Alyn şaýlary...

Alyn şaýlary zergärçilikde aýratyn many-mazmuna ýugrulan şaý-seplerdir. Olar, esasan, gelin-gyzlaryň başgaplaryna, maňlaýlaryna berkidilýän şaýlar bolup, has sünnäli ýerine ýetirilendir. Maňlaý ýa-da alyn şaýlary gelin-gyzlaryň durmuşynyň bütin dowamynda ulanýan şaý-sepleridir. Akgynly we näzik görnüşi emele getirýän alyn şaý-sepleri ýerine ýetirilişi we maksady boýunça köp hyzmatly bolupdyr. Türkmen halkynda gelin-gyzlaryň maňlaýy we onuň bilen baglanyşykly birnäçe ynançlar bolupdyr. Şol ynançlarda işiň şowlap gitmegi ýa-da durmuşyň şowly bolmagy, bagtyň çüwmegi hem maňlaý bilen baglanyşdyrylypdyr. Gelin-gyzlaryň şahsy durmuşynyň ugur alyp, döwletli ojaga eýe bolmagy, çaga-çugalary bilen, dogan-garyndaş bilen ylalaşykly ýaşamagy onuň maňlaýy bilen baglanyşdyrylypdyr. Juwan gyz durmuşa çykanda, onuň gupbaly tahýasynyň daşyna «ak ýaglyk» daňylýar. Bu däp gyzyň alnynyň, maňlaýynyň, bagtynyň açyk, şowly, ak bolmagy bilen baglanyşdyrylýar. Umuman, ene-mamalarymyz adamyň ilki nazary düşýän ýeri bolan maňlaýyň örän ähmiýetli beden agzasydygyna gowy düşünipdirler. Şonuň üçin gelin-gyzlaryň maňlaýy bilen baglanyşykly dürli şaý-sepleri zergärlere buýrupdyrlar. Zergärler hem halkyň şu islegini kanagatlandyrmak üçin, alyn ýa-da maňlaý şaý

Kümüş barada

Kümüş gymmat bahaly metal bolup, iň şöhleli we ýokary elektrik hem-de ýylylyk geçirijiligine eýedir. Kümüş miladydan öňki dört müňünji ýyldan ozal tapylýar. Bu metaldan ýasalan ilkinji şaý-sepler Müsürde peýda bolupdyr. * * *

Ýorganlyk düýe ýüňüni taýýarlamak

Boýy 2 metr, ini 1 m 40 sm bolan bir ýorganlyk üçin 2 kg düýe ýüňi ýeterlikdir. Ýorganlyk üçin niýetlenilip alnan ýüňi gyllamaly, ýagny gataňsy uzyn gyllaryny barmaklaryň bilen sogrup aýyrmaly. Çöp-çalamlaryny, bürmeklerini aýyrmaly. Onsoň ýüňleri sabynsyz suwda gaýta-gaýta, çyrpyp-çyrpyp ýuwup, gerlen ýüpe ýa-da syryga ýazgyn edip sermeli. Gurandan soň, saýylan ýaly tüýtmeli ýa-da galyň düşek edip, düşegiň üstünde saýgyç bilen ýeňil-ýeňil silkibräk kakyp, saýmaly.

Çalmar

Çarwalar, aýratyn hem, uzak ýaýlalarda dowar bakýan çopandyr çoluklar «çalmar» diýlip atlandyrylýan wagtlaýyn çopan goşuny sazagyň, selniň, gandym, ojar ýaly beýleki gyrymsy agaçlaryň pürli şahalaryndan tegelek agyl ýaly edip ýasapdyrlar. Onuň içiniň meýdany 3-4 metrden giň bolmandyr. Agylynyň beýikligi bolsa 1-1,5 metr bolýar. Onuň galan ýeri açyk bolýar. Çalmaryň ortarasynda uly edip ot ýakýarlar. Odunlar ýanyp bir üýşmek köze öwrülensoň, onuň daşynda Aý şekilinde oturylypdyr. Iýlip-içilip, dynç alnypdyr. Eginlerine oýlukdyr içmek atyp, oduň başynda oturanlara howa näçe sowuk hem bolsa kär etmändir. Çarwalar öz aralarynda çalmary «merthana» diýip hem atlandyrypdyrlar. Näme-de bolsa gyşyň aýazlarynda üsti we töwerek daşy alaň-açyk çalmarda mal-garaňa seredip oturmak, ýatyp dynç almak aňsat däl. Bu mertligi talap edýär.

