HABARLAR

Türkmenistanyň gaz senagaty Garaşsyzlyk ýyllarynda: ösüşli ýollaryň dowamy

Gaz gorlarynyň möçberi boýunça ägirt uly bolan Döwletabat gazkondensat käni ýer üsti boýunça şertli ýagdaýda Döwletabat-1, Döwletabat-2, Döwletabat-3 böleklere bölünip, örän uly giňişlikleri eýeleýär. Şeýle uly meýdanda ýüzlerçe ulanyş guýularynyň gazylyp, önüm alynmagy milli ykdysadyýetimiziň öňküden-de kuwwatlanmagyna, onuň binýatlyk pudagy bolan nebitgaz toplumyny döwrebap derejede ösdürmeklige uly mümkinçilikleri döredýär. Şu makala «Türkmengaz» döwlet konserniniň «Döwletabatgazçykaryş» müdirligine degişli bolan, häzirki wagtda işlenip geçilýän Garabil-Gurrukbil we Merkezi Garagum gazkondensat känler toplumy hakynda maglumatlary özünde jemleýär. Köpgatlakly Gurrukbil gazkondensat käni geologik gurluşy boýunça seýrek duşýan çylşyrymly, gor möçberi boýunça ägirt uly bolan Döwletabat gazkondensat käniniň gündogarynda ýerleşip, Mary welaýatynyň Tagtabazar etrabynyň çägine degişlidir. Döwletabat gazkondensat käninde gaz alnan 68-nji belgili barlag guýusyndan Gurrukbil känine çenli uzaklyk 15 — 20 kilometre, Gurrukbil käniniň gündogar tarapynda açylan Garabil gaz känine çenli bolsa 10 — 15 kilometre barabardyr. Döwletabat gazkondensat käninden gözbaşyny alýan magistral gaz geçiriji käniň 90 kilometr demirgazyk-günbataryndan geçýär. Gurrukbil ga

26 Awgust 2024

Taryh

Watançy hem zähmetsöýer ynsan

Halkymyzyň şöhratly taryhynyň her bir döwründe Watana wepaly hyzmat edip, görelde görkezen görnükli şahsyýetler hakyndaky ýatlamalary okanyňda, olaryň nusgalyk ömrüniň, il-ulsuň öňünde bitiren işleriniň sarpasynyň ýyllara däl-de, asyrlara uzajakdygy barada oýlanýarsyň. Olaryň jemgyýetiň ösüşi üçin bitiren işlerini hormatlamak, geljekki nesillere ýetirmek, bir tarapdan, halypa-şägirtlik ýörelgesiniň mynasyp dowam etdirilmeginde, beýleki bir tarapdan, häzirki ýaş nesilleri watansöýüjilik ruhunda terbiýelemekde juda ähmiýetlidir. 1941 — 1945-nji ýyllaryň Beýik Watançylyk urşunyň pajygaly wakalaryny başdan geçiren, şeýle hem döwri aýdyň şöhlelendirýän, sahypalarynda halkyň durmuşyny beýan edýän metbugat neşirlerinde işlemek bilen, türkmen žurnalistikasynyň ösüşine uly goşant goşan, Türkmenistanyň at gazanan medeniýet işgäri Mämmet Badaýew hem il-güne, hem zähmete söýgüsi bilen şeýle nusgalyk ömri ýaşan ynsanlaryň biri. Onuň, hususan-da, gazet işindäki köp ýyllyk tejribesinden ýatlamalary, bellikleri, şol döwrüň ýaş žurnalistlerini kämillige ýetiren maslahatlary gymmaty egsilmejek görelde mekdebidir.

22 Awgust 2024

Taryh

«Keýikli» kyssa

Gepiň-sözüň alyşýan adamlaryň bolaýmasa, käte bilýän zadyň hakynda sorasalaram, näme üçindir, gürrüň beresiň gelmeýär. Emma Hudaýguly aga ýaly agramly-aňly biri çyny bilen haýyş etse welin, gadyrymy gaçyrmaýyn diýip, ozal aýdyp beren wakaňam bolsa, ýamaşgandan, howlukman, seljerip-saýhallap gürrüň bermeli bolýar... — Hany, «Keýikli» kyssany ýene bir sapar aýdyp bersene, bularam eşidip galsyn — diýip, köne aşnam maňa soragly nazaryny dikýär. Soň ol «Ähem-ühem» edip, töwerekdäki oturanlara-da: «Hany, ümsümräk bolalyň!» diýen manyda birlaý gözüni aýlaýar-da:

