"Neutral Turkmenistan" newspaper

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-61-18, 39-95-82, 39-95-88
Email: neutralturkmenistan-gazeti@online.tm

Gazeti PDF görnüşinde ýükläp almak

Habarlar

Sahawatly şäher

Gadymy medeni ojaklaryň biri, orta asyrlarda maddy hem ruhy-ahlak gymmatlyklaryň mekany bolan Nusaý şäheri Köpetdagyň etekleriniň oňaýly tebigy şertleri bilen gurşalypdyr. X asyryň belli geografy Ystahrynyň berýän maglumatlaryna görä, orta asyrlarda Nusaý şäheri suw çeşmelerine, bagy-bossanlyga baý bolupdyr. Nusaýyň uç-gyraksyz hasylly topragy dagyň içine uzap gidipdir. Bolçulyk hem asudalyk höküm sürüpdir. Biri-birine gol salýan baglarda tagamly miweler ýetişipdir. IX asyryň jahankeşdesi ibn Hurdazbehiň işinde 826 — 827-nji ýyllar üçin Nusaýyň döwlete tabşyran paç töleginiň 893 müň dirhemden agdyk bolandygy beýan edilýär. Bu ýagdaý Abywert, Sarahs, Tus ýaly goňşy şäherleriň görkezijilerinden ep-esli köp bolup, Nusaýyň oba hojalygynyň gowy derejede bolandygyndan habar berýär. Şäheriň merkezinde ýerleşen metjit we onuň ýanyndaky bazar orta asyr şäherlerine häsiýetli aýratynlyklara eýe bolupdyr. Juma metjidi örän uly hem ajaýyp gurlupdyr. Nusaý şäherindäki bu metjit hakyndaky maglumatlar belli syýahatçy we geograf Makdysynyň ýazgylarynda saklanylýar. Metjit diňe bir ybadat edilýän ýer bolman, adamlaryň gündelik meseleleri ara alyp maslahatlaşýan ýeri hökmünde syýasy hem jemgyýetçilik wezipesini ýerine ýetiripdir. Şäheriň bazary hatar-hatar edilip gurlupdyr. Onuň özboluşly aýratynlyklary, täsin şertleri bolupdyr. Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen Nusaýdan ýüpekden tikilen egin-

28 Oktýabr 2021

Taryh

Şöhratly taryhymyza buýsanç

Türkmen halkynyň şöhratly taryhy gadymyýete uzap gidýär. Ýurdumyzyň çäginde halkymyzyň şöhratly geçmişini özünde jemleýän taryhy-medeni ýadygärlikleriň ençemesi ýerleşýär. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň aýratyn üns bermegi bilen türkmen halkynyň milli mirasyny ylmy esasda öwrenmekde hem-de wagyz etmekde uly üstünlikler gazanyldy. Şeýle buýsançly üstünlikleriň netijesinde gadymy Merw, Nusaý, Köneürgenç ýaly ýadygärliklerimiz ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna girizildi. Ol taryhy ýadygärlikler türkmeniň şöhratly geçmişini bütin dünýä ýaýýar. Eziz Diýarymyz başga-da taryhy-medeni ýadygärliklere örän baý mekan. Ýadygärlikleriň has gadymy döwürlere degişlileri-de bar. Orta asyrlarda gurlan binalar hem özboluşly gurluşy, binagärlik aýratynlygy bilen tapawutlanýar. Diýarymyzyň dürli künjeklerinde taryhy-medeni ýadygärlik toplumlary örän köp. Dehistanda, Nusaý galasynda, Amul galasynda, Merw ýadygärlikler toplumynda, gadymy Köneürgençde nepis, haýran galarlyk binagärlik täsinliklerine duş gelmek bolýar. Aýratyn hem Paryzdepe, Maşat ata, Togalakdepe, Goňurdepe, Namazgadepe, Ulugdepe, Altyndepe, Ýylgynlydepe ýaly ýerlerde has gadymy döwürde medeniýetiň ösendigine güwä geçýän ýadygärlikler näçe diýseň bar.

