"Edebiýat we sungat" gazeti

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-62-17, 38-62-33, 38-62-01
Email: edebiyatwesungat@sanly.tm

Habarlar

Mämmetweli Kemine

Bile Ak ýüzünde gara zülpüň hünäri, Dawa edip, jeň başlady ýel bile. Älemi ýandyrar bilbiliň zary,Meger, bäs eýlemiş gyzyl gül bile.

Byradar

Häzirki ýaly umumybilim berýän mekdepleriň ýok wagty hem ylymly, bilimli adamlar öýlerinde ýa-da mekdep diýlip gurnalan ýörite jaýlarda okamak islegi bolanlara bilim-sowat öwredipdirler. Sapak berýän mugallyma «ussat» ýa-da «halypa» diýipdirler. Meniň babam hem şeýle mekdepde okan sowatly adamdy. Biziň obamyzda onuň bile okan dosty bardy. Babam bize gelende hemişe: «Meni byradarymyň ýanyna äkidiň!» ýa-da «Meniň byradarymy çagyryň!» diýip, gadyrdan dosty bilen duşuşardy. Biz olaryň bir ussatdan tälim alandygyny bilenimizden soň: — Baba, byradar synpdaş diýmeklikmi ýa-da ýyllykdaş — diýip sorardyk. Şonda babam:

Mekgejöwen golçurlary

Meret öz ýygnan otlarynyň üstüne Jojy agalardanam ýüz elli bag dagy mekgejöwen palajyny aldy. Mallar bu oty, ylaýta-da, ýagyş-ýagmyrly günlerde zat galdyrman diýseň işdämenlik bilen iýýärler. Şo günler olar süýdi-de kän berýärler. Ýöne Jojy aganyň özümi, ogullarymy, garaz, howlugypdyrlarmy, nädipdirlermi, käýarym, baglanan palaçlarda alynmadyk mekgejöwen golçurlary duşýardy. Meret bu ullakan, sap-sary altynsow däneli golçurlary ýörite bir demir gaba ýygnap ugrady. Ol:

Ylham öwüşginleri

Türkmeniň Peder pentlerine goýulyp sarpa,Döwletler gurlupdyr arkama-arka,Sahawatlyk paýlap il-güne, halka,Dowamaty dowamatdyr türkmeniň.

Ýatlamalar düwünçeginden

(Okanlarym, bilýänlerim, eşidenlerim, görenlerim) Ene hakynda ýazylan goşgulardan Gurbandurdy Gurbansähedowyň «Soranmyş bir wagt Aý Güne bakyp, //Dünýäniň görki nä aýdyp bersene?» diýip başlanýan «Ene» atly goşgusyny mährem eneleri wasp etmekde nusgalyk derejä ýeten şygyr hasaplaýaryn. *  *  *Gyzlar hakynda ýazylan goşgulardan Türkmenistanyň halk ýazyjysy Sapar Öräýewiň «Gyzlaryň» goşgusyna taý geljek goşgyny tapaýmak aňsat däl bolsa gerek. Şeýle çeper, täsin meňzetmeler bilen bezelen ajaýyp goşgy. Mysal üçin:

