"Arkadag" gazeti

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Arkadag şäheri, Arkadag şaýoly, 28
Telefon belgileri: 57-39-65, 57-39-66
Email: arkadag_gazeti@sanly.tm

Habarlar

Bahar gelipdir

Alaja ümürdenÝaşmak tutunyp,Uzak gözýetimOtyr bukulyp. Çygly çybykdaÝaryp gül, pyntyk, Agaçlar juwanBaşlary dim-dik.

Aşgabat

Men seni söýýärin, gözel paýtagtym,Ak şäherim, ak säherim Aşgabat.Röwşen geljegimsiň hem-de ak bagtym,Gözelligiň nusgasy sen, Aşgabat!Ýürekleriň ylhamy sen, Aşgabat! Belent binalara beslenip bu gün,Aziýaň merjeni — göwher Aşgabat.Waspyňa gazallar joşýar bu göwün, Gözelligiň nusgasy sen, Aşgabat!Ýürekleriň ylhamy sen, Aşgabat!

Eziz Diýara buýsanç

Diýarym gözeldir bahar çaglarda,Läle-reýhan güllerine togap et.Duman alan, ýagmyr ýagan daglarda,Daşyp gelen sillerine togap et. Tükeniksiz Hazar deňziň baýlygy,Derde derman bekre, takgaz balygy.Awazaň kenary şypa barlygy,Syýahatçy illeriňe togap et.

Alp attila

Ömür beýany (Dowamy. Başlangyjy žurnalymyzyň geçen sanlarynda) Oba­nyň or­ta­syn­da­ky edil Mon­juk ha­nyň­ka meň­ze­di­lip agaç­dan gu­ru­lan ja­ýyň gi­rel­ge­sin­de de­rek boý­ly, owa­dan aýal in­ti­zar bo­lup du­ran eken. At­ti­la atyn­dan dü­şüp, onuň ýa­ny­na yl­gap bar­dy-da, onuň iki eli­ni alyp öp­di, soň­ra maň­la­ýy­na syl­dy. Duý­gu­la­nan ze­nan ýi­gi­di bag­ry­na ba­syp, onuň giň maň­la­ýyn­dan öpdi. Bu At­ti­la­nyň eje­si (hiç kim oňa «eje­li­gi» di­ýip bil­me­se ge­rek) Dag­dan­dy.

Şahyryň «Durnalary» — öz durnalarymyz

Bu makalamyzy şeýle atlandyrmagymyzyň özüne ýeterlik sebäbi bar. Şol sebäp bizi şahyr Gurbannazar Ezizowyň edebiýata gadam basan talyplyk döwrüne we onuň yz ýanyndaky ýyllara alyp gidýär. Gurbannazar Ezizowyň goşgulary ol ýyllarda Günbatar edebiýatyna başy bilen berlen, milliligi we edebi däpleri pitiwa etmeýän, hatda türkmen nusgawy edebiýatyndan we halk döredijiliginden habarsyz ýa-da az habarly şahyr hökmünde duýulýardy. «Iki gep — bir jady» diýleni. Ol gepleriň talyp aňymyzy garyşdyryp, «Dogrudan-da, şeýle bolaýmasyn?» diýip, aram-aram oýa batanymyzy gizläp oturmalyň. Çünki nusgawy edebiýat, halk döredijiligi, edebi däpler ýaly düşünjeler milli şygryýetiň jan damary ahyryn. Emma bu düşünjeleriň düýp manysyna Gurbannazar talyplyk ýyllarynda oňat düşünipdir, biz welin «millilik», «edebi däpler» diýlen ýaly düşünjeleriň «basmagalyp» (trafaret), öňden gelýän edebi uslyby başgarak bir usulda gaýtalamak däldigine, onuň döwür bilen aýakdaş hereket edýän taryhy hadysadygyna, olaryň aňyrsynda baslygyp ýatan hazynalaryň bardygyna we ony açmak arkaly milliligi baýlaşdyryp boljakdygyna soň-soňlar — Gurbannazar «ýaş şahyrlygyny» «şahyr» diýlen mynasyp dereje bilen çalşandan soňra düşünip galdyk. Onuň şahyrçylyk şöhratyna bolsa «Men size barýan» ýaly goşgulary binýat bolup hyzmat edipdi. Aslynda, şygryýetde millilik ýa-da milli sypat näme? Bu sowal keltejik düşündirişe kanagat edip bil

