HABARLAR

Türkmen arheologiýasynyň üstünlikleri

Döwlet Maksatnamasynda öňde goýlan wezipeleri üstünlikli amal etmek üçin Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen, öz döwründe hünärmentçiligiň, söwdanyň, ylmyň we medeniýetiň ösen merkezleri bolan Lebap welaýatynyň çägindäki Amul galasynda, Mary welaýatynyň çägindäki Abdyllahan galasynda, Uly Gyzgalasynda, Dandanakan (Daşrabat) galasynda, Ahal welaýatynyň çägindäki Abiwerd galasynda, Paryzdepede, Şähryslamda, Balkan welaýatyndaky Dehistan ýadygärlikler toplumynda, Daşoguz welaýatyndaky Köneürgenç ýadygärlikler toplumyna degişli Kerwensaraýda we beýleki ýadygärliklerde giň möçberli arheologik gazuw-barlag işleri alnyp baryldy. Paryzdepede geçirilen barlaglar bu ýerde ilkinji oturymly mekanyň Änew medeniýeti döwründe ýüze çykandygyny, irki demir asyry zamanynda bolsa onuň Günorta Türkmenistanyň Köpetdagyň etegi zolagyndaky iri ykdysady we medeni merkezleriň birine öwrülendigini görkezdi. Orta asyr Abiwerd galasynda geçirilen arheologik gazuw-barlag işleri Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen Türkmenistanyň orta asyr şäherleriniň ösüş yzygiderliligini, ykdysady we medeni durmuşyny öwrenmek üçin möhüm ähmiýete eýe bolan maglumatlary berdi. Bu ýerde Türkmenistanda ilkinji gezek magdan eredip, demir öndürilýän küräniň üsti açyldy. Has çylşyrymly tehnologiýany we t

9 Oktýabr 2023

Taryh

Mähriban şäher, gahryman şäher

Alym Arkadagymyz «Ömrümiň manysynyň dowamaty» atly eserinde: «Hakyda — milletiň baýlygy. Ol nesilleri birleşdirýär. Biz geçmişi hormatlap, geljege ýol açýarys. Pederlerimizi hormatlap, nesillere görelde bolýarys. Munuň özi türkmen we arap halklarynyň asylly ýörelgesidir. Hormatly doganlarymyzyň hatyrasyny tutup, namaz okamak, olaryň ruhuna ýagşy doga‑dilegler etmek hem parz, hem mertebedir» diýip, juda paýhasly nygtamak bilen, nesillere hatyra edebiniň hormat ýoluny görkezýär. Şu gün, durmuşyň ähli ugurlarynda beýik ösüşleri gazanýan Garaşsyz, hemişelik Bitarap ýurdumyzda 1948-nji ýylyň Aşgabat ýertitremesiniň pidalary, söweş meýdanlarynda wepat bolan gahrymanlar hormat bilen hatyralanýar.

5 Oktýabr 2023

Taryh

Taryhyň täsinlikleri

● Ýer ýüzünde ilkinji pul biziň eýýamymyzdan öňki 970-nji ýylda hytaýlylar tarapyndan ýasalypdyr. Ilkinji banknoty bolsa, 1661-nji ýylda şweýsariýalylar çykarypdyr. ● Rim imperatory Sezar döwletiň ösmeginde ilatyň paýyna uly ähmiýet beripdir. Şonuň üçin hem ol köp çagaly maşgalalara artykmaç hukuklar berip, tersine, az çagalylary käbir hukuklardan mahrum edipdir.

20 Sentýabr 2023

Taryh

Türkmen arheologiýasynyň üstünlikleri

Türkmen halky Diýarymyzyň baş baýramy bolan Garaşsyzlygyň 32 ýyllygyny dabaraly bellemäge taýýarlyk görýär. Garaşsyzlygymyza eýe bolanymyzdan soň, geçen örän gysga taryhy döwrüň içinde Gahryman Arkadagymyzyň we ata ýoluny mynasyp dowam etdirýän Arkadagly Serdarymyzyň baştutanlygynda mähriban Watanymyzyň döwlet durmuşynyň ähli pudaklarynda uly üstünlikler gazanyldy. Bedew bady bilen ynamly öňe barýan ýurdumyzda asyrlara barabar işler bitirilip, üçünji müňýyllykda türkmen halkynyň taryhyna altyn harplar bilen ýazyljak uly özgertmeler amala aşyryldy. Şol sanda ylym ulgamynda hem uly öňegidişlikler gazanyldy. Watanymyzyň şöhratly taryhyny çuňňur we dogruçyl öwrenmek, örän baý milli medeni mirasymyzy aýawly saklamak hem-de wagyz etmek barada giň möçberli işler amala aşyryldy. Geçmişiň dürli döwürlerinde türkmenleriň guran beýik binalarynyň, desgalarynyň, döreden siwilizasiýalarynyň hakyky şaýady bolan arheologik ýadygärliklerimizi öwrenmek we gazanylan ylmy netijeleri dünýä ýaýmak babatynda düýpli işler amal edildi.

