biziň söhbedimiz sözlük düzmek ýaly agyr, birsydyrgyn işi meýletinlik bilen öz üstlerine alan üç sany alym zenan hakynda bolar. Ynha, biziň elimizde olaryň gatnaşmagynda şol wagtky TYA-nyň Magtymguly adyndaky Dil we edebiýat institutynyň ylmy işgärleriniň kiçi bolmadyk topary tarapyndan düzülip, 1986-njy ýylda Moskwada çapdan çykan iki tomluk «Uly rusça-türkmençe sözlük». Jemi möçberi 160 çap warakdan hem geçýän bu sözlük olaryň çäksiz zähmeti siňen iň soňky düýpli işleriniň biridir. Onda Güljemal Açylowa Д harpy, Häsiýet Gafurowa Ж, К, Ф, Ч, Э, Ю harplary, Sona Myradowa hem М, Р, Х harplary bilen başlanýan rus sözlerini türkmençä terjime edip, şolara bagyşlanan gyzykly we täsirli sözlük makalalaryny ýazypdyrlar. Köp sanly sözleri özünde jemleýän П harpyna degişli sözlük makalalaryny ýazanlarynda bolsa, bu üçüsi olary öz aralarynda paýlaşypdyrlar. Şeýle ähmiýetli sözlükleriň ençemesini düzmäge gatnaşandyklary üçin, beýleki dilçiler (G.Ataýew, S.Altaýew, W.Mesgudow we institutyň öňki direktory, merhum M. Hamzaýew) bilen bir hatarda, 1970-nji ýylda Türkmenistanyň Ylym we tehnika boýunça Döwlet baýragyna mynasyp bolan bu üç alym zenanyň geçen ömür ýoly we nesillere galdyran ylmy mirasy hakynda başlan gysgaça söhbedimizi aşakda olaryň hersi barada aýry-aýrylykda dowam ederis. * * *

27 Oktýabr 2022

Ýerasty suwy emeli ýol bilen ýokary galdyrmagyň usullary

Pasyllaryň ygally, ýagyş-ýagmyrly gelşine baglylykda, ýerasty suwlarynyň ýokary galmagy ýerleriň şorlaşmagyna getirýär. Şeýle ýagdaýda zeý akabalaryna bolan gözegçiligi ýokarlandyrmaly bolýar. Mysal üçin, tomus paslynda howanyň birbada gyzmagy bilen, topragyň üstki gatlagynyň gatap gapaklamagy netijesinde ekin ekilen ýerleriň gögerişi üçin goşmaça işler geçirilýär. Gatan topragyň aşagyndan çykyp bilmän, gögerişden galýan ýerleri ikinji gezek ekmeli bolýar. Ýylyň gurak gelmegi we ekiş (mart — aprel aýlary) döwründe howanyň temperaturasynyň ýokarlanmagy sebäpli gurak, yssy ýelleriň öwüsmegi bilen, bugarmagyň netijesinde topragyň yzgary 30 göterimden aşak düşýär (adaty toprakdaky bolmaly yzgaryň çägi 65 – 75 göterim). Bu bolsa tohumyň şinelemän galmagyna ýa-da gämiklemäge duran gowaçanyň we beýleki ekilen ekinleriň kökleriniň çüýremegine getirýär. Şeýle hem ol ilkinji ekilen ýüzlerçe gektar gowaça meýdanyny gaýtadan suwaryp we beýleki ir ekilýän ekinleriň tohumy üçin ikinji gezek harajatlaryň sarp edilmegine, ekiş möhletiniň gijä galmagyna getirýär.

