Sarahs rowaýatlar ummanynda

Sarahs etraby ýurdumyzyň Ahal welaýatynyň günorta-gündogarynda ýerleşip, gadymy döwürlerden bäri ol Merkezi Aziýanyň möhüm şäherleriniň biri hökmünde tanalypdyr. «Sarahs» adynyň gelip çykyşyna degişli taryhy ýazgylarda ýa-da halk döredijiliginde anyk maglumat az hem bolsa, onuň bilen baglanyşykly dürli rowaýatlar we halk arasynda dilden-dile geçip gelen birnäçe hekaýalar bar. Olaryň köpüsi suwuň we çölüň içindäki ýaşaýyş üçin möhüm orun eýelän bu ýer bilen baglanyşyklydyr.

Jeýhunyň ýakasyndaky ýadygärlikler

Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň jöwher paýhasyndan dörän «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly eseriniň ikinji kitaby, Beýik Ýüpek ýolunyň ýurdumyzyň çägindäki täze ugurlaryny aýan etmek bilen birlikde, bu ýoluň ugrunda ýerleşen şäherlerdir galalaryň, kümmetlerdir düşelgeleriň, kerwensaraýlaryň täze bir toplumyny bize tanyşdyrýar. Beýik Ýüpek ýolunyň ugrundaky şol taryhy ýadygärlikler geçmişde ýaşan pederlerimiziň binagärlik sungatyna aýratyn ähmiýet berendiklerine güwä geçýär. Beýik Ýüpek ýoly Jeýhun derýasynyň çep we sag kenarlarynyň ugry boýunça geçipdir. Ol ýoldan agyr kerwenli täjirler, syýahatçylar, derwüşler gatnapdyrlar. Taryhy ýoluň ugrunda küňreli galalar, şäherlerdir obalar, kerwensaraýlar döräpdir. Häzirki wagtda olar baradaky taryhy maglumatlar ylmy taýdan öwrenilýär.

Şöhratly taryhymyza sarpa (Ýaşlar we Gadymyýetiň ýaňy)

Her bir halkyň özüne mahsus milli medeniýeti, däp-dessurlary bolýar. Türkmen topragy hem dünýä siwilizasiýasynyň genji-hazynasyna uly goşant goşan gadymy mekandyr. Halkynyň taryhyna, medeniýetine, sungatyna sarpa goýýan we oňa düşünýän jemgyýetiň Watanyna, ulus-iline söýgüsi has-da belentdir. Şoňa görä-de, Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Gahryman Arkadagymyzyň hem-de Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň taýsyz tagallalary bilen ýurdumyzyň taryhy ýadygärliklerini ylmy taýdan öwrenmek, rejelemek, olary kanuny esasda gorap saklamak we geljekki nesillere ýetirmek babatda uly işler alnyp barylýar. Türkmenistan ÝUNESKO bilen 1993-nji ýyldan bäri netijeli hyzmatdaşlyk saklap, 1994-nji ýylda «Bütindünýä medeni we tebigy mirasy goramak baradaky» Konwensiýa goşuldy. Garaşsyzlyk ýyllarynda ýurdumyzda hem medeni gymmatlyklary gorap saklamaga gönükdirilen kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň birnäçesi kabul edildi. Şolaryň hatarynda «Türkmenistanyň taryhy we medeni ýadygärliklerini goramak hakynda», «Muzeýler we muzeý işi hakynda», «Gozgalýan medeni gymmatlyklary goramak, äkitmek we getirmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunlaryny görkezmek bolar. Şeýle hem bu ugurda ýurdumyzyň ähli welaýatlarynda taryhy-medeni goraghanalar hereket edýär. Olar Gadymy Merw, Köneürgenç, Nus

