Türkmeniň nusgalyk alabaýy

Esaslandyryjysy: Halkara "Türkmen alabaý itleri" assosiasiýasy
Salgysy: Aşgabat şäheri, Bitarap Türkmenistan şaýoly 553/2 jaýy.
Telefon belgileri: 39-00-72

Habarlar

Repetegiň sazaklary

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe türkmen tebigatynyň görküne görk goşýan Garagum sährasynyň özboluşly ösümlik dünýäsini öwrenmekde yzygiderli işler durmuşa geçirilýär. ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna girizilen «Repetek» döwlet biosfera goraghanasynyň hem özboluşly sähra meýdanyna mahsus ösümlikleri bar. «Repetek» döwlet biosfera goraghanasy 1927-nji ýylyň 27-nji oktýabrynda Garagumuň jümmüşinde ösüp ýetişýän gara sazakly tokaý meýdanlaryny goramak, ylmy esasda öwrenmek, dikeltmek we geljek nesillere ýetirmek maksady bilen döredilen. Tutýan meýdany 34 müň 600 gektar bolup, deňiz derejesinden 180 — 220 metr beýiklikde ýerleşýär. Goraghananyň çäginde «Ýaman tokaý» gara sazakly jülgesi, Repetek Saharasy, «Demirgazyk jülge», «Günorta jülge», «Çarlak» tokaýlary ýaly birnäçe sazakly meýdanlar ýaýylyp ýatyr.

Köýtendag - täsin mekan

(Dowamy. Öňi elektron gazetimiziň 13.01.2024 sanynda) Köýtendag döwlet goraghanasy - Köýtendag döwlet goraghanasy 1986-njy ýylyň iýul aýynda döredilýär. Bu goraghana Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistan döwletimiziň iň gündogar künjünde ýerleşmek bilen 27 müň 139 gektar meýdany öz içine alýar. Onuň düzümine aýratyn çäkli goraghanalaryň 3-isi girýär. Olar Garlyk, Hojaýpil, Hojaburjy goraghanalarydyr. Goraghananyň döredilmeginiň esasy maksady Köýtendagyň, Magdanly daglygynyň we olaryň daş-töweregindäki ýerleriň ösümlik we haýwanat dünýäsini gorap saklamakdan, tebigaty goramagyň ekologiki ulgamlaryny dikeltmegiň ylmy esaslaryny işläp düzmekden ybaratdyr. Şeýle hem onuň döredilmegi Tebigaty Goramagyň Halkara Birleşiginiň Gyzyl kitabyna girizilen juda seýrek duşýan burma şahly dag tekesini goramak bilen baglydyr.

Burma şahly täsin jandar

Ýurdumyzyň gündogar-günortasynda ýerleşýän Köýtendag barada aýtsak, onuň ady relýefiniň özüne mahsus aýratynlygyny örän jaýdar häsiýetlendirýär. Ol «kuhi» (pars) we «teň» (türki) sözlerinden gelip çykyp, «geçmesi kyn dag» diýen manyny aňladýar. Hakykatdan-da, bu daglyk ýerler köp sanly jülgedir dereler bilen dilkawlanan. Olaryň iň uzyny Hojaçilgez babadyr (28 km). Has owadany Daraýydere bolup, onda grek hozundan, üzümden, kawkaz dagdanyndan, injirden, sütükli kerkawdan, zerewşan arçasyndan ybarat tokaýlyk ýerleşýär. Gün şöhlesi düşmeýän agaçlaryň aşagynda ýylyň bütin dowamynda sowuk suwly dury çeşme akyp ýatyr. Belentligi 27 metr bolan täsin şaglawukly, şeýle hem eňňitleri kert darajyk Umbardere jülgesi görenleri haýran galdyrýar. Şeýle dag gerişlerini synlaýarkaňyz, owadan şahly jandara gözüňiz düşüp biler. Bu üýtgeşik jandar dag tekesi, ýagny umga diýlip atlandyrylýar. Burma şahly umgalar goşatoýnaklylar toparyna, gyn şahlylar maşgalasyna degişlidir. «Düýbünden ýitip barýan görnüş» derejesi berlenligi sebäpli, olar Tebigaty we tebigy baýlyklary goramagyň halkara bileleşiginiň Gyzyl sanawyna (TGHB) hem-de Türkmenistanyň Gyzyl kitabynyň sanawyna, şeýle hem ýitip-ýok bolmak howpy abanýan ýabany ösümlik we haýwan görnüşleriniň halkara söwdasy baradaky konwensiýanyň (CITES) sanawyna girizilendir.