25 Oktýabr 2022

Ylym dünýäsinde

Watanymyzyň taryhyny öwrenmek toplumlaýyn esasda alnyp barylýar. Şol bir wagtda, dünýä taryhynda täze tapyndylar, toplanan maglumatlar milli derejedäki maglumatlar bilen ugurdaşlygyna görä öwrenilýär. Munuň üçin halkara hyzmatdaşlygynyň ähmiýeti aýratyn uludyr. Ylmy barlaglar, guramaçylyk işleri hem-de bu ugurda halkara hyzmatdaşlygy döwrebap hukuk kadalary boýunça alnyp barylýar. Munuň özi bu ugurdaky maksatnamalaýyn işleriň ygtybarly we resmi esasda ýola goýulmagyna ýardam edýär. Ýurdumyz ylym babatda hyzmatdaşlyk boýunça ençeme halkara resminamalaryna hem goşuldy. Şunuň bilen baglylykda, ylym ulgamyndaky işleriň guramaçylyk hukuk esaslaryny düzgünleşdirýän kanunlar halkara hukugynyň umumy ykrar edilen ýörelgelerine hem laýyk gelýär. «Ylmy-tehnologiýa parklary hakynda» Türkmenistanyň Kanuny ylmy-tehnologiýa parklarynyň döredilmegi we hereket etmegi bilen baglanyşykly hukuk, ykdysady we guramaçylyk gatnaşyklaryny düzgünleşdirýär. «Innowasiýa işi hakynda» Türkmenistanyň Kanuny döwletimizde innowasiýa işiniň hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslaryny kesgitleýär. «Döwlet ylmy-tehniki syýasaty hakynda» Türkmenistanyň Kanuny ýurdumyzda döwlet ylmy-tehniki syýasaty döretmegiň maksatlaryny we ýörelgelerini hem-de onuň durmuşa geçirilmegini kesgitleýär, ylmy işiň subýektleriniň, döwlet häkimiýet we dolandyryş edaralarynyň we ylmy önümi sarp edijileriň arasyndaky gatnaşyklary düzgünle

24 Oktýabr 2022

Nebit we gaz ýataklarynyň suwlary

Nebit we gaz ýataklarynyň suwlary ýatagyň kesimindäki önümli we önümsiz gatlaklardaky (gorizontlardaky) ýerasty suwlardyr. Ýatyş şertleri we önümli gorizontlarda ýataga görä ýagdaýy boýunça suw-nebit galtaşmasynyň (SNG) ýa-da gaz-suw galtaşmasynyň (GSG) aşagynda, doly gatlakly ýataklarda, nebitliligiň ýa-da gazlylygyň daşky we içki çäkleriniň arasynda ýerleşen çägiçi (konturiçi) suwlar we şol gatlagyň önümliliginiň serhediniň daşky çäginde ýerleşen çäkden daşarky (konturdan daşarky) suwlar tapawutlandyrylýar. Her bir aýry-aýry önümli gorizontda çäkden daşarky suwlaryň daşky serhedi ýatagyň geohimiki täsiriniň meýdanynyň giňişligi bilen şertli kesgitlenilýär. Önümliligiň çäginden uzakda ýerleşen çäkden daşarky suwlar ganat (gapdal uç) suwlary diýip atlandyrylýar. Doly gatlakly däl (suwda ýüzýän) we massiw ýataklarda SNG ýa-da GSG aşagynda ýerleşen suwlara daban (etek) suwlary diýilýär. Önümli gatlaklaryň içinde ýerleşen, kollektorlaryň kem-kemden ýukalýan zolaklaryna ýa-da dag jynslarynyň has pes syzdyryjylykly meýdanlaryna laýyk gelýän, ýataklaryň emele gelmeginiň barşynda iterilip çykarylmadyk suwlara içerki suwlar diýilýär. Bu suwlar hemişe bolmaýar. Galyndy suwlar kollektorlaryň öýjük giňişliklerinde nebit ýa-da gaz bilen bilelikde ýerleşýärler we has inçe kanallary we jaýryklary, öýjükleriň öňi ýapyk we pendulýar (çatryk) böleklerini eýeleýärler. Olar galyndy (hereketsiz) s

