"Türkmenistanyň Prezidentiniň Metbugat çapary" gazeti

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
Salgysy: Aşgabat şäheri, Garaşsyzlyk şaýoly, 100, Türkmenbaşynyň erkin döredijilik mekany
Telefon belgileri: 38-61-09, 38-61-11, 38-61-12
Email: metbugatchapary-gazeti@online.tm

Gazeti PDF görnüşinde ýükläp almak

Habarlar

Gündogaryň danasy Fuzaýl ibn Yýaz

Alym Arkadagymyzyň: «Biziň ýurdumyz Gündogaryň syýasy-jemgyýetçilik, edebi-ylmy pikirine uly täsir eden, ylymda, edebiýatda we beýleki ugurlarda mekdepleri we ýol-ýörelgeleri döreden, pelsepeçi, ylahyýetçi, dilçi, edebiýatçy, taryhçy alymlaryň, tanymal sungat adamlarynyň nesliniň kemala gelen mekanydyr. Pelsepe, saz, edebiýat, dil, matematika, himiýa, astronomiýa, geologiýa, lukmançylyk ylymlarynyň çuňlaşmagyna, baýlaşmagyna, edebi mekdepleriň, pelsepewi ýörelgeleriň döremeginde olaryň hyzmaty juda uludyr» diýen çuňňur manyly sözleri Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe öz manysyny älem ýüzüne ýaýýar. Muňa mysal hökmünde alym Arkadagymyzyň «Ömrümiň manysy» atly kitabynda hormat bilen hatyralan şahsyýeti Fuzaýl ibn Yýazyň ykbal beýany esasynda hem göz ýetirmek bolýar. Gahryman Arkadagymyz türkmen alymy Abdylla ibn Mübärek Merweziniň ylym dünýäsindäki ýeten derejesiniň belentligini subut edýän maglumatlara ýüzlenende hem şol döwürde Abdylla Mübäregiň alymlygynyň ykrarnamasyna öwrülen hikmetli sözi aýdanyň hem hut türkmen topragynda doglan we «Abiwerdde önüp-ösen, «Iki mukaddesligiň ybadathony» adyna eýe bolan Fuzaýl ibn Yýazdygyny buýsanç bilen ýatlaýar. Fuzaýl ibn Yýaz 725—726-njy ýyllarda Abiwerdde, häzirki Ahal welaýatynyň Kaka etrabynyň çäklerinde doglupdyr. Ol ýaşy birçene barandan soňra Mekgä gidipdir we 803-nji ýylda şol ýerde dünýeden ötüpdir. Edebiýatyň ta

23 Awgust 2022

Taryh

Gadymy taryhymyza buýsanç

Türk­men­ler iň ga­dy­my halk­la­ryň bi­ri bol­mak bi­len, dün­ýä me­de­ni­ýe­ti­ne, yl­myň ös­me­gi­ne sal­dam­ly go­şant go­şan halk hök­mün­de giň­den ta­nal­ýar. Mu­nuň şeý­le­di­gi­ni ýur­du­my­zyň çä­gin­de ýer­leş­ýän ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­lik­ler do­ly tas­syk­la­ýar. Türk­me­nis­ta­nyň ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­lik­le­ri has ga­dy­my dö­wür­le­re de­giş­li bo­lup, ol bi­na­lar öz­bo­luş­ly gur­luş ähe­ňi, bi­na­gär­lik aý­ra­tyn­ly­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. De­his­tan, Nu­saý, Kö­neür­genç, Amul, Merw ýa­dy­gär­lik­ler top­lum­la­ryn­da bi­na gur­ma­gyň tä­sin nus­ga­la­ry­ny gör­mek bol­ýar. Aý­ra­tyn hem Ma­şa­ta­ta, To­ga­lak­de­pe, Go­ňur­de­pe, Man­sur­de­pe, Na­maz­ga­de­pe, Ulug­de­pe, Al­tyn­de­pe, Yz­myk­şir, Kö­neür­genç, Ys­ma­myt ata, Se­ýit­je­ma­led­din met­ji­di, Sa­rahs ga­la­sy, Sol­tan San­ja­ryň küm­me­ti ýa­ly ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­lik­ler­den ta­py­lan ta­ry­hy ta­pyn­dy­lar haý­ran gal­dyr­ýar. Her bir ta­ry­hy ýa­dy­gär­lik bi­len bag­la­ny­şyk­ly, ne­sil­den-nes­le ge­çip, bi­ziň gün­le­ri­mi­ze çen­li sak­la­nyp ga­lan en­çe­me ro­wa­ýat­lar gel­je­gi­miz bo­lan ýaş­la­ry ter­bi­ýe­le­mek­de uly äh­mi­ýe­te eýe­dir. Ol ro­wa­ýat­lar Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň «Türk­me­nis­tan — Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi», «Türk­me­niň döw­let­li­lik ýö­rel­ge­si», «Öm­rü­miň ma­ny­sy» at­ly ki­tap­la­ryn­da örän gy­zyk­ly be­ýan edil

