''Demokratiýa we hukuk'' žurnaly

Esaslandyryjysy: Türkmenistanyň Döwlet, hukuk we demokratiýa instituty
Salgysy: Aşgabat şäheri, A. Nowaýy köçe 2022 jaý 86
Telefon belgileri: 38-06-00

Makalalar

Saglyk — gymmatly baýlyk

Adamzadyň bahasyna ýetip bolmajak gymmatlygy — saglyk hakynda Gündogaryň beýik akyldar şahyry Magtymguly Pyragynyň döredijiliginde-de dürdäne garaýyşlar beýan edilýär. Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň nygtaýşy ýaly, ajaýyp şygyrlary bilen ynsan kalbyny ýagşylyk nuruna bezän türkmeniň akyldar ogly Magtymguly Pyragynyň mertebesi türkmen halky üçin iň belentde goýulýan mukaddeslikleriň biridir. Garaşsyz döwletiň binýat bolmagyny islän beýik akyldarymyz «Nas atan», «Naskeş», «Çilim», «Çilim çekmegil», «Munda çilimkeş» ýaly goşgularynda adamzadyň bagtyýar ýaşamagy üçin diňe bir erkanalygyň däl-de, islendik döwürde sagdyn durmuş ýörelgelerine eýerip, zyýanly endiklerden gaça durmagyň möhümdigini nesihat edipdir. «Saglygyň gadryny bilgil, hasta bolmasdan burun» diýen akyldar şahyrymyz nesilleri sagdyn durmuş ýörelgelerine çagyrypdyr.

Ýurdumyzda şanly sene giň gerimde dabaralandyrylar

Bütindünýä saglyk güni ynsan saglygyna, bedenterbiýä we sporta aýratyn ähmiýet berilýän hem-de ynsanperwerligiň belent däplerini dabaralandyrýan halkara baýramdyr. Milli senenamamyza girizilen bu baýram jemgyýetimiziň sagdynlygyny, agzybirligini, jebisligini, ägirt uly döredijilik mümkinçiliklerini özünde jemleýän baýram hökmünde Garaşsyz ýurdumyzda döwlet derejesinde giňden bellenilýär. Mälim bolşy ýaly, Türkmenistan 1992-nji ýylyň 2-nji iýulynda BSGG-niň agzasy boldy. Geçen ýyllaryň dowamynda ýurdumyz Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň ilatyň saglygyny goramak we oňa howp salýan faktorlary aradan aýyrmak, dünýäde ýaýran howply ýokanç we ýokanç däl kesellere garşy göreşi güýçli depginde dowam etdirmek, saglygy goraýyş ulgamyny halkara derejesinde ösdürmek bilen onuň maddy-tehniki binýadyny pugtalandyrmak boýunça maksatnamalary ýerine ýetirmäge işjeň gatnaşyp gelýär. Türkmenistan bu meseleleri çözmek boýunça halkara derejede goldanan başlangyçlaryň birnäçesi bilen çykyş etdi. Ýurdumyza halkara güwänamalarynyň ençemesiniň gowşurylmagy Türkmenistanyň üstünliklerine uly baha berilýändigine güwä geçýär.

Oraza we ynsan saglygy

Mübärek Remezan aýynda oraza tutmak adam bedeniniň ähli ulgamlaryna täsir edip, saglyk beriji aýratyn häsiýete eýedir. Ol adamyň nerw ulgamyndan başlap, gan aýlanyş, iýmit siňdiriş, ýürekdir bagra, öýkene çenli öz täsirini ýetirýär. Oraza tutýan adamlarda iýmit siňdiriş agzasy belli bir wagt aralygynda dynçlyk ýagdaýynda bolýar. Onuň saglyga edýän iň gowy täsiri bagyr bilen baglanyşyklydyr. Bagyr bedende birnäçe wezipäni ýerine ýetirýär. Eger bagra artykmaç agram düşse, ol üstüne ýüklenen wezipeleriň bir bölegini ýerine ýetirip bilmez. Oraza tutmak bolsa oňa her günde 4-5 sagat dynç bermek bilen, bagryň wezipelerini peseldýär, netijede, ol ýitiren birnäçe wezipelerini dikeldýär, şeýle-de kesellere garşy göreşmek ukyby güýçlenýär.

