HABARLAR

Gün planetalary nädip saklaýar?

Gün ulgamyndaky ähli planetalar we beýleki asman jisimleri millionlarça ýyldan bäri şol bir orbitada — hemişeki geçýän ýoly bilen aýlanýar. Asman jisimleriniň sekunt derejesinde hem ýalňyşman amala aşyrýan bu takyk hereketi alymlary köp ýyllardan bäri gyzyklandyrýar. Planetalaryň köpüsiniň dürli ululykdaky meteoridlerden, gazdyr bulutdan emele gelendigine garamazdan, şol bir orbitada aýlanmagy has hem haýran galdyryjy ýagdaýdyr. Planetalaryň ählisi Günüň daşyndan tes-tegelek aýlaw etmän, ekliptika, ýagny çalarak süýnmek görnüşinde hereket edýär. Şeýlelikde, planetalaryň Gün bilen aralygy belli wagtlarda üýtgäp durýar. Günüň emele getirýän magnit meýdany olary özünden uzaklaşdyrman, belli aralykda saklaýar. Aýlaw edýän planetalaryň orbitasy hiç haçan üýtgemeýär. Güne iň golaý ýerleşýän Merkuriden iň uzakdaky Neptuna çenli ähli planetalar bir-biriniň golaýyndan geçende ýoluny üýtgetmeýär.

31 Maý 2021

Ylym

Ylym giňişliginde ýaşlaryň orny

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwri milli ylmyň hem ösdürilýän ajaýyp zamanasyna öwrüldi. Bu döwürde türkmen ylmynyň has-da kämilleşdirilmegi, ylym ulgamyna sanly serişdeleriň işjeň ornaşdyrylmagy, ylmy barlaglaryň, gözlegleriň, taslamalaryň netijeli amala aşyrylmagy, türkmen alymlarynyň halkara giňişliginde uly gyzyklanma eýe bolýan ylmy işleriniň sanynyň artmagy, hususan-da, ýaş alymlaryň täze nesliniň kemala gelmegi buýsanç bilen bellenilmäge mynasypdyr. Türkmen ýaşlarynyň netijeli ylmy işleri alyp barmaklary üçin döwlet tarapyndan uly mümkinçilikler we şertler döredilýär. Bu barada Gahryman Arkadagymyz: «Döredijilik hyjuwyndan doly zehinli ýaşlaryň ylma gelmegini üpjün etmek, Watanyny jany-teni bilen söýýän, başarnykly, giň gözýetimli ylmy işgärleriň we hünärmenleriň sanyny düýpli artdyrmak döwrümiziň öňe sürýän iň derwaýys wezipeleriniň biridir» diýip belleýär. Milli Liderimiziň ýaş alymlary goldamak, olary ylmy açyşlara höweslendirmek bilen bagly döredýän mümkinçilikleri ýurdumyzyň ylmy-tehniki we ykdysady kuwwatyny pugtalandyrmakda hem möhüm ähmiýete eýedir.

30 Maý 2021

Ylym

Hyýal ylymdan güýç alanda

Ýakynda Aşgabat şäherindäki 21-nji ýöriteleşdirilen terbiýeçilik-okuw toplumynda paýtagtly mekdep okuwçylarynyň arasynda robot tehnikasy boýunça yglan edilen bäsleşigiň jemleýji tapgyry geçirildi we bäsleşigiň deslapky tapgyrynda 1-nji, 2-nji hem-de 3-nji orny eýelän okuwçylar bäsleşdiler.

29 Maý 2021

Ylym

Ylma baglanan ykbal

Myrat Haitow 150-den gowrak ylmy işleriň, monografiýalaryň, kitapçalaryň, okuw gollanmalaryň, ylmy makalalaryň awtorydyr. Onuň işleri diňe Türkmenistanda däl-de, eýsem, daşary ýurtlarda-da dürli dillerde çap edildi. Şeýle hem, ol «Rusça-türkmençe düşündirişli hukuk sözlüginiň» awtorlarynyň biridir. Myrat Haitowyň ylma tarap ilkinji ädimleri Magtymguly (ozalky M.Gorkiý) adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň taryh-hukuk fakultetiniň «Hukuk öwreniş» hünäriniň talyplygyndan başlanýar. Ol 1974-nji ýylda ady agzalan ýokary okuw mekdebini tapawutlanan diplom bilen tamamlap, şol uniwersitetiň hukuk fakultetiniň «Raýat hukugy we raýat iş ýöredişi» kafedrasynyň mugallymy bolup zähmet ýoluna gadam basýar. 1978 — 1981-nji ýyllarda Magtymguly (ozalky M.Gorkiý) adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň aspiranty bolýar we Özbegistanyň Daşkent döwlet uniwersitetinde kandidatlyk dissertasiýasyny gorap, «Ýuridiki ylymlarynyň kandidaty» diýen ylmy derejäni alýar. Ýaş alym 1984-nji ýylda Bolgariýanyň Sofiýa uniwersitetinde konstitusiýa hukugy boýunça öwreniji-hünärmen bolup, hünär derejesini ýokarlandyrýar.