24 Oktýabr 2022

Täze ulgamyň rowaç ýoly

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzyň ykdysadyýeti çalt depginlerde durnukly ösdürilýär. Ylmyň we tehnikanyň täze gazananlaryny önümçilige ornaşdyrmakda tutumly işler durmuşa geçirilýär. Hormatly Prezidentimiziň öňe sürýän oýlanyşykly ykdysady syýasaty netijesinde ýurdumyzyň halk hojalygy ösüşli ýol bilen öňe barýar. Sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmakda giň möçberli işleriň bady artýar. 2019-njy ýylyň başynda ýurdumyzda Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy kabul edilenden soň, döwletimizde sanly ykdysadyýetiň ösdürilmegine giň ýol açyldy. Bu kämil ulgamyň durmuşa ornaşdyrylmagy bilen döwleti, halk hojalygymyzyň önümçiligini dolandyrmakda, beýleki ulgamlarda has netijeli ösüşleri gazanmakda täze mümkinçilikler peýda boldy. Kämil ulgamyň ösdürilmegi beýleki ugurlar bilen birlikde, ylym-bilim ulgamynyň işini döwrebaplaşdyrmakda uly ähmiýete eýe boldy. Ýaşlara bilim berip, hünär öwretmekde goşmaça amatlyklara ýol açdy. Biz muňa gündelik iş tejribämizden göz ýetirýäris. Mekdebimiziň mugallymlary täze usuldan netijeli peýdalanyp, gowy görkezijileri gazanýarlar.

19 Oktýabr 2022

Pessejik ösümlikler

Bagy-bossanlyga beslenýän obadyr şäherlerimizde bezeg ösümliklerine aýratyn üns berilýär. Olaryň arasynda derwüş ösümliklerine we olaryň karlik diýlip atlandyrylýan görnüşine hem duşmak bolýar. Derwüş ösümlikler tebigy ýa-da emeli sebäplere görä pes ösýän ösümliklerdir. Olar ösümlik dünýäsinde örän ýygy duş gelýär. Çyglylygyň ýetmezçiligi ýa-da artykmaçlygy, käbir minerallaryň ýoklugy, ýagtylygyň pesligi, aşa pes ýa-da aşa ýokary temperatura ýaly amatsyz tebigy şertler, ýokançlyklar ösümligiň karlik möçberde ösmegine sebäp bolup bilýär. Derwüş ösümlikleri (mysal üçin, gaýa, weli, arça, sosna) köplenç Arktikanyň, daglyk ýerleriň mes bolmadyk topraklarynda duş gelýär. Emma karlik görnüşli dub, ginkgo, akja we şoňa meňzeş ösümlikler bezeg maksatlarynda emeli usulda hem ösdürilip ýetişdirilýär. Bu görnüşdäki alça, erik we şoňa meňzeş miweli agaçlar bolsa, dykyz toprakly gaplara (sebetlere) nahal oturtmak we ösmedik kök ulgama emeli usulda sanjym etmek arkaly emeli ösdürip ýetişdirilýär. Şeýle ösümlikler, hatda 100 ýaşynda-da bir metr beýiklige ýetip bilmeýär. Olary ösdürmek üçin pyntyklaryň we baldaklaryň ösmeginiň öňüni alýan sintetiki maddalar — retardantlar ulanylýar. Häzirki zaman bagbançylykda ösümlikleriň pessejik häsiýeti islegli ugur hasaplanýar. Ösümlikleriň bu görnüşini saýlama köpeltmek-seleksiýa we geninženerligi arkaly hem gazanyp bolýar.