26 Oktýabr 2021

Taryh

Dehistan dünýä siwilizasiýasynyň sallançagy

Gahryman Arkadagymyzyň taýsyz tagallalary esasynda ýurdumyzda milli mirasymyzy ösdürmekde, gorap saklamakda we bu ugurda ylmy işleri alyp barmakda, gadymy binalarda rejeleýiş-abatlaýyş işlerini geçirmekde netijeli çäreler üstünlikli amala aşyrylýar. Balkan welaýatynyň çäginde ýerleşýän «Gadymy Dehistan» döwlet taryhy-medeni goraghanasynyň ýolbaşçysy Aýmämmet Rahymow bilen duşuşyp, goraghanada alnyp barylýan işler barada söhbetdeş bolanymyzda, ol bize şeýle gürrüň berdi: — Balkan welaýatynyň çäklerindäki taryhy-medeni gymmatlyklary gorap saklamak we geljekki nesillere ýetirmek boýunça alnyp barylýan işler üstünlikli dowam etdirilýär. Taryhy-medeni ýadygärlikleriň ýaýrawy welaýatyň ähli ýerinde diýen ýaly duş gelýär. Welaýatdaky daglyk ýerlerde we deňiz kenarýakalarynda taryhyň daş eýýamyndan başlap, giçki orta asyrlara degişli ýadygärlikler ýüze çykaryldy. Etrek we Esenguly etraplarynda bürünç, demir we orta asyrlaryň taryhyny özünde jemleýän Dehistanyň gadymy emeli suwaryş ulgamyna esaslanan ekerançylykdan başlap, halkymyzyň maddy medeniýetiniň dürli görnüşleriniň galyndylary saklanýar. Ýurdumyzyň maddy mirasyny ylmy taýdan öwrenmek we olarda rejeleýiş-dikeldiş işlerini geçirmek häzirki döwrüň aýratyn möhüm meseleleriniň biri hökmünde öňe çykýar. Bu çäreler halkymyzyň döreden maddy medeniýetiniň galyndylaryny ýüze çykarmakda we geljekki nesillere ýetirmekde örän uly ähm

24 Oktýabr 2021

Taryh

Ga­dy­my Mü­sür heý­kel­le­ri satyl­dy

Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­nyň Sad­be­ri şä­he­rin­de ge­çi­ri­len auk­si­on­da bir jü­büt mü­sür sfink­si 195 müň funt ster­lin­ge sa­tyl­dy. Heý­kel­le­riň öň­ki eýe­le­ri ola­ry 15 ýyl­lap how­lu­syn­da sak­lap, onuň üýt­ge­şik ba­ha­sy ýok­dur öý­düp­dir­ler. Bu ba­ra­da «East Ang­li­an Dai­ly Ti­mes» ne­şi­ri ha­bar ber­di. Ne­şi­riň ha­ba­ry­na gö­rä, ar­te­fakt­la­ryň öz­bo­luş­ly­ly­gy ge­çen aý Saf­folk­dan bir maş­ga­la öz öýün­den göç­mez­den ozal, bi­le­si­ge­li­ji­lik bi­len bir metr uzyn­ly­gyn­da­ky heý­kel­le­ri ba­ha­lat­mak ka­ra­ry­na ge­len­soň bel­li bol­dy.– Bi­ze tä­ze gö­çüp bar­jak ja­ýy­na la­ýyk gel­me­ýän zat­la­ryň kö­pü­sin­den dyn­mak is­le­ýän ýer­li maş­ga­la ýüz tut­dy – di­ýip, auk­si­on­çy Jeýms Man­der gür­rüň ber­di. Öý eýe­le­ri uzak ýyl­la­ryň do­wa­myn­da how­lu­la­ry­nyň ha­ky­ky ga­dy­my Mü­sür sfinks­le­ri bi­len be­ze­len­di­gi­ni bil­män, onuň di­ňe nus­ga­la­nan gör­nü­şi­dir öý­düp­dir­ler. Olar bag­da goý­lan heý­kel­le­ri­niň ýa­şy­nyň bäş müň ýy­la deň­di­gi­ni bi­lip, haý­ran gal­dy­lar.Heý­kel­ler açyk as­ma­nyň as­tyn­da ge­çi­ren ýyl­la­ryn­da köp zy­ýan çe­kip, auk­sio­na ýa­ra­maz ýag­daý­da dü­şen hem bol­sa, bu söw­da iň şow­lu­sy bol­dy. Söw­da­nyň baş­lan­gyç ba­ha­sy 200 funt ster­ling bi­len baş­lan­dy. Ti­za­ra bu muk­dar ýüz müň funt, soň bol­sa 195 müň fun­ta çen­li art­dy. Sfin­k­si satyn almak üçin bir­nä­çe a