Akyldar şahyryň döredijilik mirasy – milli terbiýäniň nusgalyk mekdebi

Her bir halk özüniň milli gahrymanyny ezizleýär, oňa kalbyndan hemişelik orun berýär. Nusgawy şahyrymyz Magtymguly Pyragy hem şeýle ägirtleriň biridir. Magtymguly Pyragynyň şygryýetini iň bir beýik zatlara, gymmatlyklara deňemek bilen bir hatarda, olary türkmen kalbynyň aýnasy diýip hem suratlandyrýarlar. Akyldaryň şygyrlaryny agzybirlik, päkgöwünlilik, halallyk çakylykçysy diýip atlandyrmak bilen, olary egsilmeýän derýa, ynsanlary ruhy teşnelikden gandyrýan güzere meňzedýäris. Söz ussadynyň her bir setiri watansöýüjilige, agzybirlige, bir-birege hormat-sylaga çagyrýar. Häzirki wagtda ýurdumyzda Gündogaryň beýik akyldary we şahyry Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygynyň dabaraly baýram edilmegi her birimiziň göwnümizi ganatlandyrýar. Türkmen halkynyň durmuşynda ähli döwürlerde bolşy ýaly, Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe-de Magtymguly Pyragynyň her bir setiri ýaş nesil üçin terbiýe mekdebi bolup durýar. Akyldaryň çuňňur mana eýlenen setirleri her bir türkmeniň çagalygyndan, ýaşlygyndan ýüreginde ýaşap ugraýar. Hut şonuň üçin-de 2024-nji “Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy” ýylynda akyldar Pyragynyň 300 ýyllygynyň uludan bellenilmegi her birimiziň ruhumyzy galkyndyrýar. Magtymguly Pyragynyň öňe süren watanperwerlik, ynsanperwerlik, ylymlylyk, danalyk, wepadarlyk, adalatlylyk, halallyk, rehimdarlyk, il-güne sylag-hormat goýmak, edermenlik,

«Magtymguly, budur ykrar»

Gahryman Arkadagymyzyň hem-de hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary bilen, beýik akyldarymyz, nusgawy söz ussadymyz Magtymguly Pyragynyň döredijiligini öwrenmek, giňden wagyz etmek işi yzygiderli häsiýete, giň gerime, ýokary derejä eýe boldy. Biz muňa 2014-nji ýylda Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 290 ýyllygy, 2024-nji ýylda bolsa 300 ýyllygy mynasybetli geçirilen we geçirilýän işleriň mysalynda aýdyň göz ýetirýäris. Bu asylly işler beýik şahyrymyzyň ajaýyp şygyrlarynda welilik bilen beýan eden berkarar döwlet, halkyň agzybirligi baradaky arzuwlarynyň wysal bolandygyny bütin aýdyňlygy bilen aýan edýär. Bu hakda hormatly Prezidentimiz: «Dünýä edebiýatynyň ägirdi, görnükli akyldarymyz Magtymguly Pyragy bütin adamzat üçin gymmatly garaýyşlary bilen dünýä medeniýetiniň dürler hazynasynda hemişelik orun alandyr. Şonuň üçin şahyryň ömrüni we döredijiligini giňden öwrenmek bilen bagly işler abraýly halkara guramalar, dünýä döwletleri tarapyndan uly goldawa eýe bolýar» diýip belleýär.

Obamyň gyz-gelinleri (Oýlanma)

Obamyzda şatlyk-şagalaň höküm sürýär. Toý lybaslaryny geýip gelen märekäniň ýüzünde ata Watana bolan buýsanç bar. Toý gazanlary gaýnap, aýdym-sazyň owazy ýaňlanyp, üsti oglan-gyzly hiňňildikler bat alýar. Bu gün ene topragyň eçilen bol hasylyny ýygnan daýhanlar naz-u-nygmatly desterhanyň başynda Hasyl toýuny toýlaýarlar. «Ene toprak» diýlip ezizlenýän, giňligi gözýetime sygmaýan alyslyga uzap gidýän türkmen sährasy. Zähmetsöýerligi, yhlaslylygy bilen sährany jennete öwrüp, gözel ýaşaýşy döredýän pagtaçy Aýsenemler, narçy Nurjemallar, gallaçy Orazgüller, sagymçy Marallar... göz öňünde janlananda, olaryň Gün nuruna gaýzygan mähriban keşbinde egsilmez gaýratyň, ýaşaýşa söýginiň bardygyny duýmak bolýar. Olaryň daň şapagy dünýäni ýagtyldyp ugradygy, «Başgalary oýadaýmaýyn» diýip, gapyny emaý bilen açyp, seýkin basyp, gündeki işlerine başlaýşyny aňyňda aýlanyňda, zenan ýüreginiň mähribanlygyna, sadalygyna, haýran galýarsyň. Olara ýöne ýere: «Obamyzyň her säherini güler ýüz bilen garşylaýan gyz-gelinleri» diýip guwanmaýarlar ahbetin!