«Sülmüräp tikin tikse, barmagynda tylla ýüwse»

Çeper elli gelin-gyzlarymyzyň gaýma gaýap, keşde çekip oturan mahaly, olaryň el hereketlerini synlap gördüňizmi?! Şol pursat olaryň näzik elleri edil sazandanyň barmaklary ýaly inip-galyp, ajaýyp mukam çalýana çalym edýär. Dutaryň ýüpek taryna meňzäp duran ýüpek sapaklara galtaşýan uz barmaklaryň gudraty bilen gelin-gyzlaryň kalbyndaky näzik duýgular, arzuw-islegler keşdelerde şöhlelenýär. Elbetde, nepis keşdeler, sünnä gaýmalar gelin-gyzlaryň kalp owazynyň şekile öwrülen sungatyň ajaýyp nusgalary ahyry! Elleri sünnä zenanlar ýönekeýje iňňedir sapak bilen ajaýyp gözelligi döredýärler. Şeýle hem olar keşde çeken, tikin tiken mahallary barmaklaryna iňňe dürtülmezligi, şeýle-de iňňäni itermek üçin oýmakdan peýdalanypdyrlar. Oňa halkyň arasynda «ýüwse» hem diýilýär. Häzirki wagtda metaldan ýasalýan bu gural öňler ýüňden, galyň matadan halka görnüşinde taýýarlanypdyr.

Bakylyga öwrülen milli gymmatlyk

Inçeligi, ýüpek ýaly ýumşaklygy bilen tapawutlanýan saryja goýunlaryň ýaz ýüňi el halylaryny dokamakda gymmatly çig mal bolup hyzmat edýär. Goýun gyrkylandan soň ençeme gezek tämizlenen hem daralan, sypap-sypap egrilen mymyk pişgeden emaý bilen çekilen dokmalyk ýüplükler haly bolýança täsin ýoly geçýär. Özara sazlaşjak reňkleri saýlap almak, olary tebigy serişdelerden taýýarlamak işi uly ussatlygy talap edýär. Ene-mamalarymyz aýratyn üşükliligi, yhlaslylygy bilen bu işiň hem hötdesinden ussatlyk bilen gelipdirler. Narynç, sary, mämişi, açyk sary reňklere diňe jowur ak ýüňleri boýaýarlar. Çal, goňur, açyk mele reňkli ýüňi diňe gök we gara-gyzyl boýaglara ýatyrypdyrlar. Ýaşyl reňki almak üçin ak ýüňi, ilki bilen, sary boýaga ýatyryp, soň nil reňke boýapdyrlar. Şol ýüplüklerden dokalan halylaryň hiç haçan reňki solmandyr. Halkymyzda diňe bedew atyň özüne niýetlenen haly önümleriniň görnüşleri on bäşden geçýär. Bilermenleriň belleýişleri ýaly, el halylaryny dokamagyň 20-ä golaý usuly bolupdyr. Palaslar, çuwallar, torbalar aldymgaç usulynda dokalypdyr. Çitme usulynda iki ýüzli halylar taýýarlanylypdyr.