Suw serişdelerini rejeli peýdalanmagyň hukuk binýady

Hormatly Prezidentimiziň alyp barýan döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri hem daşky gurşawy goramakdan, tebigata aýawly garamakdan, geljekki nesiller üçin onuň baýlyklaryny gorap saklamakdan, türkmen halkynyň durmuşynyň oňaýly şertlerini döretmek üçin ýer-suw serişdelerinden oýlanyşykly peýdalanmakdan, Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde dünýä jemgyýetçiliginiň tagallalaryny birleşdirmekden ybaratdyr. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda»: «Suw serişdelerini tygşytly we netijeli ulanmak maksady bilen, ekinleri suwarmagyň döwrebap suw tygşytlaýjy usullary önümçilige yzygiderli ornaşdyrylar hem-de suwarmagyň öňden hereket edýän usullary kämilleşdiriler» diýlip kesgitlenen.

Alysdan gelen guşlar

Guşlar gabarasy, reňki, häsiýeti, mesgen tutýan ýerleri... boýunça dürli-dürli bolýarlar. Pasyllaryň üýtgemegi bilen guşlar uzak aralyklary geçip, özlerine howa we iýmit bilen bagly amatly ýerleri gözleýärler. Golaýda paýtagtymyz Aşgabadyň gündogaryndaky seýilgähleriň birinde ýapon sofora bagynda ellä golaý üýtgeşik guşy gördüm we ýuwaşlyk bilen olary sanly foto enjamymda surata düşürdim. Ýewraziýanyň we Amerikanyň demirgazyk tokaý zolaklaryndan gelip, gözel ülkämizde gyşlaýan guşlara sykylykçy diýýärler. Göwrümi sarlardan kiçiräk bolan bu owadan guşlaryň dünýäde dört görnüşi bar. Çalymtyk reňkli, guýrugynyň, ganatlarynyň ujy nagyşlanan dek owadan, hüpükli bu guşlaryň dyrnaklary egmek bolanlygy sebäpli, ýere seýrek gonýarlar. Şahalarda welin ussatlyk bilen sallanýarlar.

Tebigat — biziň öýümiz

HOWANYŇ HAPALANMAGYNYŇ ÝAŞAÝŞA TÄSIRI Döwlet Baştutanymyzyň alyp barýan içeri we daşary syýasaty halkymyzyň bagtyýar we abadan ýaşaýşyny üpjün etmäge gönükdirilendir.

Tebigat

«Bereketli Garagum» — gözellik mekany Hormatly Prezidentimiziň Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe tebigaty goramak, ekologiýany gowulandyrmak boýunça amala aşyrýan sebit we dünýä ähmiýetli işleri diňe bir ata Watanymyzda däl, eýsem halkara derejede-de giňden goldanylýar, ykrar edilmegine mynasyp bolýar. Geçen ýylyň güýzünde Türkmenistanyň Özbegistan we Täjigistan Respublikalary bilen bilelikde hödürlän «Beýik Ýüpek ýoly: Zerewşan — Garagum geçelgesi» hem-de Türkmenistanyň Özbegistan we Gazagystan Respublikalary bilen bilelikde hödürlän «Aram guşaklykdaky Turan çölleri» atly köptaraplaýyn hödürnamalarynyň, ýurdumyzyň «Bereketli Garagum», «Gaplaňgyr» döwlet tebigy goraghanalarynyň, «Repetek» döwlet biosfera goraghanasynyň we onuň «Ýerajy» çäkli goraghanasynyň çöl ekoulgamlarynyň ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna girizilmegi munuň şeýledigini ýene-de bir gezek aýdyň subut etdi.