21 Oktýabr 2021

Taryh

Türkmen aw tazysy

Hormatly Prezidentimiziň düýpli aladalarynyň netijesinde milli baýlyklarymyzy öwrenmekde halkara derejesinde durmuşa geçirilýän döwletli işleriň ähmiýetliligi ýokarlanýar. Gahryman Arkadagymyzyň «Türkmen alabaýy» eseri adamzadyň itşynaslyk babatda müňýyllyklar içre toplan gymmatly durmuş tejribesiniň pähim-paýhas känine has çuňňur aralaşmaga mümkinçilik berýär. Gadymyýetden şu güne ýetirilen milli gymmatlyklaryň esasyndaky durmuşyň wajyp ýörelgeleriniň özboluşly beýanyny özünde jemleýän bu kitapda türkmen tazysy barada iňňän gymmatly maglumatlar berlip, ol biziň milli awçylyk ýörelgelerimizi öwrenmekde juda gymmatly çeşmedir. Hormatly Prezidentimiz «Türkmen alabaýy» atly çuňňur mazmunly ylmy-pelsepewi kitabynyň 220-nji sahypasynda keremli topragymyzda aw tazysynyň sap ganly tohumyny döretmek üçin parasatly atalarymyzyň irginsiz yhlas-zehiniň siňdirendigini tekrarlap şeýle ýazýar: «Birnäçe asyrlaryň dowamynda türkmenler sakçy itleriň, ýagny goýun itleriň hem-de çalasyndan algyr aw tazylarynyň ajaýyp tohumlaryny kemala getiripdirler. Türkmen itleriniň asla gaýtalanmajak ajaýyplyklaryny türkmen arwanasy hem-de meşhur ahalteke atlary bilen ýaýdanman bir hatarda goýsa bolar». Biziň ýurdumyzda gadymy awçy tazylaryň tohumy edil türkmen alabaýynyň sap ganlylygynyň goralyşy ýaly aýratyn üns berlip saklanypdyr. Olaryň awçylyk, yz çalmak, çalasyn hereket etmek endiklerini kämilleş

21 Oktýabr 2021

Taryh

Jeýtun medeniýetiniň itşynaslyk mirasy

Gahryman Arkadagymyzyň yzygiderli goldaw-hema ýaty bilen milletimiziň mertebesine deňelýän milli mirasymyz, şolaryň hatarynda umumadamzat medeniýetiniň ajaýyp nusgalarynyň biri bolan türkmen itşynaslyk sungatynyň taryhyny arheologiýa we etnografiýa taýdan çuň öwrenmek babatda giň gerimli işler alnyp barylýar. Bu işiň barha rowaçlanmagy üçin hormatly Prezidentimiz tarapyndan esaslandyrylan Halkara «Türkmen alabaý itleri» assosiasiýasynyň edýän tagallalary aýratyn bellenilmäge mynasypdyr. Mälim bolşy ýaly, biziň günlerimize ýönekeý depe görnüşine gelip ýeten ýadygärlikleriň galyndylary dabarasy daglar aşan uly şäherleriň, söwdanyň we medeniýetiň ösen iri merkezleriň taryhy yzlarydyr. Arheologlaryň, etnograflaryň belent diwarly binagärlikleriň galyndylarynda, gadymy diňlerde, üstünden müňýyllyklary geçiren kümmetlerde, galalarda hem-de olaryň töwereginde ýaýylyp gidýän köne ýaşaýyş mähellelerinde geçirýän ylmy gözlegleri netijesinde henize çenli mälim bolmadyk syrly maglumatlaryň ençemesi ýüze çykarylyp, olar taryhymyzyň şan-şöhratly sahypalarynyň ýazylmagyna ygtybarly esas bolýar. Şundan ugur alsak, arheologiýa tapyndylar, etnografiýa gymmatlyklar iňňäniň ujy ýaly kiçijik hem bolsa, ylmy taýdan ägirt  uly ähmiýete eýedir. Sebäbi, şol gymmatlyklar tutuş adamzadyň medeni ösüşini äşgär edýär. Şonuň bilen birlikde şol gymmatly tapyndylar dünýäniň taryhyny öwrenmekde mälim däl tä