Saglygym — baýlygym

Saglygy berkitmek üçin ýylyň ähli möwsüminde bedene zerur bolan şertleri döretmek hökmanydyr. Şahsy arassaçylyk şolaryň ilkinjileriniň biridir. Şahsy arassaçylyk düzgünleriniň pugta berjaý edilmegi ýüze çykýan dürli ýokanç keselleriň öňüni almaga ýardam berýär. Ýokanç keselleri döredijiler göwnejaý ýuwulmadyk elleriň, doly arassalanmadyk iýmit önümleriniň üsti bilen we talabalaýyk bişirilmedik tagamlardan geçip bilýär. Şeýle keseller, köplenç, nähoşlardan howa-damja ýoly bilen sag gezip ýören adamlara ýokuşýar. Näsag adamlar üsgürende, asgyranda köp adamly ýerlerde kesel örän çalt ýaýraýar. Şunuň ýaly ýagdaýlaryň öňüni almak üçin öýleriň, iş otaglarynyň howasyny çalşyp, ýelejiredip durmaly. Zyýansyzlandyryjy serişdeler bilen häli-şindi arassaçylyk işlerini geçirmeli. Arassa howadan dem almagyň özi saglyk üçin peýdaly bolup, bedene gurplandyryjy täsir edýär. Daşardan öýe gelnende, eller hökman sabynlanyp gowy ýuwulmalydyr. Bilşimiz ýaly, häzirki wagtda bahar aýlary dowam edýär. Şu döwürde gündizlerine howanyň üýtgäp durmagy saglyga täsir edip biler. Mümkin boldugyndan, nähoşluga eltýän sebäplerden gaça durmaga çalyşmalydyr.

Sag­dyn jem­gy­ýet — kuw­wat­ly döw­let

«7/24. tm» №14 (201), 01.04.2024 Sag­dyn jem­gy­ýet — yk­dy­sa­dy ösüş­le­riň ke­pi­li. Sag­dyn­lyk ru­hu­be­lent­li­gi üp­jün ed­ýär, iş­jeň­li­gi art­dyr­ýar. Her bir yk­dy­sa­dy taý­dan kuw­wat­ly döw­let öz ra­ýat­la­ry­nyň sag­dyn bol­ma­gy ug­run­da ta­gal­la ed­ýär. Çün­ki äh­li pu­dak­la­ryň ösü­şi jem­gy­ýe­tiň sag­dyn­ly­gy­na gö­nü­den-gö­ni bag­ly­dyr.

Halkymyz hakynda asylly alada

«7/24. tm» №14 (201), 01.04.2024 Her ýy­lyň 7-nji ap­re­li Bü­tin­dün­ýä sag­lyk gü­ni hök­mün­de giň­den bel­len­ilip ge­çil­ýär. Dün­ýä ýurt­la­ryn­da 1950-nji ýyl­dan bä­ri bel­li bo­lan bu baý­ram­çy­lyk Garaş­syz­lyk ýyllarynda Türk­me­nistan­da hem dür­li sag­lyk we me­de­ni-köp­çü­lik­le­ýin çä­re­le­ri­ne bes­le­ni­lýär.

Sag­dyn dur­muş ýö­rel­ge­si da­ba­ra­lan­ýar

«7/24. tm» №14 (201), 01.04.2024 Her bir döw­le­tiň öňün­dä­ki we­zi­pe­le­riň bi­ri ra­ýat­la­ryň sag­ly­gy­ny go­ra­mak­dan, ola­ryň sport, köp­çü­lik­le­ýin be­den­ter­bi­ýe, sag­dyn dur­muş ýö­rel­ge­le­ri­niň ka­da­la­ry bi­len yzy­gi­der­li meş­gul­lan­mak­la­ry­ny üp­jün et­mek­den, şeý­le­lik bi­le­nem, sag­dyn jem­gy­ýe­ti ke­ma­la ge­tir­mek­den yba­rat­dyr. Se­bä­bi di­ňe sag­dyn jem­gy­ýet bi­len uly ösüş­le­ri ga­za­nyp, ta­ry­hy öz­gert­me­le­ri dur­mu­şa ge­çi­rip bol­ýar. Ar­ka­dagly Ser­da­ry­my­zyň pa­ra­sat­ly döw­let sy­ýa­sa­ty­nyň ne­ti­je­sin­de Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de ýur­du­myz­da bu ugur­da al­nyp ba­ryl­ýan iş­ler dün­ýä nus­ga­lyk­dyr.