21 Awgust 2022

Taryh

Ene mukaddesliginiň gadymdan gelýän waspy

Gadymy döwürlerde Gündogaryň ähli ýurtlarynda, şol sanda Türkmenistanda hem zenan hudaýyna topragyň, hasyllylygyň, suwuň, öý-ojagyň medetkäri hökmünde togap edilip gelnipdir. Belli taryhçy, etnograf alym Öwez Gündogdyýewiň berýän maglumatyna görä, oturan zenanyň keşbi şekillendirilen iň gadymy heýkeller b.e. öňki VI müňýyllykda, ýagny neolit döwründe ýüze çykypdyr. Bu bolsa türkmen halkynyň arasynda şol wagtdan bäri enäniň keramatlaşdyrylandygyny aýtmaga mümkinçilik berýär. Gadymy zoorastrizm dininiň mukaddes kitaby bolan «Awestada» Anahita atly zenan hudaýy hasyllylygyň we suwuň hudaýy hökmünde ýatlanylýar. Parfiýa imperiýasynyň ýykylmagy bilen, Türkmenistanyň köp bölegi sasanylar döwletiniň düzümine girýär. Zenan hudaýlarynyň terrokat heýkeljikleriniň köpçülikleýin taýýarlanmasynyň bes edilmegi Sasanylar döwrüne häsiýetlidir. Bu döwürde zenan hudaýlaryna çokunmaklyk belli bir derejede togtaýar. Onuň ýerine otparazçylyk dini esasy orna geçýär.

17 Awgust 2022

Taryh

Orta asyryň danasy

Gadymy Daşoguz topragy taryhy gymmatlyklara baý mekandyr. Bu ýerde ýetişen köp sanly alymlaryň dünýä ylmyna goşan goşandy uludyr. Olaryň arasynda Horezmi, Biruny, Zamahşary ýaly alymlar has meşhurdyr. Horezm döwletiniň paýtagty bolan häzirki Köneürgenç ylym-bilimiň, medeniýetiň gülläp ösen ýeri hasaplanylýar. Bol suwly Jeýhunyň kenarynda, uly kerwen ýolunyň çatrygynda ýerleşen bu şäher hemişe gelim-gidimli abadan bir ülke hökmünde taryhy çeşmelerde beýan edilýär. Bu topragyň taryhynda milli buýsanjymyzy artdyrýan köp sanly wakalar bar. Şolaryň biri hem Merkezi Aziýadaky ilkinji akademiýanyň hut şu ýerde, Köneürgençde bina edilendigidir. Dünýä taryhynda «Mamunyň akademiýasy» ady bilen tanalan bu ylym ojagynda beýik alymlar ylmy-barlag we ýyldyzlaryň hereketine gözegçilik işlerini alyp barypdyrlar. Şol ýerde önjeýli zähmeti bilen adygan, köp sanly ylmy açyşlary bilen tanalan alymlaryň biri hem Abu Reýhan Birunydyr. Ylym derejesini kämilleşdirmek we eserleri ýazmak maksady bilen, dürli yklymlarda zähmet ýoluny geçen Abu Reýhanyň otuz sekiz ýaşynda Horezmiň paýtagty Gürgenje dolanyp barmagy Mamuny örän begendirýär. Mamun ony dessine uly alymlaryň geňeşine goşupdyr. Abu Reýhan emir Mamunyň döwlet işleri boýunça maslahatçysy hem bolupdyr. Syýasy işleriniň köpdügine garamazdan, Abu Reýhan ylymdan birjik-de üzňe bolmaýar, özüniň ylmy-barlag işlerini dowam etdirýär. Asman jisimleriniň