Milli senenama

«Gyşy gyşsyramadygyň...» Halkymyzyň milli senenamasy boýunça kiçi çille 20 gün dowam edip, 17-nji ýanwardan 7-nji fewrala çenli aralygy öz içine alýar. Bu döwürde ýagan gar ýerde uzak wagt ýatýar. «Ak iner çökmese, boz maýa gaýmaz» diýilýär. Gar ýerde köp ýatsa, şüdügärlenen ýeri bozukdyrýar. Ol ýuwaş-ýuwaşdan eräp, ýeriň süňňüne siňýär, ony yzgarlandyrýar. Bu bolsa geljekki hasyla bereket goşýar. Gar güýzlük bugdaýy aýazdan goraýar. Garyň aşagynda ýatmak güýzlük bugdaý üçin gorkuly däl. Bugdaýly meýdanda gar eränsoň, onuň irbaharda ösüşi üýtgeşik bolýar. Ol gollaryny gerip, gününi sanap pajarlap ösüp başlaýar. Sebäbi onuň düýbünde ýeterlik yzgary bar.

Köýtendagyň arçasy — gözelligiň parçasy

Köýtendag döwlet tebigy goraghanasy döredilen gününden başlap, tokaýlarymyzyň esasyny düzýän arça agaçlary berk gözegçilik astyna alyndy. Bu möhüm işler häzirki günlerde-de giňden alnyp barylýar. Bu agaçlaryň tebigy ýagdaýda köpelmegi ugrunda degişli işler ýaýbaňlandyrylýar. Şonuň bilen birlikde goraghananyň we onuň çäkli goraghanalarynyň meýdanlarynda gorag işleri güýçlendirilýär. Bular bilen birlikde tokaý agaçlarynyň nahallaryny ösdürip ýetişdirmek we meýdanlara ekmek işlerini-de utgaşykly alyp barýarys. Geçen ýylda maksatnama laýyklykda nahalhanamyzda arça nahallarynyň 1 müň düýbi ösdürilip ýetişdirildi we goraghanamyzyň çäginde oturdyldy. Bulardan başga-da pissäniň 3 müň, badamyň 3 müň, arnabyň 2 müň, grek hozunyň 1 müň düýbi ekildi. Olaryň kadaly ösmegini gazanmak meselesini hem gündelik üns merkezinde saklaýarys. Mälim bolşy ýaly, ýurdumyzda arçalaryň iki görnüşi duş gelýär. Olaryň biri türkmen arçasydyr. Ol, esasan, Köpetdagda, Uly we Kiçi Balkan daglarynda gabat gelýär. Köýtendagda bolsa zerewşan arçasy ösýär. Özi-de bu arçalaryň diňe ýabany görnüşde duş gelýändigi olary goramak we köpeltmek baradaky aladanyň artdyrylmagyny talap edýär. Köýtendagda arça agaçlary 1200 ― 2700 metr belentlikde ösýär. Olaryň boýy 16-20 metre, sütüniniň ini 50-60 santimetre çenli bolýar. Çaklamalara görä, özleri-de ýedi, hatda sekiz asyrlap ýaşaýar. Mydama gök öwüsýän, özüniň gaýtalanmajak

Sähra täsinlikleri

Alnymyzda ýaýylyp ýatan uç-gyraksyz Garagum... Onuň heniz açylmadyk sahypalary sanardan kän. Gahryman Arkadagymyz «Döwlet guşy» romanynda: «Garagum — türkmeniň ýaşaýyş çeşmesi» diýip, oňa jaýdar häsiýetnama berýär. Halkymyzyň ýaşaýyş çeşmesi bolan Garagum bilen baglanyşykly bu gürrüňleri bize Bäherden etrabynyň Ýarajy obasynda ýaşan, il içinde Weli Arhiw ady bilen tanalan ýaşuly gürrüň beripdi. Bu gürrüňleriň hemmesi luw ýyly bilen bagly.