18 Oktýabr 2022

Marsda bolan suw joşmasynyň yzy tapyldy

Hytaý Ylymlar akademiýasynyň barlagçylar topary Marsdaky Utopiýa düzlüginiň topragynyň birnäçe ýerasty gatlaklardan ybaratdygyny mälim etdi. «Nature» žurnalynda habar berilmegine görä, bu topar «Zhurong» Marsda ýöreýjiden alnan maglumatlara esaslanýar. Hytaý Halk Respublikasynyň Milli kosmos dolandyryş edarasy 2021-nji ýylyň maý aýynda Marsda ýöreýjini getirdi. Şondan bäri bu enjam Utopiýa düzlüginde aýlanyp, ýeri we topragy öwrenmek bilen meşgullanýar. Şu wagta çenli bu ulag, takmynan, 1,171 metr aralygy geçdi. «Zhurong» gözlegçilere 3 metrden 10 metre çenli çuňluk kartasyny döretmäge mümkinçilik berip, çuňluga girýän radar bilen enjamlaşdyrylandyr. Şeýle hem bu enjamda pes ýygylykly radio tolkunlaryny 100 metre çenli çuňluga iberip bilýän enjam bardyr. Gözlegçiler şu ýerdäki howzuň aşagynda azyndan iki gat materialyň bardygyny, ýöne ikisiniňem suw däldigini aýdýarlar. Gatlaklaryň biri, takmynan, 10-30 metr, beýlekisi 30 — 80 metr çuňlukda ýerleşýär.

17 Oktýabr 2022

Ylym — kämilligiň berk binýady

Milli bilim ulgamyny ösdürmek, has-da kämilleşdirmek, ýaşlaryň hünär ussatlygyny artdyrmak, innowasion tehnologiýalardan oňat baş çykarýan hünärmenleri taýýarlamak döwletimiziň ýöredýän esasy ugurlarynyň biridir. Ýurdumyzyň bilim ulgamyny döwrebap mümkinçilikler bilen ösdürmek, sanly ulgamdan peýdalanmak möhüm şertleriň biri bolup durýar. Häzirki wagtda ýurdumyzda şol wezipeler üstünlikli çözülýär. Munuň özi, ilkinji nobatda, halkara okuw mekdebiniň döredilmegini, iň döwrebap enjamlar bilen üpjün edilen ýokary okuw mekdepleriniň we beýleki okuw-mugallymçylyk edaralarynyň täze binalarynyň gurulmagyny, iň täze maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagyny, şol sanda internet we elektron kitaphanalar arkaly dünýä maglumatlar ulgamyna ýokary tizlikli elýeterliligi üpjün etdi.

16 Oktýabr 2022

Bilgirjä sowal

— Bilgirje, näme üçin kompýuteriň dolandyryjysyna «syçanjyk» diýip at goýdularka? — Kompýuterleriň manipulýatorlaryna seredeniňde, bu sowalyň jogabynyň diýseň ýerine düşendigine göz ýetirýärsiň. Bu täsin enjamyň daşky görnüşi syçanjygy ýatladýar, galyberse-de, onuň edil ady agzalýan haýwanjygyňky ýaly guýrujaga meňzeş simi bolanlygy üçin ol bu ady göterýär.

15 Oktýabr 2022

Başarnygy galamynda görünýär

Züleýha Gulowanyň ady okyjylara ýaş ýazarlaryň biri hökmünde tanyşdyr. Çünki Züleýha öndümli işleýän ýaş zehinleriň biri. Terjime sungaty bilen bagly başarnygy onuň öz gerekli muşdaklaryny gazanyp bilmegine getirdi. Biz onuň bilen söhbetdeş bolanymyzda, ol özüniň many-maňyzly gürrüňleri bilen özüne bolan hormaty gazandyryp bildi. Ol ýaşlygyna garamazdan, edebiýat, edebi nazaryýet baradaky pikirlerini ynamly öňe sürüp bilýär. Bu onuň okumyşlygyndan habar berýär. Züleýhanyň terjime sungaty bilen bagly pikirlerem juda kämil. Terjimäniň janly we ynandyryjy bolmalydygy barada aýdýan ýaş zehiniň terjime etmeklige batyrgaý ýapyşyşam aýratyn bellärliklidir. Munuň şeýledigini ýaş terjimeçiniň «Seniň pikiriňçe, terjimeçilik näme?» diýip beren sowalymyza beren jogaby hem tassyklaýar. Ol: «Dünýä belli ýazyjylaryň biri Jose Saramago şeýle diýipdir: «Ýazyjylar milli edebiýaty, terjimeçiler bolsa dünýä edebiýatyny kemala getirýärler». Diýmek, terjimeçi bolmak örän uly jogapkärçiligi boýnuňa almakdyr. Sebäbi ýazyjyny bütin dünýäde meşhur edýän zat onuň eseriniň terjimesi. Bir dilden birnäçe dile terjime edilen eser şolaryň islendiginde okanyňda-da şol bir manyny, şol bir duýgyny berip bilmelimikä diýýän. Türkmen döwlet medeniýet institutynyň uçurymy bolan Züleýha Gulowa «Dünýä edebiýaty» žurnalynyň sahypalarynda ýygy-ýygydan çykyş edýär. Özem ol okyjylary iňlis dilinde ýazylan eseriň dünýäsin