17 Awgust 2022

Taryh

Düýäm — dünýäm

Düýe dürli işlerde ulanylmaga bolan ukyby, adamyň erkine ýeňil tabyn bolýandygy, ýolsuz-ýodasyz, suwsuz hem agyr menzillere çydamlydygy, aýratyn idegi talap etmeýän, oňňut etmäge ukyplydygy bilen tapawutlanýar. Ol ulag we iş maly hökmünde halkymyzyň iň ýakyn ýardamçysy bolupdyr. Ata-babalarymyz asyrlaryň dowamynda ýük daşamakda, aragatnaşyk ulagy hökmünde düýeleriň hyzmatyndan giňden peýdalanypdyr. Ýakyn-u-alys menzillere argyşa giden türkmen üçin pagtadan, zygyrdan we ýüpekden dokalan nah, atlaz matalary, bereketli topragymyzda bitýän datly gawun-garpyzlarymyzdan we ir-iýmişlerimizden taýýarlanan kak, sök, kişmiş ýaly datly nygmatlary dünýä çykarmakda düýe iň ygtybarly ulag hasaplanypdyr. Şonuň üçin-de halkymyz düýä «çöl gämisi» diýip at beripdir. Beýik Ýüpek ýolunyň emele gelmegine goňşy we alysda ýerleşýän gadymy döwletleriň arasynda ykdysady, haryt-söwda we diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagy sebäp bolupdyr. Agyr-agyr kerwenler geçginli harytlary daşamak bilen birlikde, medeniýetleriň ýaýramagyna-da esas döredipdir. Kerwenler diňe bir söwda dolanyşygyny amala aşyrman, eýsem hatlardyr habarlary hem ýaýradypdyrlar. Şonuň üçin-de olar adamzat ýaşaýşynda aýgytly orny eýeläpdirler. Bu ýagdaý halkymyzyň halkara gatnaşyklara işjeň aralaşmagyna, Beýik Ýüpek ýolunyň merkezinde orun almagyna, türkmen medeniýetiniň dünýä ýaýramagyna esas döredipdir.

16 Awgust 2022

Taryh

Nusaý galalarynyň binagärligi

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyň baştutanlygynda milli medeniýetimize, mirasymyza, taryhymyza aýratyn sarpa goýulýar. Halkymyzyň milli medeniýeti buýsanjymyzdyr. Olar halkymyzyň taryhynyň dürli sahypalarynda özüniň gaýtalanmajak öwüşgüni bilen şöhlelenýär. Halkymyzyň şöhratly taryhynyň şaýatlarynyň biri hem gözbaşyny gadymyýetden alyp gaýdan Nusaý galalarydyr. Bu gadymy gala dünýäniň medeni ösüşiniň gadymy ojaklarynyň biridir. Onuň asyrlaryň jümmüşine uzap gidýän çuň taryhy eziz Diýarymyzyň örän gyzykly we gymmatly sahypalaryny kemala getirýär. Taryhy kitaplaryň sahypalaryndan orun alan Täze we Köne Nusaý galalary häzirki döwürde özüniň meşhurlygyny barha artdyrýar. Gözbaşyny has irki, has takygy antiki döwürlerden alyp gaýdýan Nusaý häzirki Aşgabat şäheriniň eteginde ýerleşip, gadymy döwürde Parfiýa döwletiniň paýtagty bolupdyr.

15 Awgust 2022

Taryh

Merwe çagyrylan Ymam

Türkmenistanyň Prezidentiniň Karary bilen 2024-nji ýylda doglan gününiň dabaraly belleniljek 300 ýyllygyna şu günlerden ykjam taýýarlyk görülýän türkmen halkynyň akyldar şahyry, beýik söz ussady Magtymguly Pyragy käbir goşgularynda 12 ymamy ýatlap geçýär, «Bagyşla bizni» goşgusynda bolsa ymamlary başdan-aýak sanaýar. Şol goşgusynyň bir bendinde: Deň-duşlar ýanynda bir bikemalam, Aşygy Mejnunam, şikeste halam, Synaýy, Horasan, zuwwary — älem, Ýa, ymam Ryzaýa, bagyşla bizni —