Garsak

Tebigatda meňzeş zatlaryň köp bolşy ýaly, ynsan häsiýeti, sypaty bilen bagly il arasynda aýdylýan meňzetmeler hem az däldir. Mysal üçin, «bürgüt gözli», «şir sypatly» diýen meňzetmeler bilen birlikde «garsak ýaly» diýen söz düzümlerine hem duş gelýäris. Şu ýerde, eýsem, garsak näme diýen sowal ýüze çykyp biler. Garsak tebigata özboluşly gözellik berýän kiçiräk ýabany haýwan. Ol itler maşgalasyna degişli bolsa-da, göwresi kiçi. Muňa garamazdan, ol örän işjeň we çydamly. Şonuň üçin boýunyň kiçiligine, gysgalygyna seretmezden, armazak-irmezek adama «garsak ýaly» diýilmegi ýöne ýere däl. Garsak (Vilpes Corsac) — aýaklary gysga, daşky sypaty boýunça örän özüne çekiji, tilkiniň çagasyna meňzeş bolup, ýyrtyjylar toparyna degişlidir. Onuň meýdan alamatlary barada aýtsak, tüýi inçe, ýumşak, solak sary-goňrumtyl reňklidir, bedeniniň uzynlygy 50 — 60 santimetr, beýikligi 25 — 35 santimetre deňdir. Bu janawaryň ilki bilen göze ilýän beden synasy onuň ullakan gulaklarydyr. Onuň daşky sypaty we tüýi gyş paslynda has-da göze ilginç bolýar. Garsak giňden ýaýran ýyrtyjylaryň biri bolup, olaryň ýaýran ýerleri tutuş Aziýa we Ýewropa döwletleridir. Biziň ýurdumyzda ýarymçöllükler, sähralar, dag etekleri, garsaklaryň ýaşaýan ýerleri bolup, köplenç alakalaryň, alaňgyrtlaryň sürenleri olar üçin gaçybatalgadyr, şeýle hem sakartorsugyň, tilkileriň sürenlerinde hem seýrek görünýärler.

Hazaryň ösümlik we haýwanat dünýäsi öwrenilýär

Hazar deňziniň daşky gurşawyny goramak, onuň baý tebigy we biologiýa serişdelerini aýawly peýdalanmak ýurdumyzyň halkara ekologiýa hyzmatdaşlygynyň möhüm ugry bolup durýar. Türkmenistanda deňziň ekologiýa taýdan abadan saklanmagyna möhüm ähmiýet berilýär. Künjegiň haýwanat we ösümlik dünýäsiniň ýüzlerçe görnüşleri dünýäniň biologik dürlüliginiň bahasyz genofonduny düzýär. Maglumatlara laýyklykda, indi köp wagtdan bäri Hazar deňzinde gabat gelýän ötegçi we ülkämiziň suwly-batgalyk ýerlerinde gyşlaýanlaryň iň köp sanlysy sakarbarak, derýaçyl we çümüji ördeklerdir. Ýöne adalaryň, gaýalaryň amatly ýerlerinde, çägesöw zolaklarda köpçülikleýin höwürtgeleýän jübtünlere, çarlaklara, deňiz kepderilerine, kiçi çiriklere tomus aýlarynda has hem köp gabat gelmek bolýar. Bu ýerde dünýäniň hiç bir ýerinde gabat gelmeýän ösümlikleriň görnüşleriniň bardygyny bellemek gerek.