21 Oktýabr 2021

Taryh

Soltan Jelaleddiniň waspy

Parasatly atalarymyzdan miras bolup galan «Könesi bolmadygyň täzesi bolmaz» diýlen bir jowahyr pähim bar. Hakykatdan hem, Gahryman ­Arkadagymyzyň bagtyýar halkymyza peşgeş beren ajaýyp zamanamyzyň beýik ýeňişli menzillerini giňden wagyz etmek, geçmişimiziň täsin syrlara beslenen sahypalaryny, taryhda öçmejek yz goýan şöhratly atalarymyzyň geçen ömür ýoluny içgin öwrenmek hem-de täze ruhy garaýyş bilen dikeltmek giň dünýägaraýyşly, döwür bilen aýakdaş gitmegi başarýar, şonuň bilen bir hatarda-da, watançy nesilleri kemala getirmekde möhüm orny eýeleýär. Milli Liderimiziň medeniýet ulgamyny we köpçülikleýin habar beriş serişdelerini kämilleşdirmek boýunça sanly ulgam arkaly geçiren iş maslahatynda milli baýlyklarymyzy yzygiderli öwrenmekde hem-de dünýä ýüzüne wagyz etmekde saldamly işleri bitiren alymlaryň, belli ýazyjy-şahyrlaryň, medeniýet we sungat ussatlarynyň hyzmatyna ýokary baha berip, olaryň galdyran mirasyny öwrenmegiň zerurlygyna ünsi çekdi. Arkadag ­Prezidentimiz bu barada şol taryhy çykyşynda şeýle diýdi: «W. Masson we W. Sarianidi ýaly dünýä belli alymlaryň ýurdumyzda işläp, halkymyzyň taryhy bilen içgin gyzyklanyp, geçmişiň açylmadyk sahypalaryny dikeltmek boýunça bitiren işleri biziň üçin nusga bolup galar». Munuň özi, Garaşsyz, baky Bitarap ýurdumyzda Gahryman Arkadagymyzyň döwlet baştutanlygynda şanly taryhymyza hem-de halkymyzyň şöhratyny dünýä ýüzünde

21 Oktýabr 2021

Taryh

Köküň, örküň Watandadyr

Daňdanyň ümüş-tamyşlygynda täze dogan bäbejigiň gulaklara ýakymly jägildisi selmeli sonar sähralaryň päkize asmanynda birgeňsi saýraýan torgaýlaryň owazyna goşulyşyp, ýaşaýşyň ömür-ömür diňmejek müdimi sazyny hasyl edýär. Bu diňe: «Buşluk! Buşluk! Ogul jigim boldy!» diýip, galpajygyny tasadyp, hatarlara şatlyk paýlap ýören gyzjagaz üçin däl-de, tutuş oba, ähli adamlar, külli adamzat üçinem begençlidir. Ynsanlar üçin ýene bir ynsanyň dogulmagyndan zyýada bagt bolup bilermi diý?! Sähranyň gülleri üçinem, çaganyň kalby ýaly tämiz hem biserhet ýumşak ýaýlalar üçinem, danalaryň öwütlerini ýadaman-ýorulman gaýtalaýan sähranyň san-sajaksyz çürçürileri üçinem, sähra tamdyryndan çykan nan ýaly gyrmyzy hem mukaddes Gün üçinem egsilmejek şatlykdyr, buýsançdyr.

20 Oktýabr 2021

Taryh

Firdöwsi (Ta­ry­hy ro­man)

Sa­tym ULUG­ZA­DA,tä­jik ýa­zy­jy­sy (Dowamy. Başlangyjy žurnalyň geçen sanlarynda).

20 Oktýabr 2021

Taryh

Soltan Jelaleddin hakda söz

Merdana türkmen serkerdesi, hakyky Watan ogly Jelaleddin Menguberdiden söz açylanda, şahyr Seýitnazar Seýdiniň: Watan üçin çykdym gyr at üstüne,Tä janym çykynça dönmenem, begler!Dikdir serim, düşmen duşman astyna,Ýanyp duran nar men, sönmenem, begler —