11 Awgust 2022

Taryh

Binagärlik sungatynyň merjeni

Hormatly Prezidentimiziň medeni mirasymyzy, çuňňur öwrenmek hem-de wagyz etmek babatdaky döwlet syýasatynyň netijesinde ýurdumyzda Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen gadymy binalary ýüze çykarmakda we ylmy taýdan öwrenmekde, gorap saklamakda uly işler alnyp barylýar. Adamzadyň medeni mirasynyň altyn hazynasyna giren şol taryhy binalaryň, ýadygärlikleriň ygtybarly goralyp saklanylmagy üçin olary rejelemek we dikeltmek meselesine hem aýratyn üns berilýär. Bu ugurda ýurdumyzdaky ýörite taryhy we medeni ýadygärlikleri goraýan döwlet goraghanalary tarapyndan uly tagallalar edilýär. Kerki şäherindäki «Kerki» taryhy we medeni döwlet goraghanasy tarapyndan goralýan, hasaba alnan birnäçe arheologik we binagärlik ýadygärlikleri barada Lebap welaýatynyň Taryhy we ülkäni öwreniş muzeýiniň arheologiýa bölüminde gyzykly gürrüň berilýär. Muzeýde Kerki etrabyndaky Astanababa, Alamberdar tugçynyň kümmetleriniň, Halaç etrabyndaky Idris baba medresesiniň, Dänew etrabyndaky Daýahatyn kerwensaraýynyň, Abu-Muslimiň ýadygärlikleriniň kiçi nusgalary we orta asyrlaryň binagärlik sungatynyň özboluşly aýratynlyklary hakynda gürrüň berýän suratly ylmy maglumatlar ýerleşdirilendi. Orta asyrlara degişli bolan bu ýadygärlikler binagärlik sungatynyň ajaýyp gurluş usullaryny özünde saklamak bilen, taryhçy alymlar we arheologlar tarapyndan gutarnykly öwrenilmäge doly mynasyp.

11 Awgust 2022

Taryh

Türkmenistan — milli hem-de medeni gymmatlyklaryň mekany

Sungat diýmek — gözellik diýmegi aňladýar. Gözelligiň bar ýerinde bolsa parahatçylyk, ynanyşmak, abadançylyk, dost-doganlyk, agzybirlik, jebislik, kämillik, ösüş, özgeriş, garasaý, gowulyklar diýlende ýada düşýän ähli zat bar. Çünki bular gözelligi döredýärler. Hut şoňa görä-de, sungatyň sarpalanýan Diýaryny — Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistan Watanymyzy dünýä halklary parahatçylygyň, ynanyşmagyň, abadançylygyň, dost-doganlygyň, agzybirligiň, jebisligiň, kämilligiň, belent ösüşleriň we giň gerimleýin özgerişleriň mekany diýip tanaýarlar. Bu günki günde eziz Diýarymyzyň milli we medeni gymmatlyklarynyň sungatyň iň naýbaşy derejesidigini tutuş dünýä ýüzi ykrar etdi. Munuň şeýledigini bolsa, ýurdumyzyň ÝUNESKO-nyň sanawyna girizilen gymmatlyklary aýdyňlygy bilen delillendirýär. Bilşimiz ýaly, Garaşsyz Türkmenistan Watanymyz 1993-nji ýylda ÝUNESKO-nyň doly hukukly agzasy boldy. 1994-nji ýylda bolsa, ýurdumyz ÝUNESKO-nyň «Bütindünýä medeni we tebigy mirasyny goramak baradaky» Konwensiýasyna goşuldy. Häzirki wagtda bilim, ylym we medeniýet ulgamynda ýurtlaryň we halklaryň arasyndaky hyzmatdaşlygyň giňeldilmegi arkaly parahatçylygyň we howpsuzlygyň ösdürilmegini gazanýan Diýarymyzyň dünýä beren gymmatlyklary ÝUNESKO-da özüniň mynasyp ornuny tapdy. Gadymy Merwiň, Köneürgenjiň, Nusaý ýadygärlikler toplumynyň ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň görnükli sanawyna girizilmegi, şeýle-de