Bi­le­lik­dä­ki göz­leg­ler — tä­ze ta­pyn­dy­lar

Pa­ryz­de­pä­niň Änew me­de­ni­ýe­ti­ne de­giş­li gym­mat­lyk­la­ry

Pa­ryz­de­pe ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­li­gin­de 2024-nji ýy­lyň ýaz­ky ga­zuw-bar­lag iş­le­ri möw­sü­min­de bir­nä­çe tä­ze ta­pyn­dy­lar ýü­ze çy­ka­ryl­dy. Şol ta­pyn­dy­lar esa­syn­da bu ýer­de ýa­şa­lan dö­wür­le­re, onuň mad­dy me­de­ni­ýe­ti­niň dö­wür­le­ýin ösü­şi­ni kes­git­le­mek­li­ge, ýer­li ila­tyň se­bi­tiň beý­le­ki otu­rym­ly ýer­le­ri bi­len gat­na­şy­gy­na, yk­dy­sa­dy-me­de­ni ösü­şi­ne de­giş­li kä­bir mag­lu­mat­lar anyk­la­nyl­dy. Ýa­dy­gär­li­giň iç­ki ga­la­syn­da me­de­ni gat­lak­la­ry­nyň stra­tig­ra­fi­ýa­sy­ny do­ly anyk­la­mak üçin onuň gü­nor­ta-gün­do­gar bö­le­gin­de ga­zuw-bar­lag meý­dan­ça­sy açyl­dy. Ozal ga­zy­lan bar­lag çu­ku­ry­nyň için­de mü­nüp-düş­mek üçin ýö­ri­te se­ki go­ýul­dy hem-de de­mir­ga­zyk-gün­do­gar bur­çun­da­ky 12-nji me­de­ni gat­lak­da­ky bö­le­gi aras­sa­la­nyp, 14-nji gat­la­gyň de­re­je­si­ne çen­li ýe­ti­ril­di. Pa­ryz­de­pe ýa­dy­gär­li­gin­de ga­zy­lan bar­lag çu­ku­ry­nyň umu­my çuň­lu­gy 16-njy gat­la­ga çen­li 8,5 met­re ýet­ýär.

Taryhyň janlanýan ýeri

Gahryman Arkadagymyzyň «Döwlet guşy» atly romanyny elime alýaryn, onda şeýle jümleler bar: «...Onsoň Berdimuhamediň aýdany boldy: hakykatdanam, şaraňlap duran, polly-potolokly, täze tipli ak mekdep guruldy. Klaslaryň içine çäge suwag etdiler, soň agartdylar, partalary klaslara saldylar. Onsoň başga ýerlerden gelip okatjak mugallymlar üçin diýibem üç sany, hersi üç otagly jaý guruldy. Şolaryň birinde-de, ine, häzir otyrys. Bu jaýyň ähli ýerinde Berdimuhamediň eliniň yzy galandyr...».

Ykbalyny halka baglan akyldar

Türkmen akyldary, şahyry we görnükli döwlet işgäri Patyşa Hojanyň ajaýyp eserleri, bitiren işleri geçmişde jemgyýetçilik durmuşynda uly rol oýnapdyr. Muny Gahryman Arkadagymyz hem «Ömrümiň manysy» atly kitabynda belläp geçýär. Patyşa Hoja, takmynan, 1480 — 1570-nji ýyllar aralygynda ýaşap geçýär. Ol Gökdepäniň Isbirden obasynda dogulýar. (Isbirden obasy Gökdepe etrabynyň S.Nyýazow adyndaky daýhan birleşiginiň çäklerinde ýerleşýär, ol etrap merkezinden 7 kilometr töweregi günbatardadyr). Ol bilim almak we gulluk-iş ýagdaýlary bilen baglanyşykly Mary, Samarkant, Buhara, Balh, Hyrat ýaly ýerlerde ýaşaýar. Şahyryň ýaşan zamanasy bolan XV asyryň aýagy, XVI asyr bütin Merkezi Aziýanyň syýasy wakalara baý döwri bolýar. Şeýle syýasy-jemgyýetçilik ýagdaýlaryň içinde ýaşan Patyşa Hoja özüniň bütin ömrüni, ylmyny, zähmetini halka bagyş edipdir. Ykbalyny halka baglan akyldaryň ömür-durmuşynyň pursatlaryna ser salanyňda, onuň hemişe halkyň durmuşynyň jümmüşinde bolandygyny duýmak bolýar. Ol halkyň ýaşaýşyny gowulandyrmak üçin döwrüniň syýasy-jemgyýetçilik işlerine, döwlet dolandyryşyna gatnaşypdyr. Şahyr halka hyzmat etmegi, ejize-misgine goldaw bermegi özüniň mukaddes borjy hasaplapdyr. Muny şahyryň «Gülzar» eserinde Hezreti Hoja Abdyllanyň adynda