14 Oktýabr 2022

Saklanyp galan pursatlar

1963-nji ýylda düşürilen suratda häzirki Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň türkmen filologiýasy fakultetiniň 2-nji ýyl talyplary Käbe Borjakowa bilen Gurbanjemal Ylýasowanyň synaglara taýýarlanýan pursaty şöhlelenýär. Olar häzirki döwürde ýurdumyzda giňden tanalýan alymlardyr.

13 Oktýabr 2022

Arkadagyň saglyk serpaýy

Golaýda Gahryman Arkadagymyzyň — Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň akademigi, lukmançylyk we ykdysady ylymlarynyň doktory, professor Gurbanguly Berdimuhamedowyň «Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri» atly ylmy-ensiklopedik kitabynyň 14-nji tomy giň okyjylar köpçüligine ýetirildi. Türkmen döwlet neşirýat gullugy tarapyndan reňkli suratlar bilen bezelip, ýokary hilli neşir edilen bu kitap ýurdumyzyň saglygy goraýyş we derman senagaty işgärleriniň baýramyna gymmatly sowgat boldy. On dört tomdan ybarat bolan bu ylmy-ensiklopedik häsiýetli iş ynsan saglygyny goramak bilen bagly ýerine ýetirilen işleriň iň ähmiýetlisidir. Bu ylmy eseriň esasynda Gahryman Arkadagymyzyň mähriban halkyna we sahawatly türkmen topragyna bimöçber söýgüsi, tebigat bilen sazlaşykly ýaşamagy başaran pederlerimiziň ajaýyp tejribelerine çuňňur hormaty bütin aýdyňlygy bilen ýüze çykýar. Häzirki wagtda ýurdumyzda ynsan saglygyny goramak, adamlaryň ömrüni uzaltmak, keselleriň öňüni almak, lukmançylyk ylmyny ösdürmek, jemgyýetimiziň aň-bilim binýadyny pugtalandyrmak, ylymly-bilimli sagdyn nesli kemala getirmek, köpçülikleýin bedenterbiýe-sagaldyş hereketini, sagdyn durmuş kadalaryny işjeňleşdirmek babatynda ähli zerur şertler döredilýär. Lukmançylyk diplomatiýasynyň dabaralanmagy ugrunda uly hyzmatlary bitiren we geljekde-de bu beýik işi dowam etmäge ygrarly lukman Arkadagymyzyň «Türkmenistanyň dermanlyk ösümli