10 Awgust 2022

Taryh

Bitik galasy

Hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalarynyň netijesinde pederlerimizden miras galan taryhy-medeni ýadygärliklerimizi aýawly saklamak, olarda gazuw-agtaryş işlerini geçirmek boýunça giň gerimli çäreler amala aşyrylýar. Biziň welaýatymyzda-da bu ugurda oňyn işler ýola goýuldy. Häzirki wagtda taryhy-medeni ýadygärliklerimizde, galalarda, gadymy desgalarda ylmy-barlag işleri alnyp barylýar. Şeýle gadymy desgalaryň biri-de Amyderýanyň sag kenarynda, Farap etrabynda ýerleşýän Bitik galasydyr. Bu gala gadymy we orta asyrlar döwrüne degişli bolup, wagtyň geçmegi bilen ýykylyp, weýran bolupdyr. Onuň häzire çenli saklanyp galan meýdany bir gektara golaýdyr. Bitik galasynyň daş-töweregi uly bolmadyk diwar bilen gurşalypdyr we onuň öňki tutýan meýdany 20 gektara golaýlaýar. Diwarlaryň beýikligi 3 metre, ini 2,5 metre deň bolup, ýokarsy diş ýaly kertik görnüşinde edilipdir. Onuň diwarlary palçykdan we çig kerpiçlerden gurlupdyr, kerpiçleriň ölçegi 33 x 22 x 7 santimetre deňdir. Bitik galasynyň diwarlarynda dört sany agaçdan ýasalan derwezesi bolupdyr. Biziň günlerimize çenli onuň diwarlary saklanyp galmandyr. Emma tapylan tapyndylar onuň uly meýdany eýeländigine we bu ýerde ýaşaýşyň bolandygyna güwä geçýär. Bitik galasynyň arheologiki taýdan ýerleşişi öwrenilende, bu ýerde antik döwründen tä XIX asyra çenli ýaşaýşyň bolandygy bellenilýär. Bu gala Amul bilen bir wagtda döräpdir we birnäç

10 Awgust 2022

Taryh

Ga­dy­my bi­na­gär­çi­lik sun­ga­ty­nyň tä­sin nus­ga­sy

Par­fi­ýa döw­le­ti­niň paý­tag­ty bo­lan Kö­ne Nu­saý ýa­dy­gär­lik­ler top­lu­my özü­niň bi­na­gär­çi­lik nus­ga­sy bi­len beý­le­ki ýa­dy­gär­lik­ler­den ta­pa­wut­lan­ýar. Dün­ýäniň me­de­ni ösü­şi­niň ga­dy­my ojak­la­ry­nyň bi­ri bo­lan Kö­ne Nu­saý özü­niň ta­ry­hy ýo­lun­da en­çe­me at­la­ra eýe bo­lup­dyr. Bu­lar ba­ra­da ýa­zuw çeş­me­le­rin­de dür­li mag­lu­mat­la­ra ga­bat gel­mek bol­ýar. Grek-rim aw­tor­la­ry­nyň iş­le­rin­de Mer­ke­zi Azi­ýa­da, Hin­dis­tan­da, Eý­ran­da, Kaw­kaz­da, Ki­çi Azi­ýa­da we baş­ga ýer­ler­de bir­nä­çe «Nu­saý» ady­nyň ge­ti­ril­ýän­di­gi­ni bel­le­mek ge­rek. Or­ta asyr çeş­me­le­rin­de we hä­zir­ki za­man to­po­ni­mi­ka­syn­da Tä­ji­gis­ta­nyň, Eý­ra­nyň, Ow­ga­nys­ta­nyň «Nu­saý» at­ly bir­nä­çe oba­sy ýat­la­nyp ge­çil­ýär. Ga­dy­my Par­fi­ýa şa­ly­gy­nyň dö­re­den bi­na­gär­çi­lik mi­ra­syn­da­ky bi­na­la­ryň be­zeg aý­ra­tyn­lyk­la­ry ba­ra­da hem bel­le­mek ge­rek. Kö­ne Nu­saý­dan ta­py­lan bi­na­nyň be­zeg bö­lek­le­ri özü­niň ýe­ri­ne ýe­ti­ri­li­şi we us­sat­ly­gy bo­ýun­ça ta­ryh­çy­lar­da uly gy­zyk­lan­ma dö­red­ýär. Bi­na­nyň içi ýö­ri­te di­war be­zeg su­rat­la­ry (fres­ka­lar) bi­len be­ze­lip­dir.