19 Oktýabr 2021

Taryh

Şir ýürekli serkerde. Taryhy şahsyýetler barada aýdylan rowaýatlar esasynda

(Başlangyjy gazetimiziň geçen sanynda) Hakykatdan-da, ertesi agşam ýüzüni garaňka tutup gelen duşman leşgeri Syrderýanyň aňyrky kenaryndan ujy nebit alawly oklaryny Hojantyň üstüne ýagdyryp başlady. Atylan oklaryň tizligi pes bolany üçin derýanyň ortasyna ýetip-ýetmänkä, suwa gaçýardylar. Muňa gahary gelen duşman goşuny kenaryň gyrasyndaky gamyşdyr hyşalardan, toraňňydyr ýylgynlardan suwuň ýüzünde adam münüp, ýüzer ýaly tagaşyksyz taýmyllary, gaýyklary ýasap ugradylar. Muny duýan Timur Mälik özüniň taýmylçydyr gaýykçylardan düzülen goşunyna gije derýanyň aňyrky kenaryna geçip, duşmanyň ýasan taýmyllaryny we gaýyklaryny otlamagy, gerek bolsa suwa gark etmegi tabşyrdy. Şonda serkerdeleriň birnäçesi nebitli alawlaryň suwuň ýüzünde henizem ýanýandygyny, şol ýakylan otlaryň hüjüm etmäge päsgel berýändigini ýaňzytdy. Timur Mälik bolsa olara taýmyllaryň hem-de gaýyklaryň daşyny palçyk bilen galyň suwamagy tabşyrdy. Baş serkerdäniň bu meseleden çykalga tapyşyna goşundakylar haýran galdylar. Emma Çingizhanyň goşunynyň etjek pirimine päsgel berse-de, güýçleriň deň däldigi sebäpli birnäçe günden soň, hojantlylar yza çekilmeli boldular. Timur Mälik bolsa, goňşy şäherleriň häkimlerine, serkerdelerine kömek üçin ýüz tutup, çapar ýollady. Ol tä kömek gelýänçä şäheri goramakçydy. Ýöne Timur Mäligiň tagallalary birikdirmek baradaky çakylygyna hiç kim gelmedi. Şeýdibem, duşman goşuny öňe

17 Oktýabr 2021

Taryh

Şir ýürekli serkerde. Taryhy şahsyýetler barada aýdylan rowaýatlar esasynda (Hekaýa)

Mahmyt täjiriň gyzy Şeýdabibi üçin sawçylyga gelen daýzalar giň otagdaky sekiniň üstünde ýazylan saçak agzyňy suwardýan naz-nygmatdan doly bolsa-da, edil doýan guş ýaly bolşup, onuň daşynda äwmezlige salyp, ümsüm oturdylar. Ahyry bu ümsümligi öý bikesi Naryma hanym bozdy: — Eziz myhmanlar, döwletli gapymyza hoş gelipsiňiz! Timuryň enesi häliden bäri sessiz-üýnsüz otyrsyňyz, näme habaryňyz bolsa aýdyp oturyň, eşideli!

10 Oktýabr 2021

Taryh

Jelaleddin Meňguberdiniň watansöýüjiligi

Be­ýik Sel­juk Türk­men döw­le­ti dar­ga­nyn­dan soň­ra, Kö­ne­ür­genç türk­men­le­ri­niň döw­le­ti do­ly öz­baş­dak­lyk ga­za­nyp, dün­ýä­niň iň kuw­wat­ly döw­let­le­ri­niň bi­ri­ne öw­rül­ýär. Kä­bir ta­ry­hy çeş­me­ler­de ho­rezm­şa­la­ryň-anuş­te­gin­le­riň döw­le­ti şek­lin­de ge­çen bu döw­let Il Ars­la­nyň (1156-1172), Te­ke­şiň (1172-1200) we Alaed­din Mu­ham­me­diň (1200-1220) hö­küm­dar­lyk eden döw­rün­de ösüş­de has-da ýo­ka­ry sep­git­le­re ýet­ýär.XIII asy­ryň bi­rin­ji ýa­ry­my di­ňe bir Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň halk­la­ry üçin däl, eý­sem, tu­tuş dün­ýä halk­la­ry üçin hem kyn dö­wür bo­lup­dyr. Bu dö­wür­de mon­gol ba­sy­ba­ly­jy­la­ry dün­ýä­niň ösen me­de­ni­ýet­le­ri­niň ara­bag­la­ny­şy­gy bo­lan ker­wen ýol­la­ry­na bö­wet bo­lup, yl­myň we söw­da gat­na­şyk­la­ry­nyň ös­me­gi­ne päs­gel­çi­lik dö­re­dip­dir. Kö­ne­ür­genç türk­men döw­le­ti­niň hö­küm­da­ry Alaed­din Mu­ham­me­diň (1200-1220) Aý­çe­çek at­ly aýa­lyn­dan bo­lan og­ly Je­la­led­din Meň­gu­ber­di­niň hö­küm­dar­ly­gy şeý­le kyn­çy­lyk­ly ýyl­la­ra ga­bat ge­lip­dir. 1220-nji ýyl­da Kö­ne­ür­genç türk­men döw­le­ti­niň tag­ty­na ge­çen Je­la­led­din Meň­gu­ber­di­niň döw­ri we gah­ry­man­çy­lyk­ly dur­muş ýo­ly ba­ra­da hormatly Prezidentimiz «Ösü­şiň tä­ze be­lent­lik­le­ri­ne ta­rap» at­ly ki­ta­by­nyň 4-nji to­mun­da «XIII asyr Mer­ke­zi Azi­ýa halk­la­ry üçin örän ga­la­gop­ly, agyr sy­n