Bahar nygmaty

Kömelekden taýýarlanylýan tagamlar ganazlykda we sowuklamada peýdalydyr. Ýöne iýmit siňdiriş ýollarynda, böwrekde, ýürek-damar ulgamynda gowşaklyk bolanda, maddalaryň alyş-çalyş bozulmasynda näsaglara kömelekden bişirilen naharlardan saklanmak maslahat berilýär. Kömelekler ýaramlylygy boýunça birnäçe topara bölünip, olar iýilýän, şertli iýilýän, zäherli kömeleklerdir. Esasy zat ony saýlamakda ýalňyşmazlykdyr. Kömelek peýdaly maddalara, ylaýta-da, B witaminler toplumyna, D witaminine, şeýle-de demir, sink, kükürt, fosfor, kaliý, kalsiý ýaly mikroelementlere baýdyr. Bular saglygy berkidip, myşsalary belok bilen baýlaşdyrýar, beýnidäki näsazlyklaryň, ganazlygyň öňüni alýar.

Sportuň ynsan saglygyna täsiri

Ynsan saglygy üçin sportuň ähmiýeti örän uludyr. Hereketiň az bolmagy adamyň işleýiş ukybynyň peselmegine, süňkleriň, myşsalaryň gowşamagyna, hatda içki organlaryň işleýşiniň üýtgemegine sebäp bolýar. Durmuşda ýeterlik işjeňligiň bolmazlygy bedeniň ähli ulgamynyň işiniň bozulmagyna sebäp bolýar. Netijede, dürli keseller döräp başlaýar. Şonuň üçin adam saglygy we sport biri-biri bilen baglanyşykly düşünjelerdir. Fiziki zähmet myşsalary güýçlendirýär, süňk dokumalaryny gowulaşdyrýar. Mundan başga-da, sport bilen meşgullanýan adamyň diňe bir fiziki däl, eýsem, psihologik çydamlylygy hem artýar, sebäbi sport häsiýeti, ruhy güýji taplaýar. Sport bilen meşgullanmak gan damarlaryny sagdynlaşdyrýar, ýürek-damar ulgamynyň ýagdaýyny gowulaşdyrýar, bu bolsa dürli ýaşdaky adamlarda ýüze çykýan kellagyrynyň, howa garaşlylygynyň alamatlarynyň öňüni alýar.

Ruhubelentlik we sagdynlyk

«7/24. tm» №14 (201), 01.04.2024 Hor­mat­ly Be­lent Ser­ker­de­ba­şy­myz ýur­du­my­zyň har­by we hu­kuk go­raý­jy eda­ra­la­ry­nyň mad­dy-en­jam­la­ýyn bin­ýa­dy­ny pug­ta­lan­dyr­mak we har­by gul­luk­çy­la­ryň hem-de ola­ryň maş­ga­la ag­za­la­ry­nyň ýa­şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri­ni has-da go­wu­lan­dyr­mak ug­run­da taý­syz ta­gal­lala­ry ed­ýär. Mu­nuň ne­ti­je­sin­de ýur­du­my­zyň har­by we hu­kuk go­raý­jy eda­ra­la­ry­nyň hem mad­dy-en­jam­la­ýyn bin­ýa­dy yzy­gi­der­li go­wu­lan­dy­ry­lyp, iş üp­jün­çi­li­gi, ýa­şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri has-da kä­mil­leş­di­ril­ýär.

Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri

«Türkmenistan Sport», № 1 (21), 2024 Sag­lyk yn­san üçin ba­ha­sy­na ýe­tip bol­ma­jak gym­mat­ly baý­lyk ha­sap­lan­ýar. Edil şo­nuň ýa­ly sag­lyk ul­ga­my­na de­giş­li när­se­ler hem gym­mat­ly­dyr, has dog­ru­sy sag­lyk ha­kyn­da­ky ki­tap­la­ram. Çün­ki olar yn­sa­na sag­ly­gy­ny go­rap sak­la­mak­da, ber­kit­mek­de we di­kelt­mek­de dog­ry ýol­la­ry sal­gy ber­ýän çel­gi bo­lup hyz­mat ed­ýär. Türk­men we dün­ýä luk­man­çy­lyk ul­ga­my­nyň we­kil­le­ri­niň ýan­ki­ta­by­na öw­rü­len şeý­le gym­mat­ly eser­le­riň bi­ri hem Gahry­man Arkadagy­my­zyň «Türk­me­nis­ta­nyň der­man­lyk ösüm­lik­le­ri» at­ly köp jilt­li yl­my-en­sik­lo­pe­dik ese­ri­dir. «Türk­me­nis­ta­nyň der­man­lyk ösüm­lik­le­ri» at­ly köp jilt­li yl­my-en­sik­lo­pe­dik ki­ta­by luk­man­çy­lyk ylym­la­ry­nyň dok­to­ry, pro­fes­sor Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň dün­ýä luk­man­çy­lyk yl­my­nyň, fi­to­te­ra­pi­ýa­nyň ös­me­gi­ne hem döw­re­bap­laş­dy­ryl­ma­gy­na goş­ýan bi­möç­ber şah­sy go­şan­dy­dyr.

Döwletliligiň sakasy

«Türkmenistan Sport», № 1 (21), 2024 Döwletliligiň, agzybirligiň sakasynda saglyk bar. «Saglygym — baýlygym» diýýän türkmen halky ýurdumyzda sagdyn durmuş ýörelgelerine ygrarly bolup ýaşaýar. Her bir haýyrly işi amala aşyrmak üçin hem, ilkinji nobatda, saglyk gerek. Häzirki wagtda hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda halkymyzyň saglygy, bagtyýarlygy, rahat ýaşaýşy üçin döwletimizde uly işler durmuşa geçirilýär.

Abu Ali Ibn Sina

«Türkmenistan Sport», № 1 (21), 2024 Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz: «Luk­man­çy­lyk yl­my­ny düýp­li öz­ger­den, dün­ýä yl­myn­da Awi­sen­na ady bi­len ta­na­lan pel­se­pe­çi alym, ta­ny­mal luk­man Ibn Si­na, döw­rü­niň «Il­kin­ji Gip­pok­ra­ty» ha­sap­la­nan Se­ýit Ys­ma­ýyl Gür­gen­li, Mu­ham­met Gaý­maz Türk­men ýa­ly gör­nük­li ýüz­ler­çe türk­men alym­la­ry dün­ýä yl­my­nyň ýi­ti şug­la­ly ýyl­dyz­la­ry­dyr» di­ýip bel­le­ýär. Şol alym­la­ryň ara­syn­da Abu Aly Ibn Si­na­nyň ady hä­zir­ki gün­le­ri­miz­de-de giň­den meş­hur­dyr. 

Sag­dyn­lyk — bag­ty­ýar­lyk

Ar­ka­dag­ly Gah­ry­man Ser­da­ry­my­zyň: «Hal­kyň sag­ly­gy, aba­dan bag­ty­ýar dur­muşy bi­ziň alyp bar­ýan döw­let sy­ýa­sa­ty­my­zyň ile­ri tu­tul­ýan ugur­la­ry­nyň bi­ri­dir» di­ýip, aý­ra­tyn nyg­taý­şy ýa­ly, eziz Di­ýa­ry­myz­da sag­dyn dur­muş ýö­rel­ge­le­ri­ni ber­ka­rar et­mek, jem­gy­ýe­ti­miz­de be­den­ter­bi­ýe we sport bi­len yzy­gi­der­li meş­gul­lan­ma­gy wa­gyz et­mek bo­ýun­ça giň ge­rim­li iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Ýur­du­myz­da her ýyl giň­den bel­le­ni­lip ge­çil­ýän Bü­tin­dün­ýä sag­lyk gü­ni sag­dyn dur­muş ýö­rel­ge­si­ne eýer­ýän äh­li adam­la­ryň baý­ra­my­dyr. Ol her ýy­lyň 7- nji ap­re­lin­de bel­le­nil­ýär.

Sag­ly­gyň gad­ry­ny bil­gil...