9 Awgust 2022

Taryh

Ta­ry­hy gym­mat­lyk­la­r

Ma­ry we­la­ýa­ty­nyň ta­ry­hy we ül­kä­ni öw­re­niş mu­ze­ýi örän baý ta­ry­hy gym­mat­lyk­la­ry özün­de sak­la­ýar. Ga­zuw-ag­ta­ryş iş­le­ri ge­çi­ri­len­de tapylan, bü­rünç asy­ry­na de­giş­li bo­lan zäh­met gu­ral­la­ry mu­ze­ýe ge­lýän­le­riň ün­sü­ni özü­ne çek­ýär. Bu ta­ry­hy gym­mat­lyk­lar şol dö­wür­de ýa­şa­ýyş-dur­mu­şyň has-da joş­gun­ly bo­lan­dy­gy­na, ata-ba­la­ry­my­zyň ag­zy­bir­lik­de zäh­met çe­ken­di­gi­ne şa­ýat­lyk ed­ýär. Merw ga­dy­my ta­ry­hy go­rag­ha­na­sy­nyň hü­när­men­le­ri ta­ra­pyn­dan ga­zuw-ag­ta­ryş iş­le­ri ge­çi­ri­len­de ýü­ze çy­ka­ry­lan şeý­le zäh­met gu­ral­la­ry­nyň Ma­ry we­la­ýa­ty­nyň ta­ry­hy we ül­kä­ni öw­re­niş mu­ze­ýi­ne tab­şy­ryl­ma­gy bilen mu­ze­ýi­mi­ziň gaz­na­sy­ has hem baý­laş­­dy.

9 Awgust 2022

Taryh

Gadymy abiwerdiň alymlary

Gahryman Arkadagymyzyň «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabynyň «Sarahs bilen Änewiň aralygynda» atly üçünji bölüminde dürli taryhy ýerler bilen bir hatarda, gadymy Abiwerd hakynda hem täsirli söhbet açylyp, onuň atlandyrylyşy, bu gadymy künjegiň esasy merkezi hakynda gürrüň berilýär. Taryhy maglumatlara görä, Abiwerdde biziň eýýamymyzdan öňki I müňýyllykdan başlap, tä XVIII-XIX asyrlara çenli ýaşaýyş bolupdyr. Şäher gür ilatly bolup, ilat esasan ekerançylyk we maldarçylyk bilen meşgullanypdyr. Şäheriň daş-töweregini ekerançylyk ýerleri gurşap alypdyr. Şäherde üç sany howuz, birnäçe guýy bolup, olar ilaty agyz suwy bilen üpjün edipdir. Iki sany bazar meýdançasynda senetçilik we oba hojalyk harytlary satylypdyr. Abiwerdde ylym, edebiýat, medeniýet ugrundan uly meşhurlyga eýe bolan şahsyýetler ýaşapdyr. Şolaryň biri hem edebiýatçy alym ibn Ahmet Umawy Mugawy. Onuň asly Abiwerdiň bir obasy bolan Kufendendir. Alym arap diliniň morfologiýasyny, taryhy, ritorikany we stilistikany gowy bilipdir. Onuň ylmyň bu pudaklaryna degişli birnäçe kitaplary hem bolupdyr.

9 Awgust 2022

Taryh

Soltan Mahmyt Gaznaly Türkmen

Dowamy. Başlangyjy žurnalymyzyň geçen sanlarynda. Ömür beýanyV.