8 Oktýabr 2021

Taryh

Ha­ty­ra gü­ni – ha­ky­da gü­ni

6-njy oktýabrda ir bilen aşgabatlylaryň müňlerçesi paýtagtymyzyň günorta-günbatar böleginde ýerleşýän we edermen gahrymanlarymyza çuňňur buýsanjyň, halkymyzyň beýik geçmişine hormatynyň belent nyşanyna öwrülen «Halk hakydasy» ýadygärlikler toplumyna geldi. Şol gün – Hatyra gününde türkmenistanlylar 1948-nji ýylyň Aşgabat ýertitremesiniň pidalaryny, söweş meýdanlarynda wepat bolan gahrymanlary hasrat bilen ýatladylar. «Halk hakydasy» ýadygärlikler toplumyna gül goýmak hatyra çäresine hormatly Prezidentimiz gatnaşdy. Ha­ty­ra gü­ni my­na­sy­bet­li ýur­du­my­zyň äh­li ýe­rin­de Döw­let baý­dak­la­ry aşak dü­şü­ril­di, hem­me ýer­de aýat-tö­wir okal­dy, sa­da­ka­lar be­ril­di. Ha­ty­ra gü­nün­de «Halk ha­ky­da­sy» ýa­dy­gär­lik­ler top­lu­my­na gül goý­mak çä­re­si ge­çi­ril­di. Ha­ky­da mil­le­ti­mi­ziň ýa­şaý­şy­nyň aý­ryl­maz ru­hy bö­le­gi­dir. Ol ne­sil­le­ri bi­rik­dir­ýän berk ýö­rel­ge bol­mak bi­len di­ňe bir göz­baş­la­ry­my­zy we däp-des­sur­la­ry­my­zy go­rap sak­la­mak däl, eý­sem, ta­ry­hy tej­ri­bä­niň esa­syn­da mil­le­tiň tä­ze yk­ba­ly­ny, ýag­ty gel­je­gi­ni gur­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär. Ha­ty­ra gü­ni mil­le­ti bir­leş­dir­ýär we je­bis­leş­dir­ýär.Türk­men hal­ky­myz hä­zir­ki wagt­da hem ne­sil­ler­den-ne­sil­le­re ge­çi­ril­ýän ýo­ka­ry ah­lak ýö­rel­ge­le­ri­ne yg­rar­ly­dyr.«Halk ha­ky­da­sy» ýa­dy­gär­lik­ler top­lu­my paý­tag­ty­my­zyň gü­nor­

8 Oktýabr 2021

Taryh

Asudalygyň aýdymçysy

ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna goşulan gadymy Merw özüniň gadymy Gäwür galasy, Soltan Sanjaryň, Hoja Ýusup Hemedanynyň, kyrk gyzyň, Pälwan Ahmediň we ýene-de ençeme gerçekleriň ýadygärlikleri bilen meşhur. Bu ýadygärliklere zyýarat eden dürli halklaryň syýahatçylary kümmetleriň asyrlaryň dowamynda öz arhitektura keşplerini saklap gelendigine haýran galýarlar. Baýramaly şäheriniň günbatar çetinde Baýramaly — Wekilbazar gatnaw ýolunyň ugrunda ýerleşýän «Mekan» daýhan birleşiginde mertebesi dag aşan Güljemal hanyň öý-muzeýi hem köpleriň ünsüni çekýär. Türkmen halkynyň meşhur zenanlarynyň biri bolan Güljemal han barada hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň «Enä tagzym — mukaddeslige tagzym» atly kitabynda şeýle setirler bar: «XI asyra degişli bolan «Kowusnamanyň» bäşinji fasyly «Ata-enäni sylamak hakynda» diýlip atlandyrylýar. Şular dogrusynda söz açyp, zenanyň ene hökmündäki mertebesiniň ony ulus-ili bilen jebis edýändigini nygtamakçy bolýaryn. Meşhur türkmen zenanlary bolan Altynjan hatyn, Güljemal han ýaly beýik zenan şahsyýetlerimiziň durmuşy hem meniň bu pikirimiň esaslydygyna şaýatlyk edýändir. Olaryň atlary häzirki döwürde dünýä halklarynyň arasynda giňden tanalýar».