22 Awgust 2024

Taryh

Rowaýata siňen zenan wepadarlygy

Gahryman Arkadagymyzyň «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabynda diňe bir ýurdumyzyň taryhy hakyndaky maglumatlar däl, eýsem, türkmen halkynyň urp-adatlary, edim-gylymlary hakynda hem ençeme maglumatlar getirilýär. Kitapdaky rowaýatlaryň köpüsiniň gönüden-göni, käbiriniň bolsa setirasty manysy bilen zenan maşgalanyň ruhy dünýäsine aralaşýarsyň. Hut şu nukdaýnazardan biz aşakda «Daýahatyn» rowaýatynyň üsti bilen türkmen zenanynyň ruhy dünýäsini yzarlamaga, rowaýatyň many-mazmunyny mümkingadar seljermäge synanyşdyk. Rowaýatyň gysgaça mazmuny şeýle.Bir ýeriň hökümdarynyň örän asylly aýaly bolupdyr. Ýöne içigaralaryň biri hökümdaryň öz aýalyna müňkür bolmagyny gazanmak üçin hile guraýar. Hökümdar aýaly hakdaky aýdylýan gep-gürrüňlere ynanyp, namys edip, derwüş sypatyna girýär-de, öýüni taşlap gidýär. Baýhatyn adamsyna wepalylygynyň subutnamasy hökmünde kaşaň kerwensaraý gurdurmagy niýet edýär. Kerwensaraýyň gurluşygyna bolsa dünýäni aýlanyp ýören adamsy hem işçi bolup gatnaşýar. Baýhatyn öz adamsyny tanaýar we mähelläni ýygnap, uly dabara edýär hem-de adamsyna ýalňyşandygyny duýar ýaly ýagdaý döredýär. Şeýdibem rowaýat şowly jemlenýär.

21 Awgust 2024

Taryh

Seljuklaryň binagärlik mekdebi: täze tapyndylar, gadymy nyşanlar

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Taryh we arheologiýa institutynyň alymlary arheologik barlaglaryň ýazky möwsüminde Şähryslamda, Şährihaýbar galasynda we Paryzdepe ýadygärliginde iş alyp bardylar. Bu ýadygärlikleriň medeni gatlaklarynda saklanyp galan gadymy ýaşaýyş jaýlarynyň we desgalaryň birnäçesiniň üsti açyldy. Keramikadan we daşdan ýasalan nepis gap-çanaklaryň, metaldan, aýnadan ýasalan dürli önümleriň nusgalary tapyldy. Bu ýerden tapylan, seýrek gabat gelýän, sekizburçluk görnüşli, häzirki Döwlet tugramyzyň şekilini ýatladýan bezeg önümlerini ýasamak üçin galyplar uly ylmy ähmiýete eýedir. Gadymy döwürde sekizburçluk şekili bolelin ýaşaýşyň, abadançylygyň we parahatçylygyň nyşany hasaplanypdyr. Sekizburçluk, sekiz burçly ýyldyzyň şekili Beýik Seljuk türkmen döwletiniň jemgyýetçilik durmuşynda, medeniýetinde, sungatynda hem uly orun eýeläpdir. Mälim bolşy ýaly, seljuk-türkmen serkerdeleri Çagry beg we Togrul beg 1040-njy ýylda Daňdanakan söweşinde ýeňiş gazanyp, döwlet döredenlerinde, baş nyşanlaryň biri hökmünde iki kelleli bürgüdiň şekilini alyp, ony sekizburçlugyň içinde ýerleşdiripdirler.

20 Awgust 2024

Taryh

Türkmenistanyň gaz senagaty Garaşsyzlyk ýyllarynda: ösüşli ýollaryň dowamy

Garaşsyzlyk ýyllarynda ýurdumyzyň ýangyç-energetika toplumynda durmuşa geçirýän strategiýasy pudaklaýyn düzümini döwrebaplaşdyrmaga we diwersifikasiýalaşdyrmaga, gaz çykarýan we gaýtadan işleýän pudagyň kuwwatlyklaryny artdyrmaga, gaz hem-de nebithimiýa senagatyny ösdürmäge we dünýä bazarynda uly isleg bildirilýän bäsdeşlige ukyply önümleri çykarmaga gönükdirilendir. Türkmenistanyň tutýan meýdanynyň aglaba bölegi nebitgazly ýerler diýlip hasap edilýär. Gaz gorlarynyň derejesiniň ýokarylygy «mawy ýangyjyň» çykarylýan we gaýtadan işlenilýän möçberlerini artdyrmaga, daşarky we içerki sarp edijileri uzak ýyllaryň dowamynda üpjün etmäge mümkinçiliginiň bardygyny tassyklaýar.