9 Awgust 2022

Taryh

Geçmişiň syrly sahypalary

Gadymy Parfiýa döwleti taryhda uly yz galdyrypdyr. Gahryman Arkadagymyz «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly 1-nji kitabynda gadymy Parfiýa türkmen nesilşalygynyň uly imperiýa bolan Rim bilen bäsleşendigini belläp geçýär. Parfiýa türkmeniň buýsançly taryhyna öwrülmek bilen gadymy Hytaýyň «Taryhy ýyl ýazgylarynda» we «Han shu» eserinde hem aýratyn bellenip geçilýär. Hytaýyň gadymy han nesilşalygynyň üç patyşalyk döwründe hem Parfiýa barada ýatlanyp geçilýär (biziň eýýamymyzdan öňki 206 we miladynyň 265-nji ýyllary. Şu, Wei, U patyşalarynyň döwri). Parfiýa baradaky gymmatly maglumatlar Hytaýyň «Taryhy ýyl ýazgylary» we «Han shu» eserinde han nesilşalygynyň täze we soňky döwürlerinde hem beýan edilipdir. Bu bolsa gadymy Parfiýanyň taryhyny öwrenmekde gymmatly çeşme bolup hyzmat edýär. Parfiýa Ärsek tarapyndan esaslandyrylandan soň döwletiň ady hökmünde Hytaýyň «Taryhy ýyl ýazgylarynda» we «Han shu» eserlerinde «-An Xi» ieroglifler bilen ýazylypdyr. Bu bolsa Ärsegiň döwleti diýen düşünjäni beripdir. Aslynda hytaýlylaryň «-An ieroglifiniň «howpsuz» we -Xi ieroglifiniň bolsa «dynç» manysynda berilmegi hem diýseň täsindir. Diýmek Parfiýanyň şol döwürde dynç we howpsuz döwlet hökmünde häsiýetlendirilendigini aýtmaga mümkinçilik berýär. Şeýle-de şol döwürde söwda kerwenleriniň gatnaw ýoly bolan Amyderýanyň ady hytaý taryhy ýyl ýazgylarynda we «Han shu» eserinde «-Gui shui»,

9 Awgust 2022

Taryh

Hanlar hany Baýram han

Halkymyzyň baý taryhy, medeni we ruhy mirasy bar. Milli Liderimiziň rowaçlandyran halypa-şägirtlik ýörelgesinden ugur alyp, buýsançly taryhymyzy, medeni, ruhy mirasymyzy öwrenip, ýaş nesli watansöýüjilik, ynsanperwerlik ruhunda terbiýelemek, geçmişimiziň gymmatlyklaryny olaryň kalbyna ornaşdyrmak mukaddes borjumyzdyr. Türkmen halkynyň taryhynda uly yz galdyran şahsyýetleriň biri-de Baýram han Türkmendir. Baýram han Türkmen gelip çykyşy boýunça türkmenleriň baharly tiresine degişlidir. Bahar, Bahar ili, Baharly tiresi Oguz hanyň bäşinji ogly Dag handan we onuň ogly Imrden gözbaş alyp gaýdýar. Imr boýy, Imrili, hususan-da, onuň baharly şahasy taryha Ýunus Emre, Baýram Hoja, Gara Ýusup, Jahanşa Hakyky, Aly Şükür beg, Baýram han, Abdyrahym han-hanan, Soltanguly Kutubşa, Emirhan Mosully, Magrupy ýaly beýik şahslary we türkmenleriň Garagoýunly, Kutubşalar döwletlerini berendir.

9 Awgust 2022

Taryh

Gadymy gymmatlyklar

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyz halk hojalygynyň dürli ugurlarynda uly ösüşlere, özgerişlere eýe boldy. Hormatly Prezidentimiz «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda hem ata Watanymyzyň taryhyny, medeniýetini we beýleki özboluşly aýratynlyklaryny öwrenmäge giň mümkinçilikleri döredip berýär. 5000 ýyldan gowrak şöhratly taryhymyzyň arheologik ýadygärlikleriniň, baý medeni-mirasymyzyň ylmy esasda öwrenilip, ýaş nesle ýetirilmegi ýurdumyzda möhüm wezipeleriň hatarynda durýar. Türkmen topragy dünýä medeniýetiniň, taryhynyň, özara söwda-aragatnaşyk gatnaşygynyň ösüşine ägirt uly goşant goşan gadymy ýurtlaryň biri hökmünde tanalýar. Türkmenistanyň çäklerinde orta asyrlar döwürlerine degişli ýadygärliklerden, gadymy şäherlerden ýüze çykarylan çyralar taryhy, ýasalyş usullary we ulanyş aýratynlyklary boýunça düýpli öwrenilen arheologik tapyndylardyr. Çyradanlar orta asyr döwürlerinde giňden ýaýrap, ynsanyň ýaşaýyş-durmuşynda öýi yşyklandyrmak üçin wajyp ulanylan önümleriň biri bolupdyr. Dürli maksatlara laýyklykda olaryň birnäçe görnüşleri bolupdyr. Olaryň görnüşleriniň, bezegleriniň, göwrümleriniň tapawutlylygyny çyradanlaryň ýasalyş ýerleriniň (şäherleriň, halklaryň, döwletleriň) medeni durmuşy, etnik gelip çykyşlary arkaly häsiýetlendirmek bolýar. Çyradanlaryň ulanyş aýratynlyklary hem hut olaryň ýasalyş aýratynlyklaryna, çyradany ulanýan halklaryň medeniýe