Döredijiligiň edebi meýdany

Daýhanyň toýy Mukaddes topragyň şan eçilipdir,Guwan daýhan, buýsan daýhan, toý bu gün!Bagt saýýan baýlygyň kän eçilipdir, Guwan daýhan, buýsan daýhan, toý bu gün!

Magtymguly Pyragy we saz medeniýeti

Gündogaryň akyldary, türkmen edebiýatynyň görnükli wekili Magtymguly Pyragynyň asyrlar aşyp gelen dürdäne goşgulary dürli ýyllarda dünýä dilleriniň ençemesine terjime edildi. Akyldar şahyryň ýürek aýdymy bolup ýaňlanan goşgularynyň ençemesi dünýäniň belli kompozitorlarynyň saz eserleriniň söz bezegi bolmak bilen, ajaýyp aýdymlar hökmünde alyslarda-da belentden ýaňlanýar. Magtymguly Pyragynyň goşgularyna dürli görnüşli saz eserlerini döretmegiň hem özboluşly taryhy bar. Şahyryň umman ýaly çuňňur döredijiligi hemişe daşary ýurtly kompozitorlarynyň üns merkezinde bolup gelýär. Bu günki günde şol kompozitorlaryň akyldaryň çuň many-mazmunly döredijiligini saz medeniýeti arkaly dünýä halklarynyň arasynda wagyz edendikleri aýratyn bellenilmäge mynasypdyr.

Hüwdä siňen mähribanlyk (Oýlanma)

Enä bolan egsilmez söýgi biziň ýüregimize hüwdi setirleri, ojagyň ýyly mähri bilen girýär. Ene hakda heňňam döräp ýazylan gutarnyksyz eserler, onuň perzendine bolan bimöçber söýgüsi ýaly, şol gutarnyksyzlygyna-da galýar. Adam näçe ýaşasa-da, enesi üçin hemişe çaga. Şahyr Atamyrat Atabaýewiň: Adam kyn-gyssaga düşen mahaly,Ak bolsa-da onuň saçy-sakaly,Hak-Hudaýy çagyran dek dadyna,Ilki bilen eje düşýär ýadyna

Söz ussadynyň meňzetmeleri

Beýik söz ussady Magtymguly Pyragynyň ummana deňelýän çeperçilik dünýäsi müň dürli öwüşgini bilen üç ýüz ýyl bäri ynsan kowumynyň ruhuny ganatlandyryp gelýär. Şahyryň edebi mirasyny ylmy esasda öwrenmek hormatly Prezidentimiziň Magtymgulyny öwreniş ylmynyň öňünde goýan möhüm wezipesidir. Magtymgulynyň döredijiliginde meňzetme häsiýetli setirler aýratyn orny eýeleýär. Daş-töweregini gurşap alan tebigat hadysalaryna, haýwanat we ösümlik dünýäsine içgin nazar salan akyldar ondaky dürli görnüşleri — bir zadyň başga bir zat bilen meňzeşligini görüp, bilip, ony şygryýetiň sazlaşykly setirlerine salypdyr. Bu usul, ýagny dürli täsinlikleri suratkeşlik bilen beýan etmek, adamyň ýüz-keşbindäki, häsiýetindäki aýratynlyklary tebigatyň ýaradan zatlary bilen baglanyşdyrmak onuň döredijiligine şahyrana öwüşgin çaýypdyr.

Goşgular çemeni

Enemiň çöregi Enem bu gün säherde,Gyzgyn çörek bişirdi.Tamdyr suwna batyryp,Ondan bize-de berdi.

