Aşgabadyň XIX — XX asyrlardaky taryhynyň sahypalary

11 Mart 2021
835

Rus çeşmelerinde Aşgabadyň ady 43 sany galanyň sanawynyň içinde «Işkabad» ady bilen 1850-nji ýylda peýda bolýar.

XVIII asyryň ahyrynda Nusaý şäheri ýaşamagyny bes edip, onuň ýerinde Bagyr obasy peýda boldy. Aňyrsy parfiýalylara baryp direýän bu welaýatda Aşgabat şäheri öňe saýlanýar. XIX asyrdan başlap ýazuw çeşmelerde şäheriň bu ady ýygy-ýygydan agzalyp ugralýar. Hywa taryhçylary Munis we Ägehi türkmen hany Myrat Serdaryň 1818-nji ýylda keseki ýurt hanynyň goşunlary bilen uruşmak üçin, Aşgabadyň we Änewiň ýaşaýjylarynyň hasabyna öz goşun bölümleriniň üstüni ýetirendigini habar berýär. Şol döwürde Aşgabat berkitmeler bilen gurşalypdyr we ahal tekeleriniň merkezi bolupdyr. Şol ýylyň özünde Hubbyguly hojanyň ýolbaşçylygyndaky güýçli keseki ýurt goşuny köp adamlary gyryp, Aşgabadyň we Aşgabat bilen Mänäniň aralygyndaky ýerleriň boşap galmagyna sebäp bolýar. 1853-nji ýylda keseki ýurt şazada Feridun Mürzäniň ýolbaşçylygyndaky keseki ýurt goşunlary türkmen topragyna aralaşýar. Keseki goşunlaryň Emir han tarapyndan baştutanlyk edilýän öňdäki bölümleri Aşgabadyň eteginde berk gaýtawula sezewar bolýar. Söweş uzak dowam edýär. Ýöne şol wagt goşunlary bilen şazadanyň özi hem ýetip gelýär. Türkmenler yza çekilmäge mejbur bolýarlar. Feridun Mürze birnäçe wagtlap Aşgabatda bolandan soň, şäheriň çäginde we onuň töwereginde ýerleşen 36 sany berkitmäni ýumurmaga buýruk berýär. Ýöne şondan soňam Aşgabat ilatly nokat hökmünde ýatlanmagyny dowam edýär. 1856-njy ýylda Aşgabadyň ýaşaýjylary Astrabadyň hökümdaryna garşy 10 müň sany atlyny çykarmagy başarypdyrlar.

Taryhçy Öwez Gündogdyýewiň
«Aşgabat — keramatly Ärsagyň şäheri» kitabyndan.