11 Oktýabr 2022

Ylymly ýaşlar — Watanymyzyň buýsanjy

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda Arkadagly Serdarymyzyň baştutanlygynda ýurdumyzda ýaşlar barada döwlet syýasaty ileri tutulýan ugurlaryň biri bolup durýar. Döwletimizde amala aşyrylýan her bir beýik işlerde ýaşlaryň aňly-düşünjeli kämil ynsanlar bolup ýetişmekleri, olaryň abadan we bagtyýar durmuşda ýaşamagy ugrundaky wezipeler göz öňünde tutulýar. Bu barada hormatly Prezidentimiziň Türkmenistanyň Magtymguly adyndaky Ýaşlar guramasynyň VII gurultaýyndaky çykyşynda: “Ýaşlarymyzyň ruhy-ahlak, medeni, aň-bilim we beden taýdan ösüşine uly ähmiýet berýäris. Çünki ylymly-bilimli, sagdyn ýaşlar döwletimiziň kuwwatly güýjüdir, nurana geljegidir. Şoňa görä-de, häzirki zaman enjamlary bilen üpjün edilen orta we ýokary okuw mekdeplerini, çagalar baglaryny, dynç alyş-sagaldyş merkezlerini giň gerimde gurup ulanmaga berýäris. Bu bolsa ýaşlarymyza dünýä derejesinde bilim bermäge mümkinçilik döredýär” diýip bellemegi ýaşlar syýasatyna möhüm ähmiýet berilýändigini aýdyň görkezýär. Ynsanyň kämil adam bolup ýetişmeginde ylym-bilim derwaýys meseleleriň biridir. Şeýle hem döwletiň gülläp ösüşi, ilkinji nobatda, bilimiň hem ylmyň ösüşine bagly bolup durýar. Şu nukdaýnazardan hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýaşlarymyzyň döwür bilen aýakdaş bolup, kämil bilim goruna eýe bolmagy, ylym bilen meşgullanmagy we kämilleşmegi üçin ähli zerur şertler döredilýär. Hormatly Prezidentimiz

4 Oktýabr 2022

Döwrüň talabyndan ugur alyp

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Tehnologiýalar merkezinde ýurdumyzda ylmyň we tehnologiýalaryň ileri tutulýan ugurlary, esasan-da, oba hojalyk, lukmançylyk pudaklary, derman, azyk, himiýa senagatlary, energiýanyň dikeldilýän çeşmeleri ýaly ugurlar boýunça ýerli çig mallary ulanmak arkaly, ekologiýa taýdan arassa, innowasion tehnologiýalara esaslanýan ylmy-barlaglar ýerine ýetirilýär. «Türkmenistanda himiýa ylmyny we tehnologiýalaryny toplumlaýyn ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna», «Energiýany tygşytlamagyň 2018 — 2024-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna», «Türkmenistanda ylym ulgamyny 2020 — 2025-nji ýyllarda sanly ulgama geçirmegiň Maksatnamasyna» we «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda, düýpli we amaly işler alnyp barylýar. Tehnologiýalar merkezinde hojalyk hasaplaşygy esasynda amala aşyrylýan ylmy işleriň gerimi giňeldilip, ylmy-barlaglar önümçiligiň zerurlyklaryna gönükdirilýär. Hususan-da, «Türkmengaz», «Türkmenhimiýa» döwlet konsernleriniň, Ulag we kommunikasiýalar agentliginiň, Türkmenistanyň Dokma senagaty ministrliginiň, Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrliginiň «Türkmendermansenagat» birleşiginiň garamagyndaky edara-kärhanalar, zawodlar, Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumy, Seýdiniň nebiti gaýtadan işl

3 Oktýabr 2022

Nebitgaz guýularynyň netijeliligini ýokarlandyrmagyň täze ugurlary

Batyr MÄMMEDOW,Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň prorektory, tehniki ylymlarynyň kandidaty. (Başlangyjy gazetiň geçen sanynda)