Türkmen edebiýatyny öwrenen alym

Aka­de­mik Baý­mu­ham­met Gar­ry­ýe­wiň «Mag­tym­gu­ly» at­ly ki­ta­byn­da şeý­le se­tir­ler bar: «Ka­zan we Pe­ter­burg uni­wer­si­tet­le­ri­niň pro­fes­so­ry I. N. Be­re­zin «Tur­kes­tans­ka­ýa hres­to­ma­ti­ýa» at­ly üç tom­luk ki­ta­by­nyň II to­mun­da 1862-nji ýyl­da beý­le­ki eser­ler­den baş­ga, Mag­tym­gu­ly­nyň bir goş­gu­sy­ny türk­men di­lin­de arap har­py bi­len çap­dan çy­ka­ryp­dyr». «Mag­ru­py­nyň «Bel­li­dir» şyg­ry Ka­zan uni­wer­si­te­ti­niň pro­fes­so­ry I. N. Be­re­zi­niň «Tur­kes­tans­ka­ýa hres­to­ma­ti­ýa» (1862) ki­ta­by­na gi­ri­zi­lip­dir» diý­lip, «Türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň ta­ry­hyn­da» gör­ke­zil­ýär..

Çarwa nowruzynyň taryhy kökleri

Hormatly Prezidentimiz halkymyzyň milli gymmatlyklarymyza, däp-dessurlarymyza bolan söýgi-sarpasyny has-da artdyrdy. Türkmen halkynyň däp-dessurlary, yrym-ynançlary, milli gymmatlyklary nesilden-nesle geçip, biziň şu günlerimize çenli gelip ýetdi. Bu ýörelge ýaş nesliň kalbynda ata Watana, ene topraga, onuň taryhyna, diline, milli däp-dessurlaryna, medeni we ruhy gymmatlyklaryna hormat goýmagy özüne sapak edinmekden başlanýar. Bu babatda hormatly Prezidentimiz: «Dürdäne halk döredijiligimizde, gadymy rowaýatlarymyzda, şirin aýdym-sazlarymyzda, amaly-haşam sungatymyzda Nowruz pelsepesiniň öz hakyky beýanyny tapmagy halkymyzyň bu baýramyň mazmunyny asyrlar boýy baýlaşdyryp gelýändigine hem-de mizemez däp-dessurlarymyzy mynasyp dowam etdirýändigine şaýatlyk edýär. Türkmen halkynyň şöhratly taryhyny ebedi saklamak nesillerimiziň öňündäki mukaddes borçdur» diýip belleýär. Türkmen halkynyň özboluşly däp-dessurlaryndan söz açylanda, ajaýyp baýramlary barada aýdyp geçmek hökmanydyr. Şol baýramlaryň arasynda türkmen halkynyň Milli bahar baýramy-da özboluşly orun eýeleýär. Türkmen halkynyň bu baýramy belleýşi taryhy müňýyllyklaryň jümmüşinden gözbaş alyp gaýdýar.