Akyldar şahyryň pelsepe ummany – Berkarar eýýama saçýar çuň many

Berkarar döwletimiziň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň tagallalary bilen Magtymguly Pyragynyň döredijiliginiň dünýä dolan şöhratyny has-da beýgeltmek we bu ugurda halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak boýunça giň gerimli işler alnyp barylýar. Hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen, Türkmenistanyň Mejlisiniň Kararyna laýyklykda 2024-nji ýylyň “Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy” diýlip atlandyrylmagynda çuňňur many-mazmun bar. Çünki, 2024-nji ýylda akyldar şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygynyň halkara derejesinde baýram ediljekdigi il-günümizde guwanç duýgusyny döredýär. Türkmen halkynyň nusgawy şahyry Magtymguly Pyragynyň il-günümize galdyryp giden şahyrana hazynasyny ylmy esasda seljermek, onuň pelsepewi esaslaryny açyp görkezmek üçin türkmen alymlary tarapyndan uly işler alnyp barylýar. Häzirki döwürde beýik akyldaryň şygyrlary giňden öwrenilýär, onuň baý many-mazmuny gazet-žurnallaryň, teleradioýaýlymlaryň üsti bilen halk köpçüligine ýetirilýär.

Türkmen seýisçilik sungaty

Ata-babalarymyz özleriniň birnäçe müňýyllyklaryň dowamyndaky gündelik iş tejribelerinde türkmen seýisçiliginiň örän inçe syrlaryny ele alypdyrlar. Şol syrly iş usullarynyň her birini okanyňda ýa-da eşideniňde türkmen seýisçiliginiň juda inçe tilsimler arkaly alnyp barlandygyna göz ýetirýärsiň. Milli seýisçilik sungatynyň inçe syrlarynyň nesilden-nesle geçirilmegini durmuş talap edipdir. Şu ýerde dilden-dile, nesilden-nesle geçip gelen türkmen seýisçiliginiň käbir syrlary hakynda gürrüň etmekçi: — at çapuwa çykanda, bedenindäki oty-suwy deň bolmaly. Bedew atyň bedenine şapbat çalnanda, iki tarapy deň titrese janawaryň ot-suwunyň deň boldugy, eger suw köp bolan ýagdaýynda onuň sag tarapynyň titremegi bilen aňlapdyrlar;

Kalbymyzyň egsilmejek hazynasy

Zergärçilik sungaty — milli gymmatlyk

Türkmen halkynyň şöhratly taryhynda milli ýörelge, nusgalyk ýol kemala gelipdir. Şeýle nusgalyk ýol ussatlaryň zehininden, paýhasyndan ýola goýlandyr. Bu babatda sungat eserleri, has takygy, halkymyzyň döreden milli gymmatlyklary aýratyn bellenmäge mynasypdyr. Şeýle ajaýyp sungatyň biri hem zergärçilik sungatydyr, çünki zergärçilik sungatynyň netijesinde gözelligiň nusgasy şaý-sepler, bezegler döreýär. Bu sungat örän ünslüligi, paýhaslylygy we ussaçylygy talap edýär. Munuň özi bu sungaty ýöredýänleriň ussatlyk derejesiniň ýokarydygyny aňladýar. Bimöçber zähmeti talap edýän zergärçilik sungatynda ata-babalarymyz asylly ýol goýmagy başarypdyrlar. Şonuň netijesinde hem milli şaý-seplerimiziň aýratynlyklary, gözelligi dünýäni haýrana goýýar. Şeýle bolansoň zergärçilik hakynda nusgawy edebiýatymyzda hem yzygider duş gelmek bolýar. Nusgawy edebiýatda gelin-gyzlaryň şaý-seplerini, bezeglerini wasp edýän goşgulara, gazallara duş gelmek bolýar. Bu günki günde nusgawy edebiýatymyzda beýan edilýän şeýle goşgular hem, aslynda zergärçilik sungaty hem ylmy esasda öwrenilýär. Munuň özi milli gymmatlyklarymyza, gadymdan gelýän ýörelgelerimize belent sarpany aýdyň beýan edýär.