19 Sentýabr 2022

Marsda kislorod almagyň täze usuly

Massaçusets Tehnologiýa institutynyň ýolbaşçylygyndaky halkara ylmy-barlag topary plazmanyň kömegi bilen Mars gurşawynda kislorody almagyň usulyny oýlap tapdy. Alymlaryň işi «Amaly fizika» žurnalynda çap edildi. Onda «Kislorody bölüp çykarmak üçin kömürturşy gazynyň molekulalarynyň dargamagy çylşyrymly hadysadyr. Munuň üçin täsirleşme wagtynda alnan gaz garyndysyndan kislorody bölüp aýyrmak zerurdyr. Plazma iki meseläni hem çözmäge kömek eder» diýilýär. Plazma ionlaşdyrylan gazdyr. Plazmada elektron we ion ýaly erkin zarýadly bölejikler bar. Gazlary elektronlar arkaly aňsatlyk bilen dargadyp bolýar. Elektronlar kömürturşy gazynyň molekulasy bilen çaknyşanda, ony bölüp bilerler. Şeýlelikde, kislorod bilen gazlaryň garyndysy emele geler. Plazmada emele gelen ýylylyk kislorodyň bölünmegine hem goşant goşýar. Alymlar bu açyşlaryny synag arkaly subut etdiler. Olaryň pikiriçe, bu tehnologiýa Marsda ýaşaýyş üçin zerur bolan ýangyçlary, gurluşyk önümlerini, dökünleri gaýtadan işlemekde gerekli çig mallary we esasy himiki serişdeleri işläp taýýarlamakda, şeýle-de ýerdäki howanyň üýtgemegi bilen bagly meseläni çözmekde wajyp orny eýelär.

13 Sentýabr 2022

Nebitgaz guýularynyň netijeliligini ýokarlandyrmagyň täze ugurlary

Batyr MÄMMEDOW,Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň prorektory, tehniki ylymlarynyň kandidaty. Gahryman Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedowyň häzirki zamanyň iň ösen we öňdebaryjy tehnologiýalaryny önümçilige ornaşdyrmak baradaky öňdengörüjilikli ylmy-tehniki syýasatyna eýerip, Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyň baştutanlygyndaky ýurdumyzyň durmuş-ykdysady taýdan okgunly ösüşinde önümçiligiň ähli ugurlarynda dünýä ylmy-tehniki öňegidişliginiň gazananlaryny we has kämil tehnologiýalaryny giňişleýin ornaşdyrmaklyga mümkinçilikler döredildi.

12 Sentýabr 2022

Ýaşlaryň alnyndan dogan ak Gün

Şu güýzüň ilkinji gününde Türkmenistanyň Magtymguly adyndaky Ýaşlar guramasynyň VII gurultaýyna gatnaşan hormatly Prezidentimiziň «Ýaşlar barada döwlet syýasaty hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna gol çekmegi türkmen ýaşlarynyň ykbalynda täze tylla sahypany ýazdy. Çünki Kanunyň rejelenen görnüşi ýaşlaryň bagtyýar durmuşymyzdaky hak-hukuklaryny has-da ösdürýär. Kanuny kämilleşdirmek baradaky başlangyjyň Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Başlygy, Gahryman Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedowa degişlidigini aýratyn nygtamak gerek. Eziz Arkadagymyz ýurdumyzyň sebitlerinde ýaşlar bilen ýörite duşuşyklary geçirip, bu Kanuny kämilleşdirmek baradaky öz tekliplerini orta atdy we ýaş nesliň wekilleriniň pikirlerini diňledi. Täze Kanun şol teklipleriň ählisi çuňňur öwrenilip kabul edildi. Şu makalamyzda Kanuna girizilen üýtgeşmeleriň we goşmaçalaryň iň möhümlerine ünsüňizi çekmek isledik. Has düşnükli bolmagy üçin olaryň her birine aýry bölümlerde orun berdik.Kanunyň rejelenen görnüşi baradaky söhbedi esasy üýtgeşme bilen başlamak has ýerine düşer. Mundan ozal ýurdumyzda «ýaşlar» düşünjesi 30 ýaşa çenli bolan raýatlarymyzy öz içine alan bolsa, rejelenen görnüşdäki Kanunda bu ýaş 35-e çykaryldy. Diýmek, 35 ýaşa çenli islendik raýatymyz ýaşlar üçin döredilýän mümkinçiliklerden peýdalanyp biler.

7 Sentýabr 2022

‹
1
2
...
23
24
25
26
27
28
29
...
44
45
›