Şöhraty dünýä dolan Anew

2024-nji ýyl «Änew şäheri – türki dünýäsiniň medeni paýtagty» diýlip yglan edildi. Gadymy Änew şäheri taryha baý. Bu barada Arkadagly Gahryman Serdarymyz «Änew — müňýyllyklardan gözbaş alýan medeniýet» atly kitabynda: «Änew irki eýýamlardan bäri adamzat ýaşaýşynyň, esasanam, ekerançylyk, daýhançylyk medeniýetiniň ilkinji dörän hem-de ösen merkezleriniň biri bolup durýar» diýip belleýär. Dünýä taryhynda Änew medeniýetiniň ady ak bugdaýyň ilkinji watany hökmünde şöhratlanýar. Änew şäherinden Kaka etrabyna gidýän ýoluň ugrunda uzakdan seleňläp görünýän iki arheologiýa depeleri şol gadymy däne galyndylarynyň tapylan arheologiýa ýadygärlikleridir. Änew arheologiýa ýadygärlikleri Aşgabadyň 12 kilometr gündogarynda ýerleşýär. Olar ýerleşişine görä ylymda «Demirgazyk Änew» hem-de «Günorta Änew» diýlip atlandyrylýar. Ine, şu arheologiýa depeleri ylma «Änew medeniýeti» diýlen düşünjäni goşdy. Onuň sebäbi, merkezi Änew depeleri bolan ençeme arheologiýa ýadygärliklerde bir döwürde medeni ösüşler bolupdyr. Olardan ýüze çykarylan tapyndylar bu ýerde özboluşly medeniýetiň dörändigini subut etdi. Şol arheologiýa depelerinde biziň eýýamymyzdan öňki 4 — 2-nji müňýyllykda medeniýet pajarlap ösüpdir. Ilat esasan ekerançylyk bilen meşgul

Änew medeniýetiniň keramika sungat eserleri

Hormatly Prezidentimiziň hem-de Gahryman Arkadagymyzyň uly tagallalary bilen Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe gymmatly we şöhratly taryhymyz, maddy hem-de ruhy mirasymyz ylmy esasda düýpli öwrenilýär. Hormatly Prezidentimiziň Karary bilen tassyklanan meýilnama laýyklykda, gadymy Änew şäheri 2024-nji ýylda «Türki dünýäsiniň medeni paýtagty» diýlip yglan edildi we şu ýylyň 27-nji martynda «Gadymy Änew medeniýeti» atly halkara ylmy maslahat geçirildi. Oňa dünýäniň dürli ýurtlaryndan görnükli arheologlar, taryhçylar, gündogary öwrenijiler, professorlar we ýaş alymlar gatnaşdylar. Noýabr aýynyň 16-syna bolsa Änew şäheriniň 2024-nji ýylda «Türki dünýäsiniň medeni paýtagty» diýlip yglan edilmegi mynasybetli geçirilen çäreleri jemlemek dabarasy guralar. Gadymy Änew türkmen topragynyň irki medeniýetleriniň mekany hasap edilýär. Bu medeniýeti öwrenmek işi ilkinji bolup amerikan alymy R.Pampelli tarapyndan amala aşyrylýar. 1904-nji ýylda onuň ýolbaşçylygynda Änewiň demirgazygyndaky we günortasyndaky depelerde arheologik gazuw-agtaryş işleri geçirildi.

Gadymy Änew

«7/24.tm»: №46 (233) 11.11.2024 Mähriban topragymyzyň medeni gatlagynyň öwrenilip başlanyşynyň taryhyndan