3 Awgust 2022

Taryh

Ilkinji stepler

Ilkinji stepler (berkidiji) XVIII asyrda Fransiýanyň patyşasy Lýudowik XV üçin ýasalýar. Ol stepleri ilkinji bolup ulanan adamdyr. Şol wagtlar stepler diňe şa köşgünde bolupdyr. Ýöne XIX asyrda kagyzyň giňden ulanylyp başlanmagy bilen, ol berkidijiler her bir edaralarda hem gerekli enjama öwrülipdir. 1867-nji ýylda Jorj Makgil kagyzlary baglamak üçin ýasan berkidijisi üçin ygtyýarnama alypdyr. «Stepler» sözi 1909-njy ýylda ulanyşa girýär. Şoňa çenli ol «berkidiji» diýlip atlandyrylypdyr. 1914-nji ýylda bu enjam ABŞ-nyň birnäçe şereketinde peýda bolýar. 1923-nji ýylda «Boston Wire Stitcher CO» şereketiniň öndüren stepleri ýönekeýligi bilen tapawutlanyp, ol uly meşhurlyga eýe bolupdyr.

3 Awgust 2022

Taryh

Meşhurlaryň durmuşyndan

Dünýä belli fransuz ýazyjysy Žýul Wern 1849-njy ýylda Fransiýada hukuk ugrundan okasa-da, kär saýlamaga howlukmandyr. Ol teatry söýüpdir we belli dramaturg bolmagy arzuw edipdir. Haçan-da, ol «Üç muşketýor» kitabyny okanda, haýran galmakdan ýaňa gygyranyny duýman galypdyr we öz-özüne «Dýumanyň edebiýatda görkezen ukybyny men geografiýada görkezerin» diýip söz beripdir. Ol öz döredijilik tejribesinde «Döretmek we lezzet almak» ýörelgesini işläp düzýär. Žýul Werniň ýazan fantastik romanlary elmydama ylmy açyşlaryň özeni bolupdyr. Ýazyjy her günde 20-den gowrak gazetdir žurnaly okap, gözden geçirýän eken. * * *

3 Awgust 2022

Taryh

Alys­lar­dan uzan ýol­lar

Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň köp şa­ha­la­ry we üz­nük­siz ta­ry­hy Türk­me­nis­ta­nyň ga­dy­my ta­ry­hy bi­len bag­la­ny­şyk­ly­dyr. Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz «Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi» at­ly ki­ta­byn­da bu ýo­luň ýurdumyzyň çä­gin­den ge­çen eý­ýam­la­ry, onuň ýa­ka­syn­da­ky ker­wen­sa­raý­lar­dyr du­ral­ga­lar, söw­da-hyz­mat­daş­lyk gat­na­şyk­la­ry ba­ra­da gym­mat­ly mag­lu­mat­la­ry be­ýan ed­ýär. Ki­tap­da nyg­ta­ly­şy ýa­ly, Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň göz­ba­şy bi­ziň eý­ýa­my­myz­dan öň­ki II asyr­dan baş­la­nyp­dyr. Dün­ýä­niň şol döwrüň me­de­ni-yk­dy­sa­dy ojak­la­ry­nyň bi­ri bo­lan ga­dy­my Hy­ta­ýyň mer­ke­zi we­la­ýat­la­ryn­dan göz­baş alyp gaý­dan bu ýol Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň üs­ti bi­len Or­ta­ýer deň­zi­niň gün­do­gar ke­na­ry­nyň ýurt­la­ry­na, soň­ra yk­dy­sa­dy we me­de­ni şä­her ha­sap­la­nan Ri­me ba­ryp ýe­tip­dir. Bu ba­ra­da hor­mat­ly

3 Awgust 2022

Taryh