Gyzym — gyzylly halka

Türkmen halkymyz baý edebi mirasa eýedir. Atalarymyzyň döreden gymmatly ruhy baýlygynda milletimiziň mukaddes ýol-ýörelgesi, ruhy dünýäsi, ahlak kadalary, terbiýeçilik tärleri aň-paýhasyň tämiz sözlügi bilen öz beýanyny tapypdyr. Gelin-gyzlaryň ahlak päkligini, el işlerine ussatlygyny, olaryň il içindäki at-abraýynyň belentde saklanylmagyny beýan edýän edebi hazynamyzyň terbiýeçilik gymmaty egsilmezdir. Halkymyzyň döreden nakyllaryny okanyňda, muňa has aýdyň göz ýetirip bilýäris. Nakyllar halk döredijilik eserleriniň iň bir gadymy görnüşi hasaplanylýar. Şu ýerde bu gymmatly edebi mirasymyzyň nazary esaslary hakynda hem durup geçmek ýerlikli bolsa gerek. Nakyl sözüniň özi hekaýa etmek, hakykaty aýtmak, sözlemek diýen manylary aňladýan, taryhy döwürlerden gözbaş alyp gaýdýan çeper görnüşli, çuň manyly edebi eserdir. Olaryň daşky göwrümi kiçi bolup, aňladýan manysy çuň hem täsirli, paýhas ýüki ýeten, durmuşyň dürli ugurlarynda ýol görkezýän akylnamadyr. Şonuň üçin olaryň terbiýeçilik tarapy öňe saýlanýar. Ynsanyň aň kämilligini, akyl ýetiriş ukybyny artdyrýan bu paýhasnamalarda öňe sürülýän pikirler özüniň çeperçilik güýji, ruhy ahwallary tämizleýiş kuwwaty bilen hiç bir döwürde hem ähmiýetini ýitirmeýär, gymmatyny gaçyrmaýar.

Sen-sen söwerim, ha ynan, ha ynanma!

Halk pähiminde «Bar zatdan süýji-de dil, ajy-da dil» diýilýär. Ajy dil daşrakda dursun, biz bu gün süýji söz hakda, onda-da süýjüliginden ýaňa diliňi kesip barýan şirin dil hakda söhbet etmekçi. Sebäbi gujagyny al-elwan güllerden dolduryp gelen bahar paslyna — gül meňizli gözelleriň şanyna toý tutulýan mübärek aýlara diňe süýji söz­ler ýaraşýar. Bu — hemişe şeýle bolupdyr. Gadymy dünýäniň ähli döwürlerinde-de her ýyl bütin tebigata täzeden jan berýän, goja ýaşly, juwan keşpli ýaz gelende söz ussatlary aýratyn joşgun bilen galama ýapyşypdyrlar, sözleriň iň süýjülerinden çemen bogup, gözelligiň nusgasy, şahyr ýürekleriň ylham çeşmesi bolan gyz-gelinlere bagyşlapdyrlar. Şeýdibem asyrlar aşyp, heňňamlar dolansa-da könelmeýän, haýsy döwürde okalsa-da, ynsan kalbyndaky näzikden-nepis duýgulary joşdurýan ölmez-ýitmez eserlerini döredipdirler. Söz mülküne aralaşmakçy bolýan Hakdan halatly şahyrymyz Möwlana Lutfy hem bahar joşguny bilen döreden eserlerine — päk söýginiň, ynsan gözelliginiň waspyny Arşy-agla ýetiren şygryýetine hut şeýle baha beripdir: «Ki datgan — til halawatdan (süýjülikden) diline (dilinsin)!» Gadymy Horasanyň saýrak bilbili, XIV—XV asyrlarda ýaşan türkmen şahyry Möwlana Lutfy özüniň «Gül we Nowruz» poemasynyň ýazylyş taryhy barada eseriň başynda: «Sebäbi nezmi kitap» diýen bölüminde şeýle maglumat berýär. Akly-gyzylly güller pajarlap açylýan «gül paslynyň» ajaýyp gü

Elinden gelen gül eýlär

Biz çagakak ejemizden, enemizden iň köp eşiden pähimlerimiziň biri-de «Elinden gelen gül eýlär» nakyly bolupdy. Orta mekdepde okaýan döwrümiz zähmet sapaklarynda mugallymlarymyzam bu atalar sözüni köp gaýtalap, aňymyza guýupdylar. Özüm tikin-çatyn işleri bilen birlikde, kitap okamagy-da söýemsoň, bu nakylyň manysyny özümçe has giňeldip kabul edipdim. Şonuň üçinem, menem ýaşlykdan hem el işleri bilen bagly hünärleri öwrenmeli, hem köp okamaly, söýgüli käriň eýesi bolmaly diýen ýörelgä eýerdim. Türkmen gyzlaryna ýaşlykdan öwredilýän el işleri, dokma işleri ene-mamalarymyzyň bize miras galdyran nusgalyk senedidir. Keşde bejermek, gaýma gaýamak, milli egin-eşikleri biçmek we tikmek, halydyr palas dokamak, tarada keteni dokamak ýaly işler türkmen gyz-gelinleriniň kämillik derejä ýetiren hünärleridir. Bu günki gün milli hünärlerimize uly üns berilýär.