18 Sentýabr 2023

Taryh

Biziň taryhymyz

Beýik türkmen küştçüsi Türkmen halkynyň taryhynda yz goýan şahslar köp. Olaryň biri hem IX-X asyrlarda ýaşap geçen meşhur türkmen küştçüsi, as-Suly ady bilen tanalýan Abu Bakr Muhammet ben Ýahýa as-Sulydyr. Ol Balkan sebitinde ýaşan türkmenleriň sul taýpasyndan bolupdyr. As-Sulynyň neberesi Gürgende ýaşapdyr. Onuň garry atasy türkmenleriň belli häkimi, kakasynyň agasy Ybragym ibn al-Apbas as-Suly bolsa tanymal şahyr bolupdyr.

13 Sentýabr 2023

Taryh

Taryhy taryply toprak

Gözel görnüşlerden gözlerimi nurlandyrmak üçin eýýäm, gör, näçenji gezek bu şähere seýran edýärin. Ak arzuwlara meňzeş şähere äden ilkinji ädimleriňden Gahryman Arkadagymyzyň «Ömrümiň manysynyň dowamaty» atly kitabyndaky setirler seriňe gelýär: «Adam ömrüniň her bir gününi manyly etmäge çalyşýar. Manyly ýaşalan ýyllaryny hakydasynda saklaýar. Manyly ýaşaýan adamlary özüne görelde edinýär. Her bir şahsyýetiň ömür pursatlarynda onuň manyly, öwrenilmeli taraplary hem bardyr. Çyndan pikir etseň, manyny açmak adamyň özüne baglydyr. Durmuşy gowulandyrýan, ýaşaýşyň manysyny artdyrýan hem adamlardyr. Şeýle adamlar durmuşda dogry ýoly saýlap, halallykda, her bir zatdan göwnaçyklyk bilen oňyn netije çykaryp ýaşaýarlar». Gyzyldan gymmatly bu setirleriň manysyny şäherdäki edara binalaryna we köçelere dakylan atlaryň her biri bilen baglanyşdyrmak mümkin. Çünki bu şäher ‒‒ türkmen hakydasynyň beýany bolan ajaýyp eser.

31 Awgust 2023

Taryh

Amul galasy

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalarynyň netijesinde halkymyzyň müňýyllyklara uzap gidýän şöhratly taryhy ylmy esasda öwrenilýär. Biziň welaýatymyzda-da bu iş düýpli alnyp barylýar. Gadymy galalarda, desgalarda geçirilýän ylmy-barlag işleriniň netijesinde gymmatly tapyndylaryň üsti açylýar. Taryhçylarda, arheologlarda uly gyzyklanma döredýän gadymy desgalaryň biri-de Amul galasydyr. Öz döwründe harby-goranyş berkitmesi hökmünde ulanylan bu galanyň ilki ady Amuýe, soň Amul bolupdyr. Ol Türkmenabat şäheriniň günorta künjeginde ýerleşýär. Alymlar «Amul» sözüni «Amurd» ýa-da «Amard» diýen taýpa adynyň üýtgän görnüşi diýip hasap edýärler. Häzirki Eýranyň Mazenderan welaýatynda irki döwürlerde Amul atly iri şäheriň bolandygy taryhdan mälim. Akademik A.Bartold «Amul» we «Amy» sözlerini kökdeş hasaplap, olaryň döremegini arap basybalyjylaryndan has irki döwür hasaplaýar. Syýahatçy A.Wamberi bolsa «Amul» sözüni türki söz hasaplap, onuň «derýa» manysynda ulanylandygyny belleýär. Amyderýanyň amatly geçelgesinde we söwda ýollarynyň çatrygynda ýerleşen Amul şäheri biziň eýýamymyzyň I-IV asyrlarynda Kuşan döwletiniň düzümine girýär. Şol wagtlarda Amulyň umumy tutýan meýdany 50 gektara baraba