30 Sentýabr 2021

Taryh

Oýnawaçlaryň döreýiş taryhy

Oýnawaçlara çagalary gyzykly hem-de täsirli şertlerde güýmemek üçin döredilen ýörite gural hökmünde garamak bolar. Şeýle-de oýnawaja terbiýe bermegiň serişdesi, çaganyň aňyna ideologiki täsir etmek maksady bilen taýýar edilýän enjam diýlip hem düşünilýär. Oýnawajy ýasamaklyga aýratyn pedagogiki, gigiýeniki, estetiki talaplar bildirilýär. Pedagogiki talaplara laýyklykda oýnawaç çagalaryň düşünjesini ösdürýär, daş-töwerekde bolup geçýän zatlara akyl ýetirmäge kömek edýär. Çaga oýnawaç oýnamak arkaly ulularyň ýerine ýetirýän işlerine öýkünýär. Onuň netijesinde bolsa çagada zähmete bolan söýgi, dürli tehniki serişdelere gyzyklanma döreýär. Ondan başga-da bilesigelijiligi, syn etmek başarnyklary, çeperçilik hem-de döredijilik ukyplary kemala gelýär. Oýnawaç çagalary diňe bir güýmemek üçin niýetlenilmän, eýsem, olara köpçülikde öz ornuny tapmaklyga, özara gatnaşyklary ýola goýmaklyga, ýakymly duýgulary oýarmaklyga, çeperçilik başarnyklary döretmeklige ýardam berýär.

20 Sentýabr 2021

Taryh

«Allo» sözüniň gelip çykyşy

Biz her gün telefonda birnäçe gezek «Allo» sözüni ulanýarys. Hakykatda bolsa, bu söz bir gyzyň gysgaldylan adydyr. Gyzyň doly ady Allessandra Lolita Oswaldodyr. Ol telefony oýlap tapan A.Graham Belliň söýgülisidir. Graham Bell telefony oýlap tapandan soň ony ilki bilen söýgülisiniň öýüne çekipdir. Iş ýerinde telefon jyrlanda jaň edýäniň Allessandra Lolita Oswaldodan başga adam bolmajagyny bilýändigi üçin Graham Bell her gezek «Allessandra Lolita Oswaldo» diýýär eken. Bell eslije wagt geçenden soň söýýän gyzynyň adyny gysgaldyp jogap bermäne başlapdyr we jaň gelende «Ale Lolos» diýip başlapdyr. Soň-soňlar ol söýgülisiniň adyny has-da gysgaltmaly bolupdyr. Bu gysga at «Allo» bolupdyr. Allessandra Lolita Oswaldo Graham Belliň bütin şähere telefony çekjek bolup özüne üns bermeýäni üçin birahat bolup başlapdyr we ony terk edipdir. Bell söýgülisiniň haçanam bolsa ýene özüne jaň eder umydy bilen telefonyň ýanyndan aýrylmandyr. Soň-soňlar şäherde telefon ulanýan müşderileriň sany köpelip başlapdyrlar. Graham Belle başga adamlaram jaň edip başlapdyrlar. Ol her gezek gelýän jaňa jogap berende, söýgülisidir diýen umyt bilen «Allo» diýip alýan eken. Ine, şondan soň telefon ussalarynyň köpüsi jaň gelende Aleksandr Graham Belliň hormaty üçin «Allo» diýip başlapdyrlar. Bu gün hemmämiziň ulanýan «Allo» sözümiz şeýle taryh bilen biziň günlerimize gelip ýetipdir.