Howa maglumaty

Gidrometeorologiýa baradaky gullugyň ýurdumyzda şu hepdäniň dowamynda boljak howanyň ýagdaýy barada berýän maglumaty Balkan welaýatynda: üýtgäp durýan bulutly howa bolup, hepdäniň birinji ýarymynda gar gatyşykly ýagyş ýagar. Demirgazyk-günbatardan günorta-gündogara ugruny üýtgedýän, tizligi sekuntda 8 — 13 metrden 12 — 17 metre ýetýän şemal öwser. Howa gijelerine -1... -6 gradus sowukdan +2... +7 gradus aralygynda maýyl, gündizlerine +10... +15 gradus, welaýatyň kenarýaka etraplarynda +5... +10 gradus maýyl bolar.

Şa­hy­ryň dö­re­di­ji­li­gin­de te­bi­gat

«7/24. tm» № 05 (192), 29.01.2024 Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de hal­ky­my­zyň ru­hy ösü­şi­ne oňaý­ly tä­sir ed­ýän me­de­ni däp­le­ri­mi­zi di­kelt­mek, hal­ky­my­zyň bäş müňýyl­lyk şöh­rat­ly ta­ry­hyn­da ýa­şap ge­çen be­ýik akyl­dar­la­ry­my­zyň gel­je­gi na­zar­la­ýan pa­ra­sat­ly pi­kir­le­ri­ni, mil­li mi­ra­sy­my­zyň nus­ga­wy iş­le­ri­ni il-gü­ne ýe­tir­mek bo­ýun­ça asyr­la­ra ýaň sal­jak iş­ler dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär.

Konolliniň sözeni

Garagum sährasy özboluşlylygy bilen tapawutlanýar. Onda diňe bir ösümlikler däl, eýsem, agaçlar, gyrymsy agaçlar we ýarym gyrymsylar hem giňden ýaýrandyr. Garagumda ýaýran gymmatly ösümlikleriň biri bolan Konolliniň sözeni kösükliler maşgalasyna degişli bolup, ol ýaşaýyş formasy boýunça agaçlara we gyrymsy agaçlara degişlidir. Ol 0,5 metrden 8 metre çenli ösmäge ukyplydyr. Onuň uzalan görnüşli çalymtyl ýaşyl reňkli ýapraklary bolup, olaryň daşy ownujak kümüşsöw reňkli tüýjagazlar bilen örtülendir. Şol sebäpli hem ýapraklaryň daşky görnüşi ýüpegi ýada salýar. Ýapragynyň ujy ösüntgi bilen tamamlanýar. Konolliniň sözeniniň ýaprak sapajyklarynda ownuk tikenleri bardyr. Köküniň berkligi oňa sütünini dik saklamaga ýardam berýär. Kök ulgamy ösümligiň ösüp çykan ýerinden gapdallygyna 0,5 metre, aşaklygyna 30 metre çenli uzamaga ukyplydyr. Konolliniň sözeni aprel-maý aýlarynda gülleýär. Gülleri ownujak, garamtyl-melewşe reňkli bolup, hoşasy birleşendir we çotgajyga meňzeş keşbi emele getirýär. Agajyň kösükleri gysga, ýagny 2 santimetr töweregi ölçegdedir we iýun-iýul aýlarynda bişip ýetişýär.