Magtymgulynyň gudraty

(Hekaýa) Bägül sekizinji synpda okaýardy. Ol okuwdan daşary geçirilýän çärelere höwesli gatnaşýardy. Bu gezegem oňa synplaryň arasynda geçirilýän bäsleşikde enäniň keşbinde çykyş etmek ynanyldy. Bägül her gün okuwdan soň synpdaşlary bilen oýna taýýarlyk görmäge başlady. Enäniň her bir hereketini, gep-sözüni, häsiýetini öwran-öwran gaýtalap, kemsiz öwrendi.

Çaga kalbynyň owazy

Güýz ylhamy Güýz aýdymyn aýdyp ýörler,Tans oýnap sary ýapraklar.Säher çyga joşup ýörler,Bal ysy gelýär toprakdan.

«Meniň ajap ertekim...»

Seýitnazar Seýdi adyndaky Türkmen döwlet mugallymçylyk institutynyň uly mugallymy, filologiýa ylymlarynyň kandidaty Baýram Akatow bilen bu söhbet has giňişleýin edebiýat döwresinde başlanypdy. Ýöne biz onuň çygryny gysgaldyp, häzirlikçe «Güneşiň» ýaşajyk okyjylaryna şu görnüşde ýetirmegi makul bildik. — Baýram aga, teklibimizi kabul edeniňiz üçin sag boluň!

«Paýhas çeşmesi» atly kitapdan

Bilmeýän zadyňy kitapdan sora. * * *

Ertekiler dünýäsinde

Bäşleriň dostlugy (Erteki)

Bedeneden aldanan tilki

(Türkmen halk ertekisi) Gadym eýýamda bir bedene bilen bir tilki dost bolan. Bular köp wagt bile ýaşap gelenler. Günleriň birinde tilki bedenä:

Ganatsyz uçýan oglanjyk

Hany, aýdyň, siziň pikiriňizçe, söýgüli gahrymanlaryňyzyň haýsy biri has gyzykly, özüneçekiji?! Mauglimi, Tarzanmy, Hudaýberdi gorkakmy, Ýartygulakmy, Japbaklarmy... — haýsy biriniň adyny saýlap tutanyňyzda-da her biriňiziň öz söýgüli gahrymanyňyzyň bardygy çyn. Ylalaşýarsyňyz gerek?! Özüm-ä ylalaşýan, ine, gyzjagazlar işjanly, zähmetsöýer Zoluşkany halasalar, oglanjyklar batyr, edermen, ugurtapyjy gahrymanlary saýlap tutýarlar. Bu bolsa her bir çaganyň öz dünýägaraýşyna, gylyk-häsiýetine kybap gelýän gahrymanlarynyň bolýandygyny aňladýar. Men öz söýgüli gahrymanym barada aýtsam, ol hiç kimiňkä meňzemeýär. Bilýäňizmi näme, çagajyk wagtym guşlar ýaly uçmagyň arzuwyny edýärdim. Megerem, şonuň üçindir, meniň halaýan gahrymanym uçubam bilýär, dünýä seýran edibem. Onuň kimdigini bilýärsiňizmi?! Hawa, ol ganatsyz-persiz uçup bilýän Piter Pen. Megerem, ony her biriňiz tanaýan bolsaňyz gerek. Ol — hiç haçan ulalmaýan, hemişe çagalygynda galýan şadyýan, göwnaçyk oglanjyk. Ol, aslynda, şotlandiýaly ýazyjy Jeýms Barriniň ertekisi esasynda dünýä ýaýran, ähli çagalaryň söýüp tomaşa edýän gahrymany boldy. Piter Pen baradaky multfilme tomaşa eden bolsaňyz, ugurtapyjy, çalasyn Piter Pen öz deň-duşlarynyň iň ýakyn dostuna, syrdaşyna öwrülýär. Ol islendik ýere uçup gidip, hemmelere kömege ýetişýär, çagalara şatlyk, wagtyhoşluk paýlaýar, olara dostluk goluny uzadýar. Onuň ýanynda ýene-de bir uçý