20 Sentýabr 2021

Taryh

Al­ty müň ýyl­lyk heý­kel

Sa­ud Ara­bys­ta­ny­nyň de­mir­ga­zy­gyn­da­ky äpet daş­la­ryň ýü­zü­ne oýu­lyp ýa­sa­lan dü­ýe heý­kel­le­ri­niň 6 müň ýyl­lyk ta­ry­hy­nyň bar­dy­gy mä­lim edil­di. 2018-nji ýyl­da gu­rak se­bit­de 21 sa­ny dü­ýe we at şe­kil­le­ri ta­py­lyp­dy. Alym­lar Ior­da­ni­ýa­da­ky iki müň ýyl mun­dan ozal ýa­sa­lan «Pet­ra» ha­ra­ba­lyk­la­ry­na meň­zeş­di­gi­ni göz öňün­de tu­tup, bu daş­la­ryň hem iki müň ýyl­lyk ta­ry­hy­nyň bar­dy­gy­ny pi­kir et­di­ler. Em­ma düýp­li ge­çi­ri­len bar­lag­la­ryň ne­ti­je­sin­de bu ta­pyn­dy­la­ryň 6-8 müň ýyl ozal ýa­sa­lan­dy­gy­ny anyk­la­dy­lar. Bu ba­ra­da «Jo­ur­nal of Archaeo­lo­gical Science Re­ports»-da ýaý­ra­dy­lan yl­my iş­de bel­le­nil­ýär. Yl­my işiň aw­to­ry, Ger­ma­ni­ýa­da­ky Maks Plan­kyň ady­ny gö­ter­ýän adam­zat ta­ry­hy­nyň bi­lim ins­ti­tu­tyn­da iş­le­ýän, dok­tor Ma­ri­ýa Gu­ag­nin: «Şol dö­wür­de ýa­şan adam­lar bu ýe­re öw­ran-öw­ran gaý­dyp ge­lip­dir, bu bol­sa ýa­dy­gär­lik­le­riň sim­wol hök­mün­de asyr­la­ryň do­wa­myn­da äh­mi­ýet­li bo­lan­dy­gy­ny gör­kez­ýär» – di­ýip bel­le­ýär. Dok­tor Gu­ag­nin se­bit­de şu­ňa meň­zeş baş­ga-da ýa­dy­gär­lik­le­riň göz­len­jek­di­gi­ni, bu ýa­dy­gär­lik­le­riň go­ral­ma­gy­nyň äh­mi­ýet­li­di­gi­ni bel­le­ýär.

16 Sentýabr 2021

Taryh

Bedewi bilen adyganlar

Beýik Osmanly türkmen döwleti 623 ýyl (1299 — 1922) höküm sürüp, ylym-bilimde, ykdysadyýetde, syýasatda, medeniýetde we harby ulgamda uly üstünliklere eýe bolmak bilen, dünýä taryhynda öçmejek yz goýupdyr. Osmanly türkmen döwletiniň şöhratly hökümdarlarynyň arasynda Soltan Mehmet III ogly Soltan Ahmediň beýleki soltanlardan has tapawutly taraplary bolupdyr. Soltan Ahmedi beýleki patyşalardan tapawutlandyrýan aýratynlyklarynyň biri hem onuň bedew atlara bolan çäksiz söýgüsidir. Ol at münmegi we at üstündäki oýunlary oýnamagy halapdyr. Soltan Ahmet bedewler baradaky eserleri okamak isläp, arapçadan osmanly türkmen diline at baradaky bir eseri terjime etdiripdir. Bu eserde atlary seýislemegiň we terbiýelemegiň tärleri barada gyzykly maglumatlar beýan edilipdir.

13 Sentýabr 2021

Taryh

Farabyň nergyz galalary

Amyderýanyň kenar ýakalaryndaky ekerançylyk üçin iňňän amatly ýerleri öz içine alýan Gündogar Türkmenistan sebiti gadymy eýýamlardan başlap, dürli-dürli taryhy wakalary başdan geçirýär. Arheologik tapyndylaryň hem-de etnografik gymmatlyklaryň esasynda ylmy taýdan esaslandyrylan maglumatlara laýyklykda, orta asyrlara degişli golýazmalarda «Mahikbaran» diýlen şäheriň arheologik ýadygärligi häzirki wagtda ýerli ilat tarapyndan «Nergyz gala» diýlip atlandyrylýar. Ondan, takmynan, iki farsaha golaý günortada, ýagny Farap şäheri tarapda ýerleşen orta asyr Sekawi şäheriniň arheologiýa depesi bolsa ýerli ilat tarapyndan «Kiçi Nergyz» ýa-da «Orta Nergyz» diýlip atlandyrylýar.

11 Sentýabr 2021

Taryh