«Teşnit» halk aýdymyndaky sanawaçlar

Türkmen halk döredijiligi eserleri halkymyzyň hakydasynda galan edebi-ruhy dürdänelerdir. Bu eserler şahyrana, kyssa we kyssawy şahyrana toparlara degişli bolan birnäçe žanrlardan we görnüşlerden ybaratdyr. Çuň many-mazmunly, nesil terbiýesinde ýokary ähmiýetli bu edebi eserleri halkymyzyň her bir wekili ýadynda saklap, kämilleşdirip, geljek nesillere ýetiripdir. Şeýdip, adaty halk köpçüliginiň kömegi bilen türkmen halk döredijiligi eserlerimiziň ýaşaýşy ebedileşdirilipdir. Halkymyzyň hakydasynda ebedileşen halk döredijiligi eserlerimiziň gündelik durmuşymyzda ýygy-ýygydan duş gelýän görnüşleriniň biri-de, şahyrana topara degişlilikde öwrenilýän aýdymlar žanrydyr. Bu žanra halk dessanlaryndan we şadessanlaryndan alnan, şeýle hem awtory näbelli bolan halk aýdymlary degişli edilýär. Aýdymlar žanryna degişlilikde öwrenilýän aýdymlardan, şeýle hem ýazary belli bolan beýleki şadessanlardan we dessanlardan, nusgawy şahyrlaryň döredijiliginden alynýan käbir tirme aýdymlaryndan soň, bagşylar tarapyndan labza goşup goşgy setirleri sanalýar. Olar halk döredijiliginiň dilinde «aýdym sanawaçlary», bagşylaryň dilinde «halk sözi» diýip atlandyrylýar.

Göwnümiň hoşy

Durmuş pursatlary Nartäç eje adamsyndan ir galan bolsa-da, durmuşda, işde ejizlemän, ýalňyz perzendi Beglini ösdürip-ulaldyp, adam edip ýetişdirdi. Ogluny gyzlaryň içinden saýlap-seçen gyzyna — Güljerene öýerip, toý tutdy. On bir ýylyň içinde dört agtyk söýüp, arzuwyna ýetdi.

Goşgular çemeni

Gahryman Arkadagymyz Başymyzyň berk penasy,Dillerimiziň senasy,Türkmeniň beýgi, danasy,Gahryman Arkadagymyz,Mähriban Arkadagymyz.

Parahatçylygyň binýady (Hekaýa)

Täze jaýa göçmek nähili uly bagt. «Ýurt garşy alsyn!» diýen sözleri eşitmegiň özi-de göwnüňde öý-ojagyň yssy mährini alawladýar. Öýli-işikli bolanymdan soň, kakam-ejem, doganlarym bilen bile ýaşalanda, aşhanadaky biş-düşlükde sessiz nobata durmaly bolýardy. Ejem işden gelen doganyma aýratyn nahar bişirip goýýardy. Işi çalşykly bolansoň, nahar-owkadam şoňa laýyk taýýarlanylýardy. Käte gyssagly ýuwnup-ardynyp, bir ýere gitmeli bolsa, kiçijek hammamy doganlarymyň biriniň eýeleýän wagty seýrek bolmaýardy. Gelnim geýimlerimi ütüklemeli bolanda, gyz doganlarymyň biri ütük edilýän ýörite stolda arkaýyn geýimlerini ütükläp durandyr. Onsoň onuň göwnüne degmejek bolup: «Aý, bolýar-da, öňküje geýimim bilen oňaýaýyn-la» diýip, sozanguýruk bolup öýden çykyp gidýän. Ýöne muny aýtmak bilen men-de, gelnim-de ýaşaýşymyzdan närazy däl. Bize agzybir ýaşamagy kakamdyr ejem çagalygymyzdan baş terbiýe gönezligi edip gursagymyza guýupdy. «Maşgala näçe agzybir bolsa, öýde döwlet, bereket-rysgal-da şonça artyk bolýar». Ine, şu sözler biziň herimiziň gursagymyza mäkäm guýlupdy, biz bolsa agzybirligimizi her bir pursatda edil kanun ýaly berk düzgünde alyp barýardyk. Ynha, indi iş ýerimden nobatym ýetip, ýaş hünärmen hökmünde täze jaý berilýändiginiň hoş habary diňe bir meni däl, gelnimi-de diýseň şatlandyrdy. Türkmenler ogul öýermekden soň, olary täze öýe göçürmekden hem uly lezzet alypdyrlar. Neneň şeýl