Sülgün guşy

Sülgün öý towugyna çalymdaş, emma guýrugy inçeden uzyn guşdur. Olaryň horazynyň ýelekleri ala, altynsow, goýy-ýaşyl, mämişi we mawumtyl reňkleriň utgaşygynda, guýrugy sarymtyl-gyzyl, gyzylymtyl-ýaşyl öwüşginli sarymtyl goňur reňkli bolýar. Mäkiýanlarynyň sada bezegli boýny syýa öwüşginli goňur sary, boýny melewşe reňk öwüşginlidir. Sülgünleriň horazy mäkiýanyndan ep-esli uly we guýrugy has uzyndyr. Ylganynda kellesini we boýnuny öňe süýndürip, guýrugyny ýokary galdyrýar. Gowşak we az uçýar. Ilkinji gezek uçanyndan soň gaýtadan uçmaýar, jeňňellikde bukulýar. Horazlarynyň agramy 2 kilogram, mäkiýanlaryň agramy bolsa 1,4 kilograma çenli barýar. Olar guýrugynyň uzyndygy bilen towukşekillileriň ählisinden tapawutlanýarlar. Türkmenistanda sülgünleriň dört görnüşi: pars, murgap, amyderýa we hywa sülgünleri gabat gelýär. Olar ýelek örtüginiň, ýumurtgalarynyň reňkleriniň dürlüdigi, köpelýän wagtlary we ýaşaýan ýerleri boýunça biri-birinden tapawutlanýarlar. Bu guşlar Günbatar we Günorta Ýewropa, Kawkaz, Alynky, Merkezi we Gündogar Aziýa Amerikanyň, Awstraliýanyň, Täze Zelandiýanyň we Tasmaniýanyň käbir ýerlerinde uýgunlaşdyrylandyr. Türkmenistanyň çäklerinde bolsa, sülgün guşlary Günbatar Köpetdagda, Tejen, Murgap, Garagum derýalarynyň, Amyderýanyň jülgelerinde mesgen tutandyrlar.

Ýantar şaý-sepleri

Demirgazygyň altyny hasaplanýan bu göze ýakymly, «güneşli» daşy adamlar göwherden hem has öň ulanypdyrlar. Häzirki zaman zergärleri bu günki gün ýantar daşyna täze äheň bermäge synanyşyp, mineraly öwrenmegi dowam edýärler. Ýantar daşy gadymy hwoýa ýaprakly agaçlaryň şepbigidir. Mineralyň ýaşynyň ýokarky çägi 140 million ýyl ozal diýlip çaklanylýar. Ýantar bölekleri neolit döwrüniň ilatly ýerlerinden tapylypdyr. Ýaňy-ýakynda bolsa Petrozawodsk şäheriniň golaýynda ýantar daşly tapyndylaryň üsti açyldy, ýagny 100—150-den gowrak ýantar monjuklary we dürli şekilli ýantar asyklary tapyldy.

Tebigat – täsin mekan

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň başlangyçlary bilen ýurdumyzda syýahatçylyk ulgamyny ösdürmeklige hem uly üns berilýär. Syýahatçylyk Türkmenistanyň döwlet syýasatynda iň ileri tutulýan ugurlaryň biridir. Ýurdumyzyň durnukly syýasy, ykdysady hem-de medeni ösüşleri dünýäniň köp ýurtlaryny özüne çekýär we ýurdumyza bolan gyzyklanmalary döredýär. Behişdi tebigata eýe bolan ýurdumyzyň özboluşly ajaýyp tebigat gözellikleri dünýä halklaryny, alymlary, syýahatçylary we söwdagärleri gadym wagtlardan bäri hem özüne çekip gelipdir. Olar türkmen sährasynda ýaşaýan adamlaryň durmuşy, tebigy täsinlikleri, ösümlik we haýwanat dünýäsi barada özlerinde galdyran täsirlerini beýan edipdirler. “Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy” ýylynyň ajaýyp günlerinde Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň başlangyçlary esasynda, ýurdumyzyň goňşy we daşary ýurtlary bilen ykdysady, ylym-bilim, lukmançylyk, sport we syýahatçylyk ulgamlaryndaky halkara gatnaşyklary barha ösýär. Syýahatçylyk ulgamyny ösdürmekde örän köp işler amala aşyryldy. Ýurdumyzyň syýahatçylygy ösdürmekdäki iň bir gyzyklanma döredýän ugurlarynyň biri hem türkmen tebigatyna gezelençdir. Häzirki döwürde dünýäniň köp döwletleriniň kitaphanalarynda saklanýan gadymy ýazgylarynda syýahatçylaryň we alymlaryň galdyran türkmenler barada maglumatlaryny görmek we okamak bolýar.