20 Maý 2021

Ylym

Öwrenjegiň çynyň bolsa...

Ir döwürlerde Bahaweddin Nagyşbendiniň ýanyna şägirtlige höwesek ýaşlar örän köp gelipdir. Olaryň ählisiniň maksady ussadyň şägirdi bolmak, edep-terbiýe, ylym-bilim almak bolupdyr. Nagyşbendi şägirtlige gelen her bir dalaşgärden ylym-bilim almazdan ozal, haýsy hünäriň hötdesinden gelýändigini soraýan eken. «Haýsy hünärden başyň çykýar?», «Nähili işleri başarýaň?» diýen mazmunly sowallara jogap bermek şägirtlige kabul edilmegiň ilkinji şertleri eken. Ol islendik bir hünärden başy çykýan dalaşgärleri şägirtlige kabul edipdir. Hiç bir zähmet görmedik dalaşgärlere bolsa: «Ylym öwrenjekligiň çynyň bolsa, bar bir hünär öwren. Zähmetiň tagamyny datmadyk, ylmyň hötdesinden gelmez. Her kim ylma taýýarlykly gelmelidir, ylymda üstünlik gazanmak üçin halal zähmet ähli zatdan ähmiýetlidir» diýip, yzyna ugradar eken. ***

20 Maý 2021

Ylym

Ylym we amal

Gadymy döwürde ýaşap geçen akyldarlaryň ýazgylarynda bellenilişine görä, ylmyň başy dymmakdyr, soň diňlemekdir, soň ýatlamakdyr, soň amal etmekdir, soňra ony ýaýratmakdyr. Kim öwrense, öwrenen zadyna amal etse we öwrenen zadyny başgalara öwretse, ol many äleminde beýik adam saýylýar. Onuň mysaly Gün ýalydyr. Günüň özi ýagtydyr we başgalara ýagtylyk berýändir. Onuň mysaly hoşboý ysly müşk ýalydyr. Müşküň özüniň hoşboý ysy bar we ol özgelere-de ýakymly ys ýaýradýar. Öz ylmyndan özi peýdalanman, başga kişiler peýdalanan kişi barada şahyrlaryň biri şeýle aýdypdyr: Ol kişiniň mysaly göýä bir şem ýalydyr,Özgä berer ýagtysyn, ýanmak oň ykbalydyr.

19 Maý 2021

Ylym

Aşgabatda Soltan Sanjara bagyşlanan halkara maslahat geçirildi

«Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda ýurdumyzda milli-medeni mirasy öwrenmäge, halklaryň arasynda ynsanperwer gatnaşyklary ösdürmäge gönükdirilen iri halkara maslahatlar, duşuşyklar yzygiderli geçirilýär. Ynha, 14-nji maýda Türkmen döwlet medeniýet institutynda «Soltan Sanjaryň taryhy keşbi we türkmen halkynyň parahatçylyk, hoşniýetli dostluk taglymaty» atly utgaşdyrylan görnüşde geçirilen maslahat munuň aýdyň mysalydyr. Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi, Bilim ministrligi hem-de Ylymlar akademiýasy tarapyndan guralan bu çärä türkmen alymlary we hünärmenleri, şeýle hem olaryň dünýäniň onlarça ýurtlaryndan bolan kärdeşleri onlaýn görnüşinde gatnaşdylar. Olaryň hatarynda Ýaponiýanyň, Saud Arabystanynyň, Rumyniýanyň, ABŞ-nyň, Beýik Britaniýanyň, Italiýanyň, Gazagystanyň, Yragyň, Alžiriň, Owganystanyň, Täjigistanyň hem-de beýleki döwletleriň abraýly ylmy merkezleriniň, muzeýleriniň, ýokary okuw mekdepleriniň ýolbaşçylary we wekilleri bar. Munuň özi bu geçirilen halkara maslahatyň dünýäniň ençeme ýurtlarynyň taryhçylarynda uly gyzyklanma döredendiginiň subutnamasydyr. Çünki türkmen halkynyň şöhratly geçmişinde öçmejek yz goýan Beýik Seljuklar döwleti, şol sanda, onuň iň soňky hökümdary Soltan Sanjaryň taryhy elmyda