Owadan

Synasy mermerden, gupbasy zerden,Aşgabadyň gijeleri owadan.Gyzlary edaly, ýigidi merdem,Aşgabadyň gijeleri owadan. Arkadagym belent tutup sarpasyn,Döretdi şäherleň merjen halkasyn,Köpetdaga diräp otyr arkasyn,Aşgabadyň gijeleri owadan.

Türkmenistanyň Prezidentiniň «Türkmeniň Altyn asyry» atly bäsleşigine

MÄHREM ELLERIŇ GUDRATY (Hekaýa)

Naýbaşy esere jan beren ussat

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe gazanylýan üstünliklerden ruhlanýan türkmen halky edebi mirasymyzyň altyn nusgalary bolan «Oguznama», «Gorkut ata», «Görogly», «Zöhre-Tahyr», «Şasenem-Garyp», «Gül-Bilbil», «Gül-Senuber», «Saýatly-Неmrа», «Hüýrlukga-Hemra», «Ýusup-Züleýha», «Leýli-Mejnun», «Babaröwşen» ýaly ençeme meşhur dessanlarymyzy uly höwes bilen okaýar, öwrenýär. Dünýäniň ylmy ösüşiniň gadymy ojaklarynyň biri bolan türkmen topragyndan adamzat gymmatlyklarynyň iň nepisleri gözbaş alyp gaýdýar. Bu edebi miras meselesinde-de şeýle. Çünki adamzat medeniýetiniň altyn hazynasyna müdimilik giren ajaýyp eserleriň gözbaşynda türkmen topragynda dörän we soňra dünýä edebiýatynyň ösüşine badalga beren meşhur eserler bar. Pederlerimiziň paýhas ummanynyň dürlerini özünde jemleýän «Paýhas çeşmesi» atly kitapda: «Asyrlardan asyrlara, nesillerden nesillere geçirilip, kämil derejä ýetirilen ajaýyp dessanlarymyz, özüne bendi ediji ertekilerimiz, rowaýat-tymsallarymyz, şorta sözlerimiz we ýomaklarymyz, nakyllarymyz we matallarymyz, mährem zenanlarymyzyň, gelin-gyzlarymyzyň gözel şygryýeti bolan hüwdülerimiz hem-de lälelerimiz halkymyzyň taryhy hakydasydyr, durmuş mekdebidir» diýilýär.

Yşk-söýginiň şäheri

Ak mermerden ak donuny geýipdir,Binalary bir-birinden beýikdir,Gel, myhmanym, jennet ýurda gelip gör,Yssy mähriň ojagydyr Aşgabat. Güller bilen bezelendir köçeler,Baglary bar — miwesini eçiler,Bagt görjekmi, gel-de, töre geçiber,Yşk-söýginiň gujagydyr Aşgabat.

Tebigy dermanhananyň melhemleri «Türkmen sährasynyň ösümlik dünýäsi» atly goşgular toplumyndan

Alym Prezidentimiziň «Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri» atly köp jiltli ylmy-ensiklopediki kitaplaryny okap, sere gelen setirler Ak sazak hakynda aýdym

Ýaňyltmaçlar

O dulda bir çadyr çit, bu dulda bir çadyr çit. Çadyr çiti dikerler, çudur çiti sökerler. * * *