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­tu­tan­ly­gyn­da Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de sag­ly­gy go­ra­ýyş ul­ga­myn­da giň ge­rim­li iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Türk­me­nis­ta­nyň şy­pa­ha­na­la­ry ýy­lyň do­wa­myn­da hal­kyň hyz­ma­tyn­da. Türk­me­nis­ta­nyň ra­ýat­la­ry sag­lyk äti­ýaç­lan­dyr­ma şertnamasyny bag­la­şyp, ýy­lyň do­wa­myn­da şy­pa­ha­na­lar­da sag­lyk­la­ry­ny ber­ki­dip bi­ler­ler. Sag­dyn dur­muş ýö­rel­ge­si­ni alyp ba­ryň, zy­ýan­ly en­dik­ler­den daş­da du­ruň we bu ba­bat­da ösüp gel­ýän ýaş ne­sil­le­re we ýet­gin­jek­le­re gö­rel­de bo­luň, gü­nüň do­wa­myn­da komp­ýu­ter­ler, smart­fon­lar we plan­şet­ler bi­len az wagt­lyk meş­gul­la­nyň.

Sag­lyk bag­ta ba­ra­bar

«Türkmenistan Sport», № 1 (21), 2024 Sag­lyk adam­za­dyň baş baý­ly­gy­dyr. Ata-ba­ba­la­ry­myz ony baş­la­ry­nyň tä­ji­ne de­ňäp­dir­ler. Şu dü­şün­je ne­sil­den-nes­le ge­çip, bi­ziň şu gü­nü­mi­ze ge­lip ýe­tip­dir. Sag­lyk — esa­sy ha­zy­na. Emma Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň aý­dy­şy ýa­ly, onuň gym­ma­ty­na di­ňe syr­kaw­la­nyň­da dü­şün­ýär­siň:

100 ýaşly amerikaly uzak ýaşamagyň syryny paýlaşýar

«Türkmenistan Sport», № 1 (21), 2024 ABŞ-nyň ýa­şaý­jy­sy Çarlz Osing 100 ýa­şy­nyň do­lan­ly­gy my­na­sy­bet­li uzak ýa­şa­ma­gyň syr­la­ry­ny di­le ge­ti­rip­dir. Ol he­mi­şe he­re­ket­de bo­lan­dy­gy­ny, sagdyn iýmitlenendigini we yzy­gi­der­li maşk ed­ýän­di­gi­ni aý­dyp­dyr.

Uky we saglyk

«Türkmenistan Sport», № 1 (21), 2024 Ho­wa, suw, iý­mit ýa­ly ada­myň ýa­şaý­şy üçin wa­jyp zat­la­ryň bi­ri-de uku­dyr. Ka­da­ly uky ada­ma di­ňe bir dynç ber­mek bi­len çäk­len­män, eý­sem, gü­nüň do­wa­myn­da ka­bul edi­len mag­lu­mat­la­ry, wa­ka­la­ry, şeý­le hem ýat­la­ma­la­ry sel­jer­mä­ge ýar­dam ed­ýär. Ka­da­ly uk­la­mak üçin kä­bir düz­gün­le­ri ber­jaý et­mek sag­ly­gy­my­zy go­ra­mak üçin örän äh­mi­ýet­li­dir.

Bagtyýar çagalygyň mekanynda

Ertirimiziň ýagty geljegi bolan ýaş nesil baradaky alada ýurdumyzda halkymyzyň belent ynsanperwerlik ýörelgelerine laýyklykda alnyp barylýan döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Muňa Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň çagalary mähir, alada bilen gurşap alýan beýik ynsanperwerlik ýörelgeleri, taýsyz tagallalary hem aňryýany bilen şaýatlyk edýär. Hemmämize mälim bolşy ýaly, Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy esasynda 2021-nji ýylyň mart aýynda Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasynyň döredilmegi birnäçe maşgalalary bagtyýarlyga, röwşen geljegini bagtly, sagdyn günlere besledi. Munuň özi, Gahryman Arkadagymyzyň, esasan hem kömege mätäç çagalara hemmetaraplaýyn goldaw bermegi bilen pederlerimiziň öňden gelýän ynsanperwer ýörelgeleriniň dowamat dowam etdirilýändiginiň aýdyň mysalydyr.

Saglyk size ýaran bolsun!

Bahar paslynda keselleriň öňüni almak üçin peýdaly maslahatlar: Bahar aýlary möwsümleýin keselleriň öňüni almak üçin her bir adam öz saglygyny goramaga örän jogapkärli çemeleşip, bellenilen kadalary gyşarnyksyz berjaý etmeli, lukmanlaryň berýän maslahatlaryna eýermeli.