16 Maý 2021

Ylym

Döwrebap oýlap tapyşlar

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň tagallasy bilen ýurdumyzda daşary ýurt maýalaryny işjeň çekýän häzirki zaman kuwwatly himiýa senagaty döredildi. Dünýä hojalygynda ornuny berkidýän bu senagatyň dag magdan baýlaşdyryjy toplumynyň, ýod kärhanalarynyň, karbamid, azot, kaustik soda, sement zawodlarynyň öndürýän önümleri içerki talaplary doly ödäp, daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýar. Munuň bilen çäklenilmän, bu önümler dünýä bazarlaryna uly möçberde eksport edilýär. Häzirki döwürde kuwwatly ösdürilýän himiýa senagatynyň önümçilik kärhanalary innowasion tehnologiýalarda, ylmy esasda, milli we dünýä tejribesini utgaşykly ulanmakda döwrebaplaşdyrylýar hem-de dürli minerallardan täze önümler alynýar. Ýokary depginli ösüş, esasan, ylmyň gazananlaryna daýanýar. Döwlet Baştutanymyzyň geçen ýylyň 16-njy oktýabrynda kabul eden Karary bilen «Türkmenistanda himiýa ylmyny we tehnologiýalaryny toplumlaýyn ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet Maksatnamasy» herekete girizildi. Onuň çäklerinde türkmen alymlary himiýa senagatyny ösdürmek ugrunda täze tehnologiýalary döredýärler we önümçilige ornaşdyrýarlar. Şu ugurda önjeýli işleýän ýaş alymlaryň biri-de Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynyň tehn

12 Maý 2021

Ylym

Akyllyjanyň «Altyn balyjagy»

Ylym ummanynyň gözýetmez giňişliginiň dartyş güýjüni fizikanyň kada-kanunlary bilen ölçerip dökmek asla mümkin däl. Ol dartyş güýjüni diňe dogabitdi zehin bilen ukyp-yhlasyň sazlaşygyndaky kanunalaýyklyk hökmünde aňladyp bolar. Diňe şeýle sazlaşygyň eýesi bolan zehin ylym ummanynyň äpet-äpet gomlarynyň arasynda gaýa-tupana özüni aldyrman erkin kürekläp bilýär. Biziň gahrymanymyz hem ylym ummanynyň şol gözýetmez giňişliginde ýadaman-ýaltanman kürek urup, sekiz onlugy tegeledi. Ol şindem ylym ummanynyň «altyn balyjagyny» yzarlap, dünýä akyl ýetirmegiň çuňluklaryna tarap gidip otyr. Ylmyň aňyrsyna çykyp bolmaýşy ýaly, oňa teşneligiň hem soňy ýok. Könelerimiz «Atasyz — ýesir, enesiz — ýetim» diýip hak aýdypdyrlar. Iki aýlyk bäbejikkä atasyz, iki ýaşly çagajykka enesiz galan oglanjyk entek aga-gara düşünip ýetişmänkä agyr günleriň girdabyna sezewar boldy. Keselbent çagajygyň dadyna entegem dogan-garyndaşlary ýetişdi. Ýöne barybir ol ataly-eneli çagalygyň bagtly günleriniň şaýady bolup biljek däldi. Agyr urşuň ýeter-ýetmezçilikli günleri ähli maşgalalary hem holtumyna dolap alypdy. Zagara nan bilen ýuwa-ýelmikli hörek hem her kime ýetdirip duranokdy. «Adam başy — daşdan gaty» diýleni. Herhal dogan dogany, goňşy goňşyny goldaşyp, ol gabahat ýylla

12 Maý 2021

Ylym

Zemzem suwy

Zemzem suwy öz taryhy boýunça iň mukaddes melhem suw hasaplanylýar. Haj parzyny berjaý edýän musulman doganlarymyz bu mukaddes suwuň gudraty barada şeýle gürrüň berýärler. Bu suw zemzem guýusynyň diwarynyň sag we çep tarapyndaky iki deşikden gelýär, emma onuň aňyrsynyň çägi ýok, has dogrusy, suw näçe alynsa-da, yzy kesilenok. Guýy hiç wagt heňlänok. Zyýarata gelýänler bu suwa öz arzuw-isleglerini aýdyp, teňňe oklaýarlar. Her ýylyň Meret aýynyň 15-ine bolsa suw daşyp, guýy öz-özüni arassalaýar.

12 Maý 2021

Ylym