30 Awgust 2023

Taryh

Medreseler — bilim-terbiýe ojagy

Türkmenler müňýyllyklaryň dowamynda döreden medeniýetini, däp-dessurlaryny, ýol-ýörelgelerini, urp-adatlaryny aýap, gorap, şu güne ýetiren halkdyr. Ýurt Garaşsyzlygynynyň gazanylmagy bilen, halkymyzyň gadymy medeni, ruhy, çeper gymmatlyklaryna bolan sarpasy, gyzyklanmasy has-da artdy. Däp-dessurlarymyzyň birnäçesine täze öwüşgin berlip, olar gaýtadan dikeldilýär. Şu ýylyň 15-nji ýanwarynda Milli Liderimiz Arkadag şäherinde guruljak metjidiň ýerine gelip, gymmatly maslahatlaryny berende, metjidiň ýanynda sadaka jaýy bilen birlikde okuw medresesiniň hem gurulmagynyň maksadalaýyk boljakdygyny aýtdy. Ata-babalarymyz medrese gurmak işine möhüm ähmiýet beripdirler. Bu iş metjit gurmak ýaly sogaply hasaplanypdyr. Geçmişde ýurdumyzyň dürli künjeklerinde öz wagtynda uly şöhrat gazanan ençeme medreseleriň bolandygyny bilýäris. Olar, aýratyn-da, Lebap welaýatynda köp duş gelýär. Buharada okap, belli bir derejede dini bilim alandan soňra Buharaýy — şerifiň medrese açmaga rugsat berýän möhürli rugsatnamasy bilen öz obasyna dolanyp gelen halypalar az bolmandyr. Olar ýerli ilatyň kömegi bilen ululy-kiçili medreseleriň onlarçasyny gurupdyrlar. Olaryň käbiri hakynda söz açmagy makul bildik.

25 Awgust 2023

Taryh

Syýagalamlaryň taryhyndan

Internet maglumatlaryna görä, Ýer ýüzünde 1 sekuntda ortaça 125 sany syýagalam satylýar. Eýsem, biz gündelik durmuşymyzyň aýrylmaz bölegine öwrülen syýagalamlar barada nämeleri bilýäris? Olaryň döreýşi, ilkinji gezek ulanylyşy, dürli görnüşleri ählimiz üçin gyzykly bolsa gerek. Syýagalamyň ilkinji çykan görnüşi ýazuw perleri hasaplanýar. Iňlis dilinde ulanylýan «pen» sözi hem guşuň peri diýmekligi aňladyp, ýazuw işinde adamlar, köplenç, gazyň perini ulanypdyrlar. 1944-nji ýylda bolsa žurnalist Laslo Biro şarjagazly syýagalamlary oýlap tapýar. 1945-nji ýylda Nýu-Ýork şäherinde şarjagazly syýagalamlaryň ilkinji tapgyry satuwa çykarylýar we şol günüň özünde 10 000 sany syýagalamyň her biri 12 dollardan satylýar. Bu baha şol wagtlar Amerikanyň ýokary derejeli işçileriniň bir günlik iş hakyna deň bolupdyr. Ýene-de bir täsin zatlaryň biri, şarjagazly syýagalamlaryň syýa guýulýan özeni ilki egrem-bugram şekilde bolupdyr. Bu bolsa oňa köp syýa guýmaga ýardam beripdir. Ýöne onuň öndüriliş tehnologiýasynyň kynlygy sebäpli, syýagalamlaryň özeni häzirki görnüşe getirilipdir. 

23 Awgust 2023

Taryh

Şirin-şeker gawunlar

Türkmen gawunlarynyň şan-şöhraty barada dünýäniň jahankeşdeleri, taryhçylary gyzykly maglumatlary galdyrypdyrlar. Türkmenistanyň ekerançylygyny öwrenen alym N.I.Wawilow 1935-nji ýylda ýazan kitabynda «Türkmenistan dünýä gawunynyň Watanydyr» diýip belleýär. Merw we Horezm gawunlary arap halyflarynyň köşgüne daşy buz bilen gurşalan gurşun gaplarda eltilipdir. ХII asyrda ýaşap geçen fransuz syýahatçysy: «Men hiç ýerde şeýle datly tagam datmadym» diýse, şol asyrda ýaşan meşhur taryhçy Al-Makdisi: «Merwiň kösükli ösümliklerine hem-de gawunlaryna taý geljek zat ýokdur» diýipdir. Gawunlar hytaý imperatorynyň we beýleki şalaryň desterhanlaryny bezäpdir. Orta asyrda gawun-garpyz ekýän daýhanlar salgytdan boşadylypdyr. Ene topragymyzda daýhanlarymyzyň zähmeti bilen ýetişdirilýän gawunlar diňe bir süýjüligi bilen däl, eýsem dermanlyk häsiýeti bilen hem özüne çekýär. Meşhur Ibn Sina «Tebipçilik ylmynyň kanunlary» diýen kitabynda türkmen gawunlarynyň dürli kesellere dermandygyny aýdyp, olary öz tebipçilik işinde giňden ulanypdyr, çigidinden alnan ýag bilen gan damarlaryny arassalapdyr. Şeýle-de: «Gawun böwrekdäki we peşew haltadaky daşlara garşy ulanylanda, kiçi daşlary çykarmaga kömek edýär» diýip belläp geçýär.

23 Awgust 2023

Taryh