Akpatlawuk

Türkmenistanda täsin howa şertleriniň bolmagyna Hazar deňziniň goşandy örän uludyr. Ol baý biodürlüligi, kenarýakadaky gadymy ýadygärlikleri, tebigy gözellikleriň sazlaşygy bilen bir hatarda, läbik patlawuklary bilen hem köpleriň ünsüni çekýär. Hazaryň kenar ýakasynyň özboluşly aýratynlyklarynyň biri läbik wulkanlardyr. Adatça, «wulkan» diýlende, garaşylmadyk ýerden ýüzlerçe metr ýokarlygyna atylyp gidýän ýa-da ergin halda ýerden çogup çykýan gyzgyn suwuk akym göz öňüňde janlanýar. Hakykatda welin, olaryň tebigatyň iň kuwwatly, iň täsin we iň howply hadysalarynyň biridigi şübhesizdir. Wulkanlar Zemin döräli bäri onuň daşky durkuny ilkibaşdakysyndan düýpgöter özgerdip gelen hadysalaryň hatarynda durýar. Olar hut häzirki günlerde-de Ýeriň daşky keşbini ýuwaş-ýuwaşdan «timarlamaklaryny», «özgertmeklerini» dowam etdirýärler. Bar bolan maglumatlara görä, mahal-mahal hyruç bilen atylyp ýa-da çogup çykýan wulkanlaryň umumy sany 1500-e ýetýär. Ata Watanymyz Türkmenistanyň häzirki çäkleriniň onlarça million ýyl mundan ozal, ýagny daglaryň emele gelýän döwürlerinde has güýçli wulkanlaryň mesgeni bolandygyny taryhy-geologik galyndylar bütin aýdyňlygy bilen subut edýär. Wagtyň geçmegi bilen, kuwwatly wulkanlaryň aglabasy hereketlerini tamamlan-da bolsalar, läbik wulkanlar häzire-bu güne çenli «işlemeklerini» dowam etdirýärler. Olar, esasan, ýumşak toprakly, lüýkli läbik depe

Kiçi çille

Türkmenleriň nesilme-nesil peýdalanyp dowam etdirip gelýän ýyldyz ýörelgesine eýerýän milli senenamasy boýunça 16-njy ýanwarda gyşyň iň uly bölegi bolan uly çille tamamlanyp, aýyň 17-sinde kiçi çille başlandy. Ata-babalarymyz kiçi çilläni örän yzgytsyz hasaplaýarlar. Sebäbi ol bary-ýogy 20 gün dowam etse-de, çarwany-da, daýhany-da aljyradypdyr. Özüniň aýazly, aňzakly we garly günleri bilen ol köpi synaga salypdyr. Kiçi çillede ýagan garyň ýeriň ýüzünde 40 günläp eremän duran ýyllary-da bolupdyr. «Gyş gazabyna tutdy, hernä yzy düzüw bolsun-da!» diýip, çarwalar şonda howanyň maýlamagyna garaşypdyrlar. Eýýäm agralyp başlan ene goýunlary alada bilen gurşap, olaryň ýyly we dok saklanmagy üçin alada baryny edipdirler. Ätiýaçlyk otuň we iýmiň aglaba bölegi hut şu döwürde sarp edilipdir. Çopanlara goşmaça adamlar berkidilipdir. Daýhanlar bolsa bu döwürde, esasan, gyşky ýuwuş suwuna üns beripdirler. Suwy ýeriň içinde doňduryp bilseň, onuň peýdasy az bolmandyr. Bu ýyl uly çille gazabyna tutmady. Howanyň maýyllyk we sowuklyk ýagdaýy şol bir derejede saklandy. Gijelerine aýazly bolsa-da, gündizlerine maýlady. Eýsem, kiçi çilleden nähili howa garaşylýar? Köp ýyllaryň dowamynda howany we tebigatyň üýtgemelerini synçy nazary bilen degşirip-deňeşdirip gelýän ýaşulularymyz bu ýyl kiçi çilläniň-de gazabyna tutmajagyny aýdýarlar. Ýagny Aralyk ýyldyzynyň daňdan ýaşýan wagty ol birneme öçügsi görün