19 Awgust 2024

Taryh

Çeper sözüň ussady

«Magtymguly Pyragy» medeni-seýilgäh toplumynda oturdylan dünýä edebiýatynyň görnükli wekilleriniň heýkelleriniň arasynda türki dünýäsiniň meşhur söz ussady Ýunus Emräniň hem heýkeli bar. Ýunus Emre Anadolyda ýaşan türkmen şahyrydyr. Şahyr barada ýazylan işlerde onuň ady «Türkmen gojasy» diýlip atlandyrylýar. Ýunus Emre XIII asyryň ortalarynda, XIV asyryň başlarynda ýaşap geçipdir. Bu döwür Anadolyda Seljukly imperiýasynyň dargap, Türkmen beglikleriniň we Osmanly imperiýasynyň kemala gelýän döwrüne gabat gelýär. Ýunus Emre barada halk arasynda dürli rowaýatlar hem bar. Halk özüne ýakyn saýýan şahsyýetleri barada dürli gahrymançylykly wakalary agzap, adyny ebedileşdirýär. Ýunus Emre barada ilkinji maglumat Hajy Bektaşy Weliniň «Welaýatnama» atly eserinde duş gelýär. Bu eser Ýunus Emre baradaky asyl çeşme hasaplanýar. Şahyr barada ýazylan ylmy işleriň aglabasynda bu çeşme esas alynýar. XVI asyrda ýaşan Mehmet Üftade bu hadysalardan käbirlerini gürrüň berýär ekeni.

14 Awgust 2024

Taryh

Yşyklandyryjylaryň taryhyndan

Öýlerimizi yşyklandyrmakda möhüm zat bolan ýagtylandyryjy çyralar barada nämeler bilýäris? Geliň, diňe bir ýagtylyk beriji bolmak bilen çäklenmän, öýüň dizaýn aýratynlygynda hem zerur bolan çyralar barada birnäçe gyzykly maglumatlary öwreneliň! Yşyklandyryjylar dünýäsine syýahata goşulyň! ■ Dünýä meşhur iňlis alymy we oýlap tapyjysy Tomas Edison 1879-njy ýylda ilkinji elektrik çyrasyny oýlap tapýar. Alymyň bu açyşyndan öň adamlar ýag çyrasyny ulanypdyrlar.

14 Awgust 2024

Taryh

Zemm şäheri

Jeýhun boýlarynda halkymyzyň şöhratly geçmişine şaýat bolan gadymy şäherleriň, galalaryň ençemesi bar. At-owazasy äleme dolan taryhy mekanlar dogrusynda gürrüň gozgalanda, gadymy Zemm şäheri hem ýatlanylýar. Ol Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen, ösen medeniýetli şäher bolupdyr. Gadymy Zemm ýadygärligi häzirki Kerki şäheriniň gündogarynda, Amyderýanyň kenarynda ýerleşýär. Bu orta asyr şäheri baradaky ýatlamalara biz arap serkerdesi Küteýbanyň Amyderýanyň güzerinden geçişi bilen bagly ýazuw çeşmelerinde duş gelýäris. X asyra degişli çeşmelerde Amyderýa joşan wagtynda suwunyň Zemm şäheriniň merkezine çenli ýetýändigi barada aýdylýar. Beýleki arap syýahatçysy Al-Ýakuby Beýik Ýüpek ýolunyň şahalarynyň Merweruddan Balha, ondan soň bolsa Zemm şäherine barýandygyny ýazýar. X asyr arap syýahatçysy Al-Makdisiniň ýazgylarynda bolsa: «Zemm derýanyň kenaryndaky uly şäher, onuň bazarynyň merkezinde Juma metjidi ýerleşýär, howlusy eýwan bilen gurşalan, suwy bolsa Jeýhundan alýar» diýlip bellenilýär.

14 Awgust 2024

Taryh

Arzyly tomsuň ýatlamalary

Tomus — her bir ynsan üçin ýatdan çykmajak wakalaryň jemi diýmek. Birsellem oturyp geçmişiň hakynda pikir ýa-da deň-duşlaryň bilen gürrüň etseň, söhbediň hökman bu pasylda bolup geçen wakalara syrygyp gidenini duýman galarsyň. Biz ýurdumyzyň çäginde tomusky dynç alşy täsirli geçirmegiňiz üçin şeýle «Ýol kartasyny» size ýetirmek isledik. Türkmen topragy özüniň taryhy ýadygärlikleridir özboluşly tebigat dünýäsi bilen meşhurdyr. Hakyň nazary düşen bu mekanyň dagyndan başlap, tä sährasyna çenli keramat. Şeýlekin ajaýyp ýerlere syýahat edip görmek üçin amatly wagt tomus möwsümidir. Türkmenler taryhyna sarpa goýýan halk. Geçmiş taryhymyzy geljekki nesillere ýetirmek, asylly wezipelerimiziň biridir. Köplenç çagalaryň gözi bilen gören zatlary aňlarynda ebedi ornaşýar. Olar bilen taryhy-medeni ýadygärliklerimizi aýlanyp görmek aýratyn täsirli boljakdygy ikuçsuz. Dogrusy şol ýadygärlikleri baryp ýerinde görmegiň özi hem tolgundyryjydyr. Esasanam, öz maşgala agzalaryňyz bilen gezelenç gurasaňyz, çagalaryňyz hem halkymyzyň baý geçmiş taryhy barada köp maglumat goruna eýe bolarlar.

14 